حلال‌زادگی به تولد از راه مشروع و حلال گفته می‌شود. حلال‌زاده کسی است که از راه ازدواج شرعی یا راهی که در حکم ازدواج است متولد شده باشد. در فقه، با عنوان «طهارت مَولِد» از حلال‌زادگی سخن گفته شده و در برخی امور دینی، به عنوان شرط به‌کار رفته است. برای مثال، حلال‌زادگی و زنازاده نبودن از شرط‌های مجتهدی است که از او می‌توان تقلید کرد و نیز شرط امام جماعت، امام جمعه، قاضی و شاهد است.
در روایاتی در منابع شیعه و اهل‌سنت، محبت اهل‌بیت(ع) و امام علی(ع) نشانهٔ حلال‌زادگی و بغض و دشمنی آنان نشانه حرام‌زادگی بیان شده است.
تعریف حلال‌زاده و اهمیت آن در فقه
حلال‌زاده کسی است که از طریق ازدواج شرعی متولد شده است و زنازاده نیست.[۱] اهمیت حلال‌زادگی در فقه به‌جهت امتیازاتی نظیر برخورداری حلال‌زاده از ارث[۲] و امکان تصدی مناصبی چون قضاوت[۳] و امام جماعت شدن[۴] است که زنازاده از آن بی‌بهره است.[۵]
از حلال‌زادگی با عنوان «طَهارت مَوْلِد»[۶] در ابواب مختلف فقهی مانند اجتهاد و تقلید، نماز جماعت، نکاح، قضاوت و شهادت سخن گفته شده است.[۷]
مصادیق حلال‌زاده
طبق آموزه‌های فقه شیعه، علاوه بر افرادی که از طریق ازدواج شرعی به دنیا می‌آیند، افراد زیر نیز حلال‌زاده شمرده می‌شوند:
- فردی که از طریق وطی به شبهه به دنیا آمده باشد، به شرط اینکه دو طرف، یعنی پدر و مادر، هردو دچار شبههٔ شرعی‌بودن آمیزششان باشند.[۸] بنابراین اگر یکی از زن و مرد موضوع برایش مشتبه نبود و آگاهانه آمیزش غیرشرعی انجام داد، فرزند نسبت به وی ولدالزّنا شمرده می‌شود.[۹]
- فردی که انعقاد نطفه‌اش در زمانی باشد که آمیزش زن و شوهر در آن زمان حرام باشد؛[۱۰] مانند آمیزش در زمانی که زن در حیض است یا هنگام روزهٔ واجب معین یا در حال اِحرام.[۱۱]
- فرزندی که طبق ازدواج مرسوم مذاهب دیگر حتی مشرکان به دنیا آمده باشد.[۱۲] به عنوان نمونه فقیهان فرزند حاصل از ازدواج با محارم را که در فرهنگ برخی مذاهب مشروع است، حلال‌زاده می‌دانند.[۱۳] دلیل فقیهان در این زمینه روایاتی است که رسوم ازدواج سایر ادیان و مذاهب، حتی مشرکان را به رسمیت شناخته است.[۱۴] برخی نیز با استناد به قاعده جَب حکم می‌کنند گرچه ازدواج فرد غیرمسلمان با مادرش در شریعت اسلام حرام است؛ اما بعد از مسلمان‌شدن اعمال سابق نادیده گرفته می‌شود.[۱۵]
- کسی که حلال‌زادگی‌اش مشکوک است، ولی پدر و مادر مشخصی دارد. همچنین بیشتر فقیهان کسی که پدر و مادر مشخصی ندارد، مانند کودکی که پیدا شده را حلال‌زاده می دانند.[۱۶]
حلال‌زادگی، شرط برخی مناصب و اعمال
برپایهٔ فتوای فقیهان، حلال‌زادگی شرط برخی از امور به‌شرح زیر است:
- مرجعیت: حلال‌زادگی را یکی از شرط‌های مجتهدی می‌دانند که از او می‌توان تقلید کرد (مرجع‌تقلید).[۱۷] شهید ثانی شرطیت حلال‌زادگی را اجماعی دانسته است.[۱۸]
- امامت جماعت و جمعه: برپایهٔ اجماع فقهای امامیه،[۱۹] حلال‌زادگی یکی از شرایط امام جماعت در نماز به شمار می‌رود و امامت شخص وَلَدُالزِنا جایز نیست.[۲۰] البته امامتِ جماعتِ کسی که در حلال‌زادگی او تردید است و زنازادگی‌اش اثبات نشده، به اتفاق‌نظر فقها، صحیح و جایز است.[۲۱] حلال‌زادگی را در امامت جمعه نیز شرط می‌دانند.[۲۲]
- قضاوت: حلال‌زادگی از شرایط قاضی و قضاوت شمرده شده است.[۲۳] براساس این شرط، قضاوت زنازاده صحیح نیست.[۲۴]
- شاهد: براساس فتوای فقیهان، یکی از شروط شاهد در شهادت‌دادن در دادگاه این است که حلال‌زاده باشد. بنابراین شهادت ولدالزنا پذیرفته نیست.[۲۵]
علت محرومیت حرام‌زاده از قضاوت و شهادت
برخی از عالمان شیعه و گروهی از پژوهشگران عواملی برای محرومیت حرام‌زاده از قضاوت و شهادت بیان کرده‌اند. برای مثال، سیدِ مرتضی (۳۵۵-۴۳۶ق) از عالمان شیعه می گوید علتش این است که خداوند می‌داند فرد متولد از زنا خیر و صلح را اختیار نمی‌کند. برای همین، از تصدی اموری چون شهادت در دادگاه محروم است.[۲۶] برخی پژوهشگران «نداشتن مقبولیت اجتماعی»[۲۷] را از عوامل آن دانسته‌اند. کسانی هم معتقدند همان‌طور که ویژگی‌های ظاهری افراد از طریق ژِن انتقال می‌یابد، ویژگی‌های باطنی نیز منتقل می‌شود و در فرزندان نامشروع، غالباً زمینهٔ ارتکاب جرم بیشتر است.[۲۸]
آیا محبت امام علی(ع) نشانه حلال‌زادگی است؟
در تعدادی از روایات که هم در منابع شیعه[۲۹] و هم در منابع روایی اهل‌سنت آمده،[۳۰] محبت اهل‌بیت(ع) به‌ویژه امام علی(ع) نشانهٔ حلال‌زادگی و بغض و دشمنی به آنان نشانهٔ حرام‌زادگی دانسته شده است. به‌عنوان مثال در منابع اهل‌سنت از عبادت بن صامت و ابوسعید خُدْری، هر دو از صحابه پیامبر(ص)، نقل شده که ما فرزندانمان را با محبت علی بن ابی‌طالب می‌آزمودیم؛ اگر آنان به او محبت نداشتند، می‌دانستیم که آن‌ها از ما نیستند و حرام‌زاده‌اند.[۳۱] ابن‌جَزَری (۷۵۱- ۸۳۳ق) محدث و فقیه شافعی‌مذهب، گفته است از قدیم تا زمان او مشهور بود که کسی غیر از ولدالزنا نسبت به علی(ع) دشمنی نمی‌کرد.[۳۲] علامه مجلسی در کتاب بحار الانوار در بخشی، ۳۱ حدیث گرد آورده[۳۳] و در مِرآةالعقول آن‌ها را متواتر شمرده است.[۳۴]
در مقابلِ نظرِ علامه مجلسی مبنی بر تواتر احادیث حلال‌زاده بودن محبان ائمه(ع) و حرام‌زاده بودن دشمنان آنان، برخی از پژوهشگران دینی، سند تعدادی از این روایات را مخدوش دانسته‌اند و معتقدند روایان آن یا ناشناخته‌اند یا از غُلات به‌شمار می‌روند.[۳۵]
همچنین در خصوص این روایات گفته شده حرام‌زاده بودن باعث نمی‌شود اختیار انسان از او گرفته شود. بنابراین علّت تامّهٔ ارتکاب گناه و دوری از محبت اهل‌بیت(ع) نیست؛ یعنی ممکن است زنازاده به‌واسطهٔ اختیارش، مانند دیگر افراد، مُحب ائمه(ع) شود. همین‌طور دلیلی وجود ندارد که هر حلال‌زاده‌ای محب ائمه(ع) باشد. بنابراین روایاتِ دشمنی ولدالزنا با اهل‌بیت(ع)، یک حکم کلی و همیشگی را بیان نمی‌کند؛ بلکه تنها بیان‌کنندهٔ این است که افراد حرام‌زاده بیشتر از افراد حلال‌زاده در معرض دشمنی با ائمه(ع) قرار می‌گیرند؛ نه اینکه همیشه چنین باشد.[۳۶]
پانویس
- ↑ بحرانی، الأنوار اللوامع، مجمع البحوث العلمیة، ج۱۴، ص۱۱.
- ↑ فقه الصادق علیه‌السلام، ۱۴۱۲ق، ج۲۴، ص۴۷۰؛ نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴ق، ج۳۹، ص۲۷۴.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴ق، ج۴۰، ص۱۲؛ روحانی، فقه الصادق علیه‌السلام، ۱۴۱۲ق، ج۲۵، ص۲۱.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴ق، ج۱۳، ص۳۲۴؛ روحانی، فقه الصادق علیه‌السلام، ۱۴۱۲ق، ج۶، ص۲۸۷.
- ↑ نگاه کنید به: نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴ق، ج۱۳، ص۳۲۴ و ج۴۰، ص۱۲-۱۳؛ یزدی، عروة الوثقی، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۷۹۷؛ شکریان امیری، «شرطیت حلال زادگی یا زنازاده نبودن در شهادت و قضاوت»، ص۱۲۰.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به: محقق حلی، شرایع الاسلام، ۱۴۰۸ق، ج۱، ص۸۷ و ۱۱۴، ج۴، ص۵۹ و۱۲۱؛ نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴ق، ج۴۱، ص۱۱۷و۱۱۸؛ عاملی، الاصطلاحات الفقهیة فی الرسائل العملیة، ۱۴۱۳ق، ص۱۳۳.
- ↑ مؤسسه دایرةالمعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه، ۱۳۸۵ش، ج۳، ص۳۶۶.
- ↑ بحرانی، الأنوار اللوامع، مجمع البحوث العلمیة، ج۱۴، ص۱۱؛ نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴ق، ج۱۳، ص۳۲۴.
- ↑ بحرانی، الأنوار اللوامع، مجمع البحوث العلمیة، ج۱۴، ص۱۱؛ طاهری، حقوق مدنی، ۱۴۱۸ق، ج۵، ص۳۵۰.
- ↑ جمعی از پژوهشگران، فرهنگ فقه، ۱۴۲۶ق، ج۳، ص۳۶۷.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴ق، ج۴۱، ص۴۱۱.
- ↑ پورمحمدی، «قاعده لکل قوم نکاح»، ص۲۷۸.
- ↑ شیرازی، القواعد الفقهیة، ۱۴۱۳ق، ص۴۴؛ بروجردی، جامع الاحادیث الشیعه، ۱۳۸۶ش، ج۲۶، ص۳۸۰؛ عاملی، وسائل، ۱۴۰۹ق، ج۲۱، ص۱۹۹.
- ↑ طوسی، تهذیب الاحکام، ۱۴۰۷ق، ج۶، ص۳۸۷؛ عاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۰۹ق، ج۲۱، ص۲۰۰؛ پورمحمدی، «قاعده لکل قوم نکاح»، ص۲۷۸.
- ↑ شیرازی، القواعد الفقهیة، ۱۴۱۳ق، ص۴۴؛ مبانی الفقه الفعال فی القواعد الفقهیة الأساسیة، ۱۴۲۵ق، ج۲، ص۳۰۲.
- ↑ مؤسسه دایرةالمعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه، ۱۳۸۵ش، ج۳، ص۳۶۷.
- ↑ بنی‌هاشمی خمینی، توضیح المسائل (محشی)، ۱۴۲۴ق، ج۱، ص۱۳.
- ↑ شهید ثانی، الروضة البهیة، ۱۴۱۰ق، ج۳، ص۶۲.
- ↑ نگاه کنید به: نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴ق، ج۱۳، ص۳۲۴.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴ق، ج۱۳، ص۳۲۴.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴ق، ج۱۳، ص۳۲۵.
- ↑ محقق حلی، شرایع الاسلام، ۱۴۰۸ق، ج۱، ص۸۷؛ نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴ق، ج۱۱، ص۲۹۶.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به: محقق حلی، شرایع الاسلام، ۱۴۰۸ق، ج۴، ص۵۹؛ نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴ق، ج۴۰، ص۱۲.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴ق، ج۴۰، ص۱۳.
- ↑ نگاه کنید به: محقق حلی، شرایع الاسلام، ۱۴۰۸ق، ج۴، ص۱۲۱؛ نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴ق، ج۴۱، ص۱۱۷و۱۱۸.
- ↑ سید مرتضی، الانتصار، ۱۴۱۵ق، ص۵۰۲.
- ↑ کیخا، فتوحی، «تحلیل و بررسی ارزش اثباتی شهادت ولد الزنا در مذاهب اسلامی»، ص۲۳۹.
- ↑ بصیری، گوهری، «نقش وراثت در سرنوشت انسان از منظر قرآن و حدیث»، ص۱۲۱.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به: کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۸، ص۳۱۶؛ شیخ طوسی، تهذیب الأحکام، ۱۴۰۷ق، ج۴، ص۱۴۳؛ برقی، المحاسن، ۱۳۷۱ق، ج۱، ص۱۳۸-۱۳۹؛ شیخ صدوق، علل الشرائع، ۱۳۸۵ش، ج۱، ص۱۴۱-۱۴۵.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به: ابن‌عساکر، تاریخ دمشق، ۱۴۱۵ق، ج۴۲، ص۲۸۷؛ ابن‌جزری، اسنی المطالب، اصفهان، ص۵۷ -۵۹؛ ابن‌مردویه اصفهانی، مناقب علی بن ابی‌طالب، ۱۴۲۴ق، ص۷۶و۷۷؛ شوشتری، احقاق الحق، ۱۴۰۹ق، ج۷، ص۲۶۵و۲۶۶، ج۱۷، ص۲۵۰ و ج۲۱، ص۳۶۳-۳۶۹.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به: ابن‌عساکر، تاریخ دمشق، ۱۴۱۵ق، ج۴۲، ص۲۸۷؛ ابن‌جزری، اسنی المطالب، اصفهان، ص۵۷ -۵۹؛ ابن‌مردویه اصفهانی، مناقب علی بن ابی‌طالب، ۱۴۲۴ق، ص۷۶و۷۷.
- ↑ ابن‌جزری، اسنی المطالب، اصفهان، ص۵۷.
- ↑ مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۲۷، ص۱۴۵-۱۵۶.
- ↑ مجلسی، مرآة العقول، ۱۴۰۴ق، ج۲۶، ص۴۲۰.
- ↑ قزوینی، «آیا شیعیان، مخالفان خود را «حرام‌زاده» می‌دانند؟»، مندرج در سایت موسسه تحقیقاتی ولی عصر.
- ↑ «آیا دشمنان ائمه اطهار(ع)، حرام‌زاده هستند؟ اگر هستند، چگونه چنین چیزی توجیه‌پذیر است؟»، وبگاه اسلام‌کوئست.
منابع
- «آیا دشمنان ائمه اطهار(ع)، حرام‌زاده هستند؟ اگر هستند، چگونه چنین چیزی توجیه‌پذیر است؟»، وبگاه اسلام‌کوئست، تاریخ درج مطلب: ۱۰ آذر ۱۳۹۳ش، تاریخ بازدید: ۱۱ تیر ۱۴۰۳ش.
- ابن‌جزری، شمس‌الدین محمد، اسنی المطالب فی مناقب الامام علی بن ابی‌طالب، اصفهان، مکتبة الامام امیرالمؤمنین(ع) العامة، بی‌تا.
- ابن‌عساکر، علی بن حسن، تاریخ دمشق، تحقیق عمرو بن غرامة العمروی، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۵ق/۱۹۹۵م.
- ابن‌مردویه اصفهانی، ابوبکر احمد بن موسی، مناقب علی بن ابی‌طالب، قم، دار الحدیث، چاپ دوم، ۱۴۲۴ق.
- بحرانی، حسین بن محمد، الانوار اللوامع فی شرح مفاتیح الشرائع، قم، مجمع البحوث العلمیة، چاپ اول.
- بروجردی، حسین، جامع الاحادیث الشیعه، تهران، انتشارات فرهنگ سبز، چاپ اول، ۱۳۸۶ش.
- بصیری، حمیدرضا و مریم گوهری، «نقش وراثت در سرنوشت انسان از منظر قرآن و حدیث»، دوره ۴، شماره ۱۳، ۱۳۹۲ش.
- بنی‌هاشمی خمینی، سید محمدحسین، توضیح المسائل (محشی)، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ هشتم، ۱۴۲۴ق.
- پورمحمدی، علی و رضا پورمحمدی، «قاعده لکل قوم نکاح»، دوفصلنامه علمی فقه و حقوق خانواده، دوره ۲۶، شماره ۷۴، ۱۴۰۰ش.
- حسینی قزوینی، سید محمد، «آیا شیعیان مخالفان خود را «حرام‌زاده» می‌دانند؟»، مندرج در سایت تحقیقاتی ولی عصر، تاریخ درج ۲۴ آذر ۱۳۸۸ش، تاریخ بازدید ۲۵ فروردین ۱۴۰۳ش.
- روحانی، سید محمدصادق، فقه الصادق علیه‌السلام، قم، مدرسه امام صادق علیه‌السلام، چاپ اول، ۱۴۱۲ق.
- سید مرتضی، الانتصار فی انفرادات الإمامیة، قم، جامعه مدرسین، چاپ اول، ۱۴۱۵ق.
- شکریان امیری، «شرطیت حلال زادگی یا زنازاده نبودن در شهادت و قضاوت»، دوفصلنامه فقه و اجتهاد، دوره ۴، شماره ۸، ۱۳۹۶ش.
- شوشتری، قاضی نورالله، احقاق الحق و ازهاق الباطل، قم، کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی، چاپ اول، ۱۴۰۹ق.
- شهید ثانی، زین‌الدین بن علی، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، ۱۴۱۲ق.
- شیخ صدوق، محمد بن علی، من لایحضره الفقیه، جامعه مدرسین، قم، چاپ دوم، ۱۴۱۳ق.
- شیخ صدوق، محمد، امالی، تهران، کتابچی، ۱۳۷۶ش.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوی، بیروت، دار الکتب العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۰ق.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، تهذیب الاحکام، دارالکتب الاسلامیة، قم، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.
- طاهری، حبیب‌الله، حقوق مدنی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، ۱۴۱۸ق.
- عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، قم، چاپ اول، ۱۴۰۹ق.
- عاملی، یاسین عیسی، الاصطلاحات الفقهیة فی الرسائل العملیة بیروت، دار البلاغه، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.
- کیخا، محمدرضا، فتوحی، عبدالله، «تحلیل و بررسی ارزش اثباتی شهادت ولد الزنا در مذاهب اسلامی»، دوفصلنامه مطالعات فقه اسلامی و مبانی حقوق، شماره۴۱، ۱۳۹۹ش.
- مؤسسه دایرةالمعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل‌بیت علیهم السلام، زیر نظر محمود هاشمی شاهرودی، قم، مؤسسه دایرةالمعارف فقه اسلامی، چاپ دوم، ۱۳۸۵ش.
- محقق حلی، نجم‌الدین جعفر بن حسن، شرایع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، تحقیق عبدالحسین محمد علی بقال، قم، مؤسسه اسماعیلیان، چاپ دوم، ۱۴۰۸ق.
- نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام، دارالاحیاء لتراث العربی، بیروت، چاپ هفتم، ۱۴۰۴ق.