مستحب
| بخشی از احکام عملی و فقهی |
|---|
 |
مُستَحَب به عملی گفته می‌شود که انجام آن بهتر از ترک آن است، هرچند انجام دادنش واجب نیست. نماز شب، نمازهای نافله روزانه، روزه‌های مستحبی، دعا به خصوص دعاهای مأثور، صلوات و بسیاری از اعمال دیگر را مستحب خوانده‌اند.
مفهوم‌شناسی
مستحب در فقه، عملی است که حکم شرعی آن استحباب است و انجام آن بهتر است و در عین حال ترک کردن آن اشکالی ندارد.[۱] با این حال کاربرد این لغت در قرآن و احادیث به همان معنای لغوی آن یعنی دوست‌داشته‌شده و محبوب است.[۲]
عناوین نَدْب، نَفْل، سنّت و تَطَوُّع نیز بیانگر معنای استحباب است.[۳]
جایگاه بحث
استحباب در مباحث فقهی در بیشتر ابواب فقهی به عنوان یکی از احکام پنج‌گانه به کار رفته است و در اصول فقه، در مبحث اوامر، ضدّ و مقدّمۀ واجب به آن پرداخته شده است.[۴]
اقسام
عمل مستحب دارای اقسامی است که برخی از مهمترین آنها عبارتند از:
- مستحب نفسی یا مستحب ذاتی: عملی است که استحباب و مطلوب بودن انجام آن، به خاطر عمل دیگری نیست؛ مانند نمازها و روزه‌های مستحب همچون روزه عید غدیر.
- مستحب غیری: عملی است که به خودی خود، انجامش مستحب و مطلوب نیست، بلکه به خاطر عملی دیگر مستحب شده است؛ مانند غسل برای زیارت.
- مستحب عینی: عملی است که استحباب آن برای تک تک افراد ثابت است و با انجام آن از سوی دیگران، انجامش برای دیگران نیز مستحب خواهد بود. مانند نمازهای نافله یا روزه‌های مستحبی.
- مستحب کفایی: عملی است که با انجام دادن آن توسط فردی دیگر، انجام آن برای دیگران مستحب نیست؛ مانند اذان اعلام.[۵]
نیمه‌کاره رها کردن فعل مستحب
قطع کردن عمل عبادی مستحب، پس از شروع آن مکروه است، به‌خصوص نیمه‌کاره رها‌کردن نمازِ مستحبی و شکستنِ روزه مستحبی در بعد از ظهر؛ البته به پایان نرساندن برخی اعمال مستحبی حرام است و باید آن عمل به پایان برسد، به عنوان مثال اگر کسی حج مستحبی و عمره (بنابر نظر مشهور) را آغاز کند واجب است آن را به پایان برساند. در اعتکاف نیز چنانچه فرد دو روز اول را روزه بگیرد، باید روز سوم را نیز روزه بگیرد و اعتکاف را به پایان برساند و رها کردن آن در این مرحله حرام است.[۷]
مستحبات معروف
نمازهای مستحب
از آنجا که نماز زیباترین و کامل‌ترین عمل عبادی است، علاوه بر نمازهای واجب، نمازهای مستحبی زیاد برای مشتاقان قرار داده شده و کمتر موقعیت دینی را می‌توان یافت که نماز ویژه‌ای نداشته باشد. در مفاتیح الجنان تعداد زیاد از این نمازها بیان شده است. برخی از مهمترین نمازهای مستحبی عبارتند از نمازهای نافله روزانه، نماز شب، نماز جعفر طیار، نماز عید فطر و قربان، نماز اول ماه.[۸]
روزه‌های مستحب
- روزۀ تمام روزهای سال، غیر از روزهایی که روزه در آن حرام و مکروه اعلام شده، مستحب است. البته گرفتن روزه در بعضی از روزها بیشتر سفارش شده است که برخی از آنها عبارتند از:[۹]
- پنجشنبه اول و پنجشنبه آخر هر ماه قمری
- چهار شنبه اول هر ماه قمری که بعد از روز دهم آن ماه است.
- سیزدهم و چهاردهم و پانزدهم هر ماه قمری (ایام البیض)
- همه روزهای رجب و شعبان
- روز چهارم تا نهم شوال
- روز ۲۵ ذی‌القعده (دحو الارض) و ۲۹ ذی‌القعده
- روز اول تا نهم ذی حجه (روز عرفه)
- روز عید غدیر(۱۸ ذی‌الحجه)
- روز مباهله (۲۴ ذی‌الحجه)
- روز اول و سوم و هفتم محرم
- روز میلاد پیامبر (۱۷ ربیع‌الاول)
- روز ۱۵ جمادی‌الاول
- روز مبعث پیامبر اکرم (۲۷ رجب)
- روز عید نوروز [۱۰]
دعاهای مستند و مأثور
گرچه با هر زبانی می‌توان از خداوند درخواست نمود، اما تاثیر دعاهایی که در کتاب‌های دعا از زبان معصومین نقل شده بیشتر است. برخی از این دعاها عبارتند از:
دیگر مستحبات
از اعمال و اذکار مستحب دیگری که در روایات بیان شده، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- قرآن خواندن
- دائما با وضو بودن
- گفتن ذکر سبحان الله
- گفتن ذکر الحمد لله
- گفتن ذکر لااله الا الله
- گفتن ذکر لا حول و لا قوه الا بالله
- صدقه دادن
- خواندن تعقیبات نماز
- زیارت حرم معصومین
- خواندن برخی زیارت‌ها مانند زیارت عاشورا، زیارت امین الله
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ خویی، اجود التقریرات، ۱۳۵۲ش، ج۱، ص۱۴۳؛ حکیم، اصول العامه للفقه المقارن، ۱۹۷۹م، ص۶۲.
- ↑ مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه، ۱۴۲۶ق، ج۱، ۳۹۷.
- ↑ مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه، ۱۴۲۶ق، ج۱، ص۳۹۶.
- ↑ مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه، ۱۴۲۶ق، ج۱، ص۳۹۶.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، دار احیاء‌التراث العربی، ج۹، ص۷۴.
- ↑ حکیم، اصول العامه للفقه المقارن، ۱۹۷۹م، ص۶۳.
- ↑ شهید اول، القواعد و الفوائد، کتابفروشی مفید، ج۱، ص۹۹؛ قاعده۳۹.
- ↑ قمی، کلیات مفاتیح الجنان، نشر اسوه، ص۱۴۱و ۱۵۳و۲ص۷۵.
- ↑ بنی هاشمی خمینی، رساله توضیح المسایل مراجع، دفتر انتشارات اسلامی، ج۱، ص۹۶۷، مسأله۱۷۴۸.
- ↑ یزدی، العروة الوثقی، الناشرمكتب آية الله العظمى السيد السيستاني، ج۲، ص۴۷۵.
منابع
- آخوند خراسانی، ملاکاظم، کفایة الاصول، قم، موسسه آل البیت، ۱۴۰۹ق.
- بنی هاشمی خمینی، محمدحسن، رساله توضیح المسایل مراجع، قم، ٰدفتر انتشارات اسلامی، بی‌تا.
- حکیم، محمد تقی، اصول العامه للفقه المقارن، بیروت، مؤسسة آل البیت، چاپ دوم، ۱۹۷۹م.
- خویی، سید ابوالقاسم، اجود التقریرات، تقریرات درس محمد حسین نائینی، قم، مطبعه العرفان، ۱۳۵۲ش.
- شهید اول (عاملی)، محمد بن مکی، القواعد و الفوائد، تصحیح: سید عبدالهادی حکیم، قم، کتابفروشی مفید، افست نجف.
- قمی، شیخ عباس، کلیات مفاتیح الجنان، قم، نشر اسوه، بی‌تا.
- مؤسسه دائرة معارف الفقه اسلامی، سید محمود، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت، قم، موسسه دایرة المعارف فقه اسلامی، ۱۴۲۶ق.
- محقق حلی، جعفر بن حسن، المعتبر فی شرح المختصر، قم، موسسه سید الشهداء، ۱۴۰۷ق.
- نجفی، محمد حسن، جواهر الکلام، تصحیح: عباس قوچانی و علی آخوندی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ هفتم، بی‌تا.
- یزدی، سید محمدکاظم، العروة الوثقی، مكتب آيت الله العظمى السيد السيستانی، چاپخانه: ستاره، بی‌جا، بی‌تا.