پرش به محتوا

بعثه حج

از ویکی شیعه

بعثه حج به دفاتر نمایندگان مراجع تقلید در ایام حج در مکه و مدینه اطلاق می‌شود. اعضای آن از شخصیت‌های علمی و مجتهدان برجسته هستند که وظیفه پاسخگویی به مسائل شرعی و دینی حُجاج را بر عهده دارند. آنها همچنین در مسائل مستحدثه و جدید به روحانیون حاضر در حج پاسخ می‌دهند و درباره معضلات فقهی مرتبط با حج گفت‌وگو و تبادل نظر می‌کنند. پیشینه بعثه به پیش از انقلاب اسلامی و اوایل دههٔ ۱۳۴۰ش برمی‌گردد.

بعثه رهبر ایران نیز نهادی غیردولتی و غیرانتفاعی اما دارای شخصیت حقوقی مستقل است که در شهریور سال ۱۳۵۸ش به فرمان امام خمینی برای مدیریت امور شرعی و دینی حجاج تشکیل شد. این بعثه زیر نظر رهبر وقت جمهوری اسلامی ایران فعالیت می‌کند. به کسی که سرپرستی امور حاجیان را بر عهده دارد امیر الحاج گفته می‌شود.

وظایف بعثه شامل تبیین احکام شرعی، پاسخ به مسائل فقهی نوظهور، برگزاری مجالس آموزشی و ترویج فرهنگ دینی مکتب اهل‌بیت(ع) است. همچنین برگزاری مراسم عبادی، تأمین نیازهای فرهنگی و برپایی نشست‌های بین‌المللی از دیگر فعالیت‌های آن است. بعثه با استفاده از دیپلماسی حج، به تقویت امت واحده اسلامی نیز می‌پردازد. نظارت بر خدمات زائران و جلوگیری از رفتارهای وهن‌آمیز را ازجمله وظایف دیگر این نهاد برشمرده‌اند.

معرفی و تاریخچه

بازتاب تأسیس بعثه حج در مجله العدل نجف ۱۹۶۸م

بعثه حج به دفاتر نمایندگان مراجع تقلید در ایام حج در مکه و مدینه گفته می‌شود.[۱] طبق گزارش خبرگزاری شفقنا در مصاحبه با مسئولین بعثه مراجع تقلید، پیشینه بعثه به قبل از انقلاب و اوایل دههٔ ۱۳۴۰ش بازمی‌گردد،[۲] که فعالیتشان در آن زمان بسیار محدود بود.[۳] برخی مسئولین بعثه مراجع، تأسیس اولین بعثه حج را به سید محسن طباطبائی حکیم یا به سید محمود حسینی شاهرودی از مراجع تقلید شیعه نسبت داده‌اند.[۴]

به گزارش برخی منابع، اعضای بعثه مراجع از شخصیت‌های علمی و مجتهدان و چهره‌های برجسته هستند،[۵] که مسلط بر نظرات فقهی مرجع خود می‌باشند.[۶] در بیشتر موارد، مدیریت این بعثه‌ها به‌دست فرزندان مراجع و یا نمایندگان تام الاختیارشان است.[۷] خبرگزاری اَبنا اسامی سیزده نفر از مراجع تقلید که در حج، بعثه دارند، با ذکر نشانی بیان کرده است.[۸] نمایندگان مراجع تقلید در قالب کاروان بیوت مراجع در شهرهای مقدس مدینه و مکه مستقر می‌شوند،[۹] تا پاسخگوی سوالات شرعی و دینی حجاج باشند.[۱۰] همچنین آنها در مسائل مستحدثه پاسخگوی روحانیون حاضر در حج بوده و در مورد معضلات فقهی پیش‌آمده درباره حج، به تبادل نظر و گفت‌وگو می‌پردازند.[۱۱]

به نوشته سایت مباحثات، حضور مسلمانان از ملیت‌ها و عقاید مختلف در کنار اهل علم، فرصت ویژه‌ای را برای فعالیت‌های اعتقادی و فرهنگی بعثه‌ها فراهم می‌کند.[۱۲] به‌گفتهٔ این سایت، توجه به مشارکت اندیشمندان مذاهب مختلف اسلامی در این اجتماع عظیم و چاره‌اندیشی برای چالش‌های جهان اسلام نیز از فعالیت‌های مهم بعثه‌های مراجع عظام تقلید است.[۱۳]

بعثه رهبر انقلاب اسلامی

بعثه مقام معظم رهبری، دفتری است زیر نظر رهبر جمهوری اسلامی که متکفل امور شرعی و دینی حجاج در حج را بر عهده دارد. کسی که سرپرستی امور حاجیان را بر عهده دارد امیر الحاج گفته می‌شود.[۱۴] بعثه پس از پیروزی انقلاب با فرمان امام خمینی در شهریور سال ۱۳۵۸ش تشکیل شد.[۱۵]

ساختمان بعثه رهبر انقلاب اسلامی در مدینه منوره

امام خمینی در هنگام انتصاب سرپرست حجاج ایرانی، برگزاری هرچه بهتر فریضه عظیم حج و رسیدگی به کلیه امور مربوط به این فریضه الهی، و نیز اسلامی‌تر کردن کاروان ها را از اهداف بعثه ذکر کرده است، [۱۶]

به گزارش مرکز پژوهش های مجلس، این بعثه، نهادی غیردولتی، غیرانتفاعی و دارای شخصیت حقوقی مستقل است که تحت نظارت رهبر جمهوری اسلامی و بر اساس مقررات اساسنامه و آئین‌نامه‌های داخلی اداره می‌گردد.[۱۷] ریاست بعثه به‌عنوان نماینده ولی‌فقیه در امور حج و زیارت با حکمی از سوی رهبر جمهوری اسلامی منصوب می‌شود.[۱۸] به گزارش خبرگزاری فارس، از ابتدای پیروزی انقلاب اسلامی، محمدرضا توسلی محلاتی، سیدمحمد موسوی خوئینی‌ها، مهدی کروبی، محمد محمدی ری‌شهری، سید علی قاضی عسکر و سیدعبدالفتاح نواب به‌عنوان نمایندگان ولی فقیه و سرپرست حجاج معرفی شده‌اند.[۱۹]

کارگزاران اجرایی حج که مسئولیت سازماندهی اعزام زائران، اسکان، تغذیه، حمل‌ و نقل و برپایی چادرهای حجاج در عرفات و منا را بر عهده دارند، در چارچوب سازمان حج و زیارت فعالیت می‌کنند.[۲۰] این سازمان که یکی از معاونت‌های وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است، رئیس آن را وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی منصوب می‌کند.[۲۱]

بیان معارف و مسائل شرعی

طبق منابع متعدد، وظیفه بعثه تبیین وظایف شرعی زائران و بیان احکام و مناسک حج[۲۲] ذکر شده است. همچنین حل مسائل فقهی نوظهور[۲۳] و پاسخگویی به شبهات دینی[۲۴] برای زائران ایرانی و شیعیان دیگر کشورها را[۲۵] از جمله وظایف این نهاد دانسته‌اند. برگزاری مجالس آموزشی برای آشنایی حجاج با مسائل شرعی و دیگر وظایف انسانی از سیاست‌های کلان بعثه تعریف شده است.[۲۶] به‌گفته برخی مسؤلان بعثه حج، تبیین مبانی انقلاب اسلامی،[۲۷] و ترویج فرهنگ دینی و فقهی مکتب اهل بیت(ع) برای سایر فرق و مذاهب اسلامی را[۲۸] از اهداف این نهاد دانسته‌اند.

ارائه خدمات فرهنگی و ارتباطات بین‌المللی

به‌گفتهٔ نواب، نماینده ولی‌فقیه در امور حج، برگزاری برنامه‌های عبادی مانند دعای کمیل، دعای ندبه و سایر مناسبت‌های ویژه،[۲۹] همچنین تأمین نیازهای فرهنگی و آموزشی مانند کتابخانه‌ها و بروشورهای راهنما[۳۰] ازجمله خدمات فرهنگی بعثه محسوب می‌شود. به گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، برگزاری نشست‌ها، کنگره‌ها و همایش‌های علمی و فرهنگی، بر عهده حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت است.[۳۱] نمایندگان بعثه‌ها با ایجاد ارتباطات گسترده با دیگر کشورها و شیعیان سایر نقاط جهان و همچنین با برگزاری نشست‌های کوتاه‌مدت، نمایندگان مراجع همه کشورها را گردهم می‌آورند تا ضمن آشنایی با یکدیگر و بررسی مشکلات گذشته، استراتژی سال آینده شیعیان را تعیین کنند.[۳۲] امام خمینی در هنگام انتصاب سرپرست حجاج ایرانی، برگزاری باشکوه حج[۳۳] و مقابله با تبلیغات دروغین رسانه‌های خارجی[۳۴] را از خدمات فرهنگی بعثه دانسته است. طبق اساسنامه حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت، استفاده از دیپلماسی حج در جهت استواری و اتقان امت واحده اسلامی در چارچوب سیاست‌های کلی نظام از وظایف فرهنگی بعثه محسوب می‌شود.[۳۵]

نظارت و ارزیابی

به گزارش پایگاه اطلاع رسانی حج، بعثه بر عملکرد رابطان فرهنگی و روحانی کاروان و در مجموع خدمات فرهنگی[۳۶] همچون حمل‌‌و‌نقل، اسکان، پذیرایی و سایر خدمات زائران، نظارت دارد.[۳۷] نظارت بر رفتار زائران برای جلوگیری از تفرقه و اعمال وهن‌آمیز[۳۸] از دیگر وظایف بعثه شمرده است.

پانویس

  1. «بعثه امام و نقش آن در حجّ»، ماهنامه پاسدار اسلام.
  2. «[نگاهی به کارکرد بعثه های مراجع عظام شیعه در حج]»، خبرگزاری انتخاب.
  3. «بعثه امام و نقش آن در حجّ»، ماهنامه پاسدار اسلام.
  4. «نگاهی به کارکرد بعثه‌های مراجع عظام شیعه در حج»، خبرگزاری انتخاب.
  5. «نگاهی به کارکرد بعثه‌های مراجع عظام تقلید در حج»، خبرگزاری تسنیم.
  6. «مروری بر شکل‌گیری بعثه مراجع عظام تقلید»، سایت مباحثات.
  7. «نگاهی به کارکرد بعثه های مراجع عظام شیعه در حج»، خبرگزاری انتخاب.
  8. «نشانی و شماره تلفن‌های دفاتر بعثه‌های مراجع عظام تقلید در مکه مکرمه»، خبرگزاری ابنا.
  9. «آدرس دفاتر بعثه‌های مراجع عظام تقلید شیعه در مکه مکرمه»، خبرگزاری ابنا
  10. «نگاهی به کارکرد بعثه‌های مراجع عظام تقلید در حج»، خبرگزاری تسنیم، «نگاهی به کارکرد بعثه های مراجع عظام شیعه در حج»، خبرگزاری انتخاب.
  11. «مروری بر شکل‌گیری بعثه مراجع عظام تقلید»، سایت مباحثات.
  12. «مروری بر شکل‌گیری بعثه مراجع عظام تقلید»، سایت مباحثاتت.
  13. «مروری بر شکل‌گیری بعثه مراجع عظام تقلید»، سایت مباحثات.
  14. نعمتی، قاموس الحرمین الشرفین، ۱۴۱۸ق، ص۷۳.
  15. «اساسنامه حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت». مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی.
  16. امام خمینی، صحیفه امام، ۱۳۷۸ش، ج۱۳، ص۳۷.
  17. «اساسنامه حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت». مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی.
  18. «آشنایی با بعثه حج»، روزنامه همشری.
  19. «سازمان حج و زیارت در ۸ سال گذشته و ۴ سال پیش‌ رو»، خبرگزاری فارس.
  20. «آشنایی با بعثه حج»، روزنامه همشری.
  21. «آشنایی با بعثه حج»، روزنامه همشری.
  22. «تبیین وظایف شرعی زائران و بیان احکام و مناسک از جمله وظایف بعثه است»، حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت.
  23. «نگاهی به کارکرد بعثه‌های مراجع عظام شیعه در حج»، خبرگزاری انتخاب.
  24. «نگاهی به کارکرد بعثه‌های مراجع عظام شیعه در حج»، خبرگزاری انتخاب.
  25. نواب، «نگاهی به فعالیت‌های دفتر نمایندگی بعثه مقام معظم رهبری در ایام عمره در عربستان»، ص۸۱.
  26. «»برخی از سیاست های کلان بعثه مقام معظم رهبری در حج امسال تشریح شد»؛ حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت؛ «اساسنامه حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت» مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی.
  27. «نگاهی به کارکرد بعثه‌های مراجع عظام شیعه در حج»، خبرگزاری انتخاب؛ امام خمینی، صحیفه امام، ۱۳۷۸ش، ج۱۰، ص۶۲.
  28. «نگاهی به کارکرد بعثه‌های مراجع عظام شیعه در حج»، خبرگزاری انتخاب.
  29. نواب، «نگاهی به فعالیت‌های دفتر نمایندگی بعثه مقام معظم رهبری در ایام عمره در عربستان»، ص۸۰.
  30. «اساسنامه حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت»، مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی.
  31. «اساسنامه حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت»، مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی.
  32. «نگاهی به کارکرد بعثه‌های مراجع عظام شیعه در حج»، خبرگزاری انتخاب؛ «نگاهی به کارکرد بعثه های مراجع عظام تقلید در حج»، حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت.
  33. امام خمینی، صحیفه امام، ۱۳۷۸ش، ج۱۳، ص۳۷.
  34. امام خمینی، صحیفه امام، ۱۳۷۸ش، ج۱۹، ص۳۲۱.
  35. «اساسنامه حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت». مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی.
  36. «بازرسی، چشم های همیشه بیدار در بعثه مقام معظم رهبری»، حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت.
  37. نواب، «نگاهی به فعالیت‌های دفتر نمایندگی بعثه مقام معظم رهبری در ایام عمره در عربستان»، ص۸۴.
  38. امام خمینی، صحیفه امام، ۱۳۷۸ش، ج۱۰، ص۶۲.

منابع