وُقوف در عَرَفات، به معنای توقف در عرفات، دومین عمل واجب حج است که در روز عرفه در سرزمین عرفات انجام می‌شود. زمان واجب وقوف از ظهر تا مغرب شرعی است. توقف حداقلی آن از ارکان حج به حساب می‌آید.
عرفات
عرفات سرزمینی به مساحت تقریبی ۱۸ کیلومتر مربع، در فاصله ۱۵/۵ کیلومتری شرق مسجد الحرام (متمایل به جنوب) است. عرفات در خارج از محدوده حرم است و فاصله آن تا مکه کمتر از مسافت شرعی است. در ادوار مختلف تاریخی و تا به امروز اطراف عرفات را با علائم و تابلو به طور دقیق مشخص کرده‌اند.[۱]
وقوف
وقوف به معنای توقف و ماندن است. در حج دو وقوف رکنی وجود دارد: وقوف در عرفات و وقوف در مشعر. بیتوته در مشعر و منا نیز از جمله واجبات غیر رکنی حج است و در عمره هیچکدام از این وقوف‌ها وجود ندارد. در آیه ۱۹۸ سوره بقره به این وقوف اشاره شده است: فَإِذَا أَفَضْتُم مِّنْ عَرَ‌فَاتٍ فَاذْكُرُ‌وا اللَّهَ عِندَ الْمَشْعَرِ الْحَرَ‌امِ ۖ وَاذْكُرُ‌وهُ كَمَا هَدَاكُمْ وَإِن كُنتُم مِّن قَبْلِهِ لَمِنَ الضَّالِّینَ (و هنگامی که از «عرفات» کوچ کردید، خدا را نزد «مشعَر الحرام» یاد کنید! او را یاد کنید همان‌طور که شما را هدایت نمود و قطعاً شما پیش از این، از گمراهان بودید.)
واجبات وقوف عرفات
پس از احرام بستن برای حج، واجب است در روز عرفه (نهم ذی حجه)، از ظهر تا غروب آفتاب (برخی فتاوا: تا مغرب شرعی) در این منطقه حضور یابند. بیشتر حاجیان از یک روز قبل (روز ترویه، هشتم ذی حجه) در عرفات حاضر می‌شوند.[۲] تنها واجب این وقوف، همین حضور است.[۳]
رکن حج
پیش از اسلام، قریش خود را طایفه برگزیده دانسته و خود را بی‌نیاز از وقوف در عرفات می‌دیدند. پیامبر(ص) این برخورد آنان را نادرست دانست و در حجة الوداع، در عرفات وقوف کرد.
وقوف در عرفات از ارکان حج است ولی تمام مدت وقوف هرچند واجب است(اختلاف فتوا) ولی رکن نیست و به اندازه‌ای که در عُرف گفته شود در عرفات توقف داشته مقدار رکنی آن است. این وقوف دو حالت دارد: وقوف اختیاری و وقوف اضطراری. حج‌گزار نباید در تمام مدت وقوف بیهوش یا خواب(اختلاف فتوا) باشد.[۴]
وقوف اختیاری
در حالت عادی و بدون وجود شرایط خاص، حج‌گزار باید از ظهر تا غروب در عرفات حاضر باشد و چنانچه دقایقی از این وقوف را درک کند حج او صحیح است.[۵]
کسی که عمداً و بدون دلیل این وقوف را ترک کند حج او باطل است.[۶]
خروج از عرفات پیش از غروب
اگر حج‌گزار قبل از غروب عمداً از عرفات خارج شود و بازنگردد حج او صحیح است ولی باید یک بچه شتر کفاره بدهد و اگر توانایی ندارد، ۱۸ روز روزه بگیرد. در صورتی که از کار خود پشیمان شده و بازگردد به فتوای اکثر مراجع تقلید کفاره ندارد.[۷]
وقوف اضطراری
حج‌گزاری که به دلیل فراموشی یا عُذری موجه نتوانست وقوف اختیاری عرفه را درک کند اگر بخشی از شب عید قربان (غروب تا طلوع فجر) را در عرفه حاضر شود وقوف اضطراری عرفات را انجام داده و حج او صحیح است.[۸] اگر به خاطر فراموشی یا عذری دیگر وقوف اختیاری یا اضطراری عرفات را انجام نداد، وقوف اختیاری مشعر برای صحیح بودن حج او کافی است.[۹]
مستحبات وقوف
وقوف به عرفات مستحباتی نیز دارد:
- با طهارت بودن
- غسل کردن
- حضور قلب
- بالانرفتن از کوه جبل الرحمه یا هر بلندی دیگر
- نماز ظهر و عصر را در ابتدای وقت و بدون فاصله از هم بخواند.
- خواندن دعاهای متعددی که در این مکان وارد شده است[۱]، به ویژه دعای عرفه امام حسین(ع) و امام سجاد(ع).[۱۰]
برائت از مشرکین
در سال‌های اخیر در صبح روز عرفه و قبل از زمان وقوف، مراسم برائت از مشرکین از سوی ایران و برخی مسلمانان سایر کشورها برگزار می‌گردد.[۱۱]
پانویس
منابع
- مناسک حج مطابق فتاوای امام خمینی و مراجع معظم تقلید، محمدرضا محمودی، مرکز تحقیقات حج بعثه مقام معظم رهبری، نشر مشعر، چاپ چهارم، ۱۳۸۷ش
- آثار اسلامی مکه و مدینه، رسول جعفریان، نشر مشعر