واجب فوری
واجب فوری به عمل واجبی گفته می‌شود که باید در اولین زمان ممکن و بدون تأخیر به‌جا آورده شود،[۱] مانند پاسخ دادن به سلام.[۲] واجب فوری در مقابل واجب غیرفوری است که تأخیر در انجام آن، از اولین زمان ممکن، جایز است، نظیر قضای نماز فوت شده.[۳] معیار شتاب در انجام عمل فوری، تشخیص عرف دانسته شده است؛ به‌طوری که عنوان بی‌توجهی و سهل‌انگاری دربارۀ آن صدق نکند.[۴]
در کتاب‌های فقهی مباحث مرتبط با واجب فوری در بخش‌های عبادی نظیر نماز،[۵] زکات،[۶] روزه،[۷] حج[۸] و غیر عبادی مانند معاملات[۹] و نکاح[۱۰] بیان شده است. این مسئله در علم اصول فقه نیز در مبحث اقسام واجب، مطرح شده است.[۱۱]
فقها سه صورت برای عمل واجبی که بایستی فوراً انجام می‌شد، اما مُکلف آن را ترک کرده یا به تأخیر انداخته است، بیان کرده‌اند:[۱۲]
- عمل فوری که با انجام ندادن یا با به‌تأخیرانداختن آن، موضوعیت آن از بین می‌رود؛ نظیر جواب سلام که از دیدگاه عرف نباید بین سلام و پاسخ آن فاصله انداخت؛ بنابراین در صورت تأخیر در جواب دادن به سلام، تکلیف (فوریت و وجوب) از بین خواهد رفت.
- واجبی که با عدم انجام فوری آن، تکلیف به‌صورت واجبِ مُوسَّع[یادداشت ۱] باقی می‌ماند، مانند اینکه اگر مکلف در اولین زمان بعد از زلزله، نماز آیات نخواند، تکلیف به‌صورت واجبِ مُوسَّع باقی مانده و آن را باید به نیت قضا به‌جا آورد.
- عمل واجبی که با عدم انجام فوری آن، تکلیف وجوب و فوریت ثابت و همیشگی است و از بین نمی‌رود (فوراً ففوراً)؛ یعنی بر مکلّف واجب است که آن عمل را به نیت ادا به جا آورد نه قضا؛ نظیر حج که اگر کسی در سالی استطاعت پیدا کرد و حج نرفت، بلافاصله سال بعد باید حج را به نیت ادا به جا آورد و این حج به‌عنوان قضای سال قبل به‌حساب نمی‌آید.[۱۳] مثال‌های مختلفی در فقه برای این صورت وجود دارد؛ برای نمونه در این‌باره می‌توان زکات، خمس، عمل به وصیت، ادای دین و توبه را مثال زد.[۱۴]
پانویس
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به: مظفر، اصول الفقه، ۱۳۷۳ش، ج۱، ص۹۷.
- ↑ طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۱۹ق، ج۳، ص۲۱.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به: مظفر، اصول الفقه، ۱۳۷۳ش، ج۱، ص۹۷.
- ↑ «أحکام مسجد /مکان مصلی /کتاب الصلاة»، وبگاه مدرسه فقهی امام محمد باقر(ع).
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۱۲، ص۴۵۵.
- ↑ بحرانی، الحدائق الناظره، ۱۳۶۳ش، ج۱۲، ص۲۲۹.
- ↑ حلبی، الکافی فی الفقه، ۱۴۰۳ق، ص۱۸۴.
- ↑ شهید ثانی، الروضة البهیه، ۱۴۱۰ق، ج۲، ص۱۶۱.
- ↑ شهید اول، اللمعة الدمشقیة، ۱۴۱۰ق، ص۱۶۲.
- ↑ امام خمینی، تحریر الوسیلة، ۱۳۹۰ق، ج۲، ص۲۹۳.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به: مظفر، اصول الفقه، ۱۳۷۳ش، ج۱، ص۹۷.
- ↑ «موضوع: دلالت خطاب امر بر فور و تراخی/ اوامر/ مباحث الفاظ»، وبگاه مدرسه فقاهت.
- ↑ «کتاب الحج»، وبگاه اطلاع رسانی آیت‌الله محمدجواد فاضل لنکرانی.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به: نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۳۳، ص۱۶۸.
یادداشت
- ↑ مقدار مدتی‌که شارع برای انجام عمل واجب تعیین کرده است بیشتر از وقتی است که برای انجام واجب نیاز است نظیر نمازهای یومیه.(برای نمونه نگاه کنید به: مظفر، اصول الفقه، ۱۳۷۳ش، ج۱، ص۹۸.)
منابع
- امام خمینی، سید روح‌الله، تحریر الوسیلة، قم، مؤسسه مطبوعاتی إسماعیلیان، چاپ دوم، ۱۳۹۰ق.
- «أحکام مسجد /مکان مصلی /کتاب الصلاة»، وبگاه مدرسه فقهی امام محمد باقر(ع)، تاریخ درج مطلب: ۱۷ خرداد ۱۳۹۹ش، تاریخ بازدید: ۱۸ فروردین ۱۴۰۳ش.
- بحرانی، یوسف بن احمد، الحدائق الناظره فی احکام العتره الطاهره، قم، مؤسسه نشر اسلامی، ۱۳۶۳ش.
- حلبی، تقی بن نجم، الکافی فی الفقه، تحقیق: رضا استادی، اصفهان، مکتبه الامام امیر المؤمنین(ع)، ۱۴۰۳ق.
- شهید ثانی، زین‌الدین بن علی، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، تحقیق سیدمحمد کلانتر، قم، کتابفروشی داوری، چاپ اول، ۱۴۱۰ق.
- طباطبایی یزدی، سید محمدکاظم، العروة الوثقی فیما تعم به البلوی (المحشّی)، تصحیح: احمد محسنی سبزواری، قم، دفتر نشر اسلامی، ۱۴۱۹ق.
- «کتاب الحج»، وبگاه اطلاع رسانی آیت‌الله محمدجواد فاضل لنکرانی، تاریخ درج مطلب:۲۶ بهمن ۱۳۹۶ش، تاریخ بزدید: ۲۶ فروردین ۱۴۰۳ش.
- مظفر، محمدرضا، اصول الفقه، قم، مکتب الاعلام الاسلامی، ۱۳۷۳ش.
- «موضوع: دلالت خطاب امر بر فور و تراخی/ اوامر/ مباحث الفاظ»، وبگاه مدرسه فقاهت. تاریخ درج مطلب: ۳ آبان ۱۳۸۸ش، تاریخ بازدید: ۲۶ فروردین ۱۴۰۳ش.
- نجفی، محمدحسن، جَواهر الکلام فی شرحِ شرائعِ الاسلام، تصحیح عباس قوچانی و علی آخوندی، بیروت، دارُ اِحیاء التُّراثِ العربی، چاپ هفتم، ۱۳۶۲ش.