جاهل مقصر
جاهل مُقَصّر، کسی که تکالیف و احکام شرعی را نمی‌داند و در شناخت آنها نیز کوتاهی کرده است. بنا بر نظر علمای شیعه، جاهل مقصر در آخرت مستحق مجازات خواهد شد. فقیهان معتقدند عباداتی که «جاهل مقصر» انجام داده، اگر مطابق با فتوای مرجع تقلید خود یا مطابق با واقع باشد صحیح است.
تعریف
در علم اصول فقه، جاهل را به دو نوع جاهل قاصر و جاهل مُقصّر تقسیم می‌کنند.[۱] جاهل مقصر به مکلفی گفته می‌شود که تکالیف و احکام شرعی را نمی‌داند؛ اما توانایی آموختن آنها را داشته و در شناخت آنها کوتاهی کرده است.[۲]
حکم معاملات و عبادات جاهل مقصر
درباره صحت و عدم صحت اعمال جاهل مقصر در عبادات و معاملات متفاوت است. در معاملات مشهور قائل‌اند اگر عمل جاهل مطابق با واقع باشد آن عمل صحیح است چون علم و جهل دخالتی در ترتب آثار ندارد.[۳]
فقهای شیعه بر این باورند که اگر «جاهل مقصر» عبادتی را انجام دهد و این عمل با فتوای مرجع تقلیدی که باید از او تقلید می‌کرد مطابقت داشته باشد[۴] یا با واقع منطبق باشد، و یا با قصد قربت انجام گرفته باشد، آن عبادت صحیح است.[۵] فقیهان با استناد به روایات می‌گویند در دو مورد ویژه، عبادت «جاهل مقصر»، هرچند مطابق با واقع نباشد نیز صحیح است.[۶] آن دو مورد عبارت‌اند از:
- در جایی که نماز باید شکسته خوانده شود، ولی آن را کامل بخواند.
- در جهر و اخفات؛ جایی که نماز باید آهسته خوانده شود؛ آن را با صدای بلند بخواند یا برعکس (نماز باید با صدای بلند خوانده شود؛ اما آن را آهسته بخواند.)[۷]
مجازات جاهل مقصر
علمای شیعه معتقدند که «جاهل مقصر» در آخرت، مستحق عقاب است.[۸] درباره علت مجازات آن، چند نظریه وجود دارد:[۹]
- بیشتر فقیهان معتقدند جاهل مقصر به‌دلیل اینکه تکلیف واقعی و شرعی خود را انجام نداده مجازات خواهد شد.[۱۰]
- بر اساس نظریه محقق اردبیلی و صاحب مدارک، خداوند «جاهل مقصر» را به‌دلیل کوتاهی نمودن در یادگیری، مجازات خواهد کرد، نه به این دلیل که وظیفه شرعی و واقعی خود را انجام نداده است.[۱۱]
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ هاشمی شاهرودی، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت، ۱۳۸۲ش، ج۳، ص۱۵۳؛ دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۷۷ش، ج۱، ذیل مدخل «جهل».
- ↑ ولایی، فرهنگ تشریحی اصطلاحات اصول فقه، ۱۳۷۳ش، ج۱، ص۲۴۱؛ دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۷۳ش، ج۱، ذیل مدخل «جهل».
- ↑ شیخ انصاری، فرائد الأصول، ج۲، ص۴۲۲.
- ↑ طباطبایی یزدی، العروة الوثقی (المحشی)، ۱۴۱۹ق، ج۱، ص۲۲.
- ↑ نجفی، مجمع الرسائل، ۱۳۷۳ش، ج۱، ص۴۱.
- ↑ فرهنگ‌نامه اصول فقه، ۱۳۸۹ش، ج۱، ص۳۷۴.
- ↑ آخوند خراسانی، کفایة الاصول، ۱۴۰۹ق، ص۳۷۷.
- ↑ سبحانی، مسائل جدید کلامی، ۱۳۸۲ش، ج۱، ص۳۳۳.
- ↑ پور اللهیار، «بررسی مسؤولیت جاهل به قانون در حقوق ایران»، ص۳۷.
- ↑ موسوی بجنوردی، علم اصول، ۱۳۷۹ش، ص۸۵.
- ↑ موسوی بجنوردی، علم اصول، ۱۳۷۹ش، ص۸۶.
منابع
- آخوند خراسانی، محمدکاظم، کفایة الأصول، قم، مؤسسه آل‌البیت(ع)، ۱۴۰۹ق.
- پور اللهیار، حسن، «بررسی مسؤولیت جاهل به قانون در حقوق ایران»، در نشریه علامه، شماره ۹، بهار ۱۳۸۵ش.
- دانشنامه بزرگ جهان اسلام، تهران، مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۷۳ش.
- سبحانی، جعفر، مسائل جدید کلامی، قم، موسسه امام صادق، ۱۳۸۲ش.
- شیخ انصاری، مرتضی، فرائد الأصول، قم، مجمع الفکر الاسلامی، ۱۴۱۹ق.
- طباطبایی یزدی، سید محمدکاظم، العروة الوثقی فیما تعم به البلوی(المحشّی)، تحقیق: احمد محسنی سبزواری، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، ۱۴۱۹ق.
- فرهنگ نامه اصول فقه، به کوشش جمعی از نویسندگان، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، ۱۳۸۹ش.
- موسوی بجنوردی، سید محمد، علم اصول، تهران، موسسه چاپ و نشر عروج، ۱۳۷۹ش.
- نجفی، محمد حسن، مجمع الرسائل، مشهد، موسسه حضرت صاحب الزمان، ۱۳۷۳ش.
- ولایی، عیسی، فرهنگ تشریحی اصطلاحات اصول فقه، تهران، نشر نی، ۱۳۷۳ش.
- هاشمی شاهرودی، محمود، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت، قم، مرکز دایرةالمعارف فقه اسلامی، ۱۳۸۲ش.