ویکی شیعه

مستبصر

صفحه بحث

مُستَبصِر کسی که از مذهب یا دین دیگری، به مذهب شیعه اثناعشری گرویده است. در کتاب‌های حدیثی و بخش‌های مختلف کتاب‌های فقهی از مسئله مستبصر بسیار سخن آمده و احکامی برای آن بیان شده است؛ ازجمله طبق فتوای فقیهان شیعه، عباداتی را که مستبصر، طبق مذهب قبلی‌اش انجام داده، لازم نیست پس از شیعه‌شدن تکرار کند؛ به‌جز زکات مال و زکات فطره که اگر آن‌ها را به غیرشیعه داده، باید دوباره پرداخت کند.

برخی از مستبصران شناخته‌شده عبارت‌اند از: علی بن مهزیار اهوازی، محمد بن مسعود عیاشی (نویسنده تفسیر عیاشی)، محمد خدابنده حاکم ایلخانی، سید محمد تیجانی و ابراهیم زَکزاکی رهبر شیعیان نیجریه.

تعریف مستبصر و کاربرد آن در کتاب‌های فقهی و حدیثی

مستبصر، در فرهنگ شیعه، به کسی می‌گویند که با تحقیق و دلیل، دین یا مذهبش از یکی از فرقه‌های اسلامی[۱] یا اديان الهی[۲] به مذهب شیعه اثناعشری تغییر دهد. فضل بن حسن طَبرِسی از مفسّران شیعه، در مَجمع البیان، مستبصر را کسی می‌داند که عاقل باشد و توانایی تشخیص حق از باطل را با استدلال و اندیشه داشته باشد.[۳] استبصار به معنای آگاه و بصیرشدن در دین است.[۴]

در ابواب مختلف فقه نظیر نماز،[۵] روزه،[۶] زکات،[۷] حج،[۸] میراث[۹] و قصاص،[۱۰] از احکام مستبصر بحث شده است. بحث از احکام مستبصر در فتاوای ابن‌ابی عقیل عمانی (درگذشت: ۳۲۹ق) که عصر غیبت صغری را درک کرده است[۱۱] و ابن‌جنید از فقهای قرن چهارم قمری[۱۲] ذکر شده است. در کتب اربعه احادیث مرتبط با مستبصر، در باب‌هایی نظیر زکات و حج آمده است.[۱۳] و همچنین در بسیاری از منابع فقهی، از عدم قضای عباداتی که مستبصر انجام داده بحث شده است.[۱۴]

به‌فتوای صاحب جواهر، احکام استبصار شامل تمام فرقه‌های مسلمان، حتی فرقه‌هایی که محکوم به کفر هستند، نظیر ناصبی‌ها و غالیان می‌شود؛[۱۵] اما سید محمدکاظم طباطبایی یزدی در عُروةالوثقی احکام استبصار را شامل غُلات نمی‌داند.[۱۶]

حکم عباداتِ قبلی مستبصر

برخی از فتواهای فقیهان شیعه درباره عبادات قبلی مستبصر به شرح زیر است:

  • نماز و روزه‌های قبل از استبصار: به‌فتوای فقیهان شیعه، مستبصر لازم نیست به‌جز زکات، عباداتی را که قبل از استبصار انجام داده اعاده کند؛ به شرطی که عبادات انجام‌شده، طبق مذهب قبلی مستبصر، صحیح بوده باشد.[۱۷]
  • نمازها و روزه‌های انجام‌نشده: به فتوای بیشتر فقیهان شیعه، بر مستبصر واجب است نمازها و روزه‌هایی را که قبل از استبصار انجام نداده یا برخلاف مذهبش انجام داده اعاده کند.[۱۸] حسین آل‌عصفور (درگذشت: ۱۲۱۶ق) فقیه و محدث، قائل به عدم وجوب قضای آنها شده است.[۱۹]
  • زکات مال و زکات فطره: مستبصر اگر قبل از استبصار، زکات مالش را به هم‌مذهبان خود داده باشد، اعاده آن واجب است؛[۲۵] اما اگر آن را به شیعیان داده باشد، اعاده ندارد.[۲۶] البته محمدتقی آملی در این صورت هم قائل به لزوم اعاده زکات شده است.[۲۷] به‌فتوای شهید اول در کتاب البیان، اگر زکاتش را به غیرشیعه داده و بعد، مستبصر شده و عین زکاتش باقی است، می‌تواند آن را پس بگیرد.[۲۸] حکم زکات فطره هم مانند زکات مال است.[۲۹]

حکم افعال غیرعبادی مستبصر

حکم شرعی افعال غیرعبادی مستبصر، طبق دیدگاه فقیهان شیعه به شرح زیر است:

  • ازدواج جدید مستبصر بعد از استبصار (با توجه به عدم انجام طواف نساء) مانعی ندارد و صحیح است.[۳۰]
  • حکم طلاق مستبصر: اگر مستبصر قبل از استبصار همسرش را طبق مذهب خویش طلاق دهد، در صورتی که این طلاق از نظر شیعه صحیح نباشد، به‌فتوای سید محسن حکیم (درگذشت:۱۳۹۰ق) طلاقش صحیح نیست و می‌تواند پس از استبصار، بدون عقد جدید، به آن زن رجوع کند؛[۳۱] اما به عقیده شیخ طوسی طلاقش صحیح است و جدایی حاصل می‌شود.[۳۲]
  • حکم نذر، عهد، قسم، وقف: اگر نذر، عهد و وقفی که مستبصر قبل از استبصار انجام داده است طبق مذهب امامیه صحیح نباشد، عمل به آن لازم نیست؛ اما اگر طبق مذهب امامیه صحیح باشد، لازم است؛ حتی اگر طبق مذهب خودش باطل بوده باشد.[۳۳]
  • تأثیر استبصار بر پاکی یا نجاست: به‌فتوای صاحبْ‌جواهر، اگر مستبصر قبل از استبصار چیز نجسی را طبق مذهب شیعه شسته باشد، پس از استبصار، نیاز به شستن دوباره نیست؛ ولی اگر مطابق مذهب خود و مخالف مذهب شیعه شسته است، «بنا بر اَقویٰ» شستن دوبارهٔ آن واجب است.[۳۴]

مستبصران مشهور

تک‌نگاری

  • موسوعةٌ مِن حَياةِ المُستَبصِرين، از آثار مركزُ الاَبحاث العقائدية است که در چهارده جلد به معرفی تعدادی از مستبصران، از کشورهای مختلف، پرداخته است.[۵۷]
  • بررسی علل گرایش مستبصرین به تشیع در پنجاه سال اخیر، نوشته میرمحسن نورمحمدی، قم،‌ دار الکتب التاریخیة ناشرون، چاپ اول، ۱۳۹۴ش.

پانویس

  1. ↑ مرعی، القاموس الفقهی، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۱۹۱؛ غدیری، القاموس الجامع للمصطلحات الفقهیة، ۱۴۱۸ق، ج۱، ص۵۳۴؛ مؤسسه دایرة المعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه، ۱۳۸۵ش، ج۱، ص۴۱۱.
  2. ↑ «مصطلح المستبصر ومن هم المستبصرون ؟»، وبگاه منتدیات شیعة الحسین العالمیه.
  3. ↑ طبرسی، مجمع‌البیان، ۱۴۰۸ق، ج۸، ص۴۴۴.
  4. ↑ جمعی از پژوهشگران، موسوعة الفقه الاسلامی، ۱۴۲۳ق، ج۱۱، ص۹.
  5. ↑ ابن‌ادریس، السرائر، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۴۶۰.
  6. ↑ ابن‌حمزه، الوسيله، ۱۴۰۸ق، ص۵۶.
  7. ↑ برای نمونه نگاه کنید به مرکز المعجم الفقهی، حیاة ابن‌ابی‌عقیل و فقهه‌، ۱۴۱۳ق، ص۳۹۸. رده
  8. ↑ برای نمونه نگاه کنید به اشتهاردی، مجموعه فتاوی ابن‌جنید، ۱۴۱۶ق، ص۱۲۲.
  9. ↑ حر عاملی، وسائل‌الشيعه، دار احياء التراث العربی، ج۱۷، ص۴۷۵.
  10. ↑ حر عاملی، وسائل‌الشيعه، دار احياء التراث العربی، ج۱۹، ص۲۰۵.
  11. ↑ مرکز المعجم الفقهی، حیاة ابن‌أبی عقیل و فقهه‌، ۱۴۱۳ق، ص۳۹۸.
  12. ↑ اشتهاردی، مجموعه فتاوی ابن‌جنید، ۱۴۱۶ق، ص۱۲۲.
  13. ↑ نگاه کنید به شیخ طوسی، تهذيب‌الاحكام، ۱۳۶۵ش، ج۴، ص۵۴؛ شیخ طوسی، الاستبصار، ۱۳۶۳ش، ج۲، ص۱۴۵؛ شیخ صدوق، من لا يحضره الفقيه‌، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۴۲۹؛ کلینی، الکافی، ۱۴۲۹ق، ج۷، ص۱۳۹.
  14. ↑ ابن‌حمزه، الوسيله، ۱۴۰۸ق، ص۵۶؛ ابن‌ادریس، السرائر، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۴۶۰؛ علامه حلی، منتهی‌المطلب، ۱۴۱۲ق، ج۱۳، ص۹۷؛ شهید اول، الدروس الشرعيه، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۲۴۳.
  15. ↑ نجفی، جواهرالکلام، ۱۴۰۴ق، ج۱۷، ص۳۰۷.
  16. ↑ طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۲۰ق، ج۴، ص۴۵۰.
  17. ↑ برای نمونه نگاه کنید به ابن‌ادریس، السرائر، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۴۶۰؛ نجفی، جواهرالکلام، ۱۴۰۴ق، ج۱۳، ص۶-۹؛ امام خمینی، تحریرالوسیله، ۱۴۳۴ق، ج۱، ص۳۱۴؛ وحید خراسانی، منهاج‌الصالحین، ۱۴۲۸ق، ج۲، ص۲۲۲.
  18. ↑ برای نمونه نگاه کنید به ابن‌حمزه، الوسيلة، ۱۴۰۸ق، ص۵۶؛ ابن‌ادریس، السرائر، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۴۶۰؛ قمی، الغاية القصوى، المكتبة المرتضوية، ج۱، ص۳۷۷؛ امام خمینی، تحریر الوسیله، ۱۴۳۴ق، ج۱، ص۳۱۴.
  19. ↑ آل‌عصفور، سداد العباد و رشاد العباد، ۱۴۲۱ق، ص۲۰۰.
  20. ↑ امام خمینی، تحریرالوسیله، ۱۴۳۴ق، ج۱، ص۴۰۴.
  21. ↑ نجفی، جواهرالکلام، ۱۴۰۴ق، ج۱۷، ص۳۰۵.
  22. ↑ شیخ‌طوسی، المبسوط، ۱۳۸۷ق، ج۱، ص۳۰۳.
  23. ↑ علامه حلی، تذکرةالفقهاء، منشورات المكتبة المرتضوية، ج۱، ص۴۰۰.
  24. ↑ محقق حلی، المعتبر، ۱۴۹۷ق، ج۲، ص۷۶۵؛ علامه حلی، تحریرالاحکام، ۱۴۲۰ق، ج۱، ص۴۱۳.
  25. ↑ شیخ طوسی، المبسوط، ۱۳۸۷ق، ج۱، ص۲۴۷؛ ابن‌حمزه، الوسيله، ۱۴۰۸ق، ص۱۲۹؛ طباطبایی یزدی، العروة الوثقى، ۱۴۲۰ق، ج۴، ص۱۲۷.
  26. ↑ طباطبایی یزدی، العروة الوثقى، ۱۴۲۰ق، ج۴، ص۱۲۷.
  27. ↑ آملی، مصباح‌الهدى، ۱۳۸۰ق، ج۱۰، ص۲۵۷.
  28. ↑ شهید اول، البیان، ۱۴۱۲ق، ص۳۱۵.
  29. ↑ میرزای قمی، غنائم‌الايام، ۱۴۱۷ق، ج۴، ص۱۶۲؛ کاشف‌‌‌الغطاء، کشف‌الغطاء، ۱۴۲۲ق، ج۴، ص۵۰۸.
  30. ↑ بحرانی، الرسائل الأحمدیة، ۱۴۱۹ق، ج۲، ص۳۰۷.
  31. ↑ حکیم، مستمسک العروة الوثقی، ۱۴۱۶ق، ج۱۴، ص۵۲۴.
  32. ↑ شیخ طوسی، تهذیب‌الاحکام، ۱۴۰۷ق، ج۸، ص۵۷.
  33. ↑ ابن‌فهد حلّی، الرسائل العشر، ۱۴۰۹ق، ص۴۱۰؛ کاشف‌الغطاء، کشف‌الغطاء، ۱۴۲۲ق، ج۴، ص۵۱۳.
  34. ↑ نجفی، جواهرالکلام، ۱۳۶۲ش، ج۱۳، ص۹.
  35. ↑ کشی، اختیار معرفةالرجال، ۱۳۶۳ش، ج۲، ص۸۲۵.
  36. ↑ نجاشی، رجال‌النجاشی، ۱۴۲۷ق، ص۳۵۰.
  37. ↑ قمی، الكنى و الالقاب، ۱۳۶۸ش، ج۲، ص۲۳۰.
  38. ↑ شیخ طوسی، الغیبه، ۱۴۲۵ق، ص۷۱.
  39. ↑ شبستری، الفائق فی رواة و اصحاب الامام الصادق(ع)، ۱۴۱۸ق، ج۱، ص۵۶۷.
  40. ↑ شیخ طوسی، رجال طوسی، ۱۳۸۱ق، ج۱، ص۴۲۶،
  41. ↑ حلی، کتاب‌الرجال، ۱۳۸۳ش، ص۲۷.
  42. ↑ کاشانی، تاریخ اولجایتو، ۱۳۴۸ش، ص۲۸-۲۹.
  43. ↑ کاشانی، تاریخ اولجایتو، ۱۳۴۸ش، ص۹۹ -۱۰۱.
  44. ↑ اشپولر، تاریخ مغول در ایران، ۱۳۵۱ش، ص۱۹۵.
  45. ↑ اشپولر، تاریخ مغول در ایران، ۱۳۵۱ش، ص۱۹۵.
  46. ↑ کاشانی، تاریخ اولجایتو، ۱۳۴۸ش، ص۹۶.
  47. ↑ کاشانی، تاریخ اولجایتو، ۱۳۴۸ش، ص۹۶ - ۹۹.
  48. ↑ کاشانی، تاریخ اولجایتو، ۱۳۴۸ش، ص۹۹ -۱۰۱.
  49. ↑ شبیری زنجانی، جرعه‌ای از دریا، ۱۳۹۳ش، ج۲، ص۳۰۳.
  50. ↑ «علامه شیخ محمد و احمد امین انطاکی»، وبگاه ره‌یافته‌ها.
  51. ↑ «علامه شیخ محمد و احمد امین انطاکی»، وبگاه رهیافته‌ها.
  52. ↑ تیجانی، ثم اهتدیت، منشورات مدینة العلم، ص۲۸-۲۹.
  53. ↑ «مجموعه کتاب‌های دکتر محمد تیجانی»، وبگاه تبیان.
  54. ↑ «گفت‌وگوی منتشر نشده با شیخ ابراهیم زکزاکی...»، وبگاه شمس توس.
  55. ↑ «شیخ حسن شحاته»، وبگاه مؤسسه تحقیقات و معارف اهل‌بیت،
  56. ↑ زمانی، آشنایی با استشراق و اسلام‌شناسی غربیان، ۱۳۹۴ش، ص۱۷۵؛ زهره بندیان، «داستان زندگی شهید ادواردو آنیلی(۱)»، وبگاه رهیافته‌ها.
  57. ↑ «موسوعة من حياة المستبصرين (ج 01) / الصفحات: ١ - ٢٠»، وبگاه مرکز الابحاث العقائدیه.

منابع

  • آل‌عصفور، حسین بن محمد، سداد العباد و رشاد العباد، قم، کتابفروشی محلاتی، ۱۴۲۱ق.
  • آملی، محمدتقی، مصباح الهدی فی شرح العروة الوثقی، تهران، بی‌نا، ۱۳۸۰ق.
  • ابن‌ادریس، محمد بن احمد، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، ۱۴۱۰ق.
  • ابن‌حمزه، محمد بن علی، الوسیلة الی نیل الفضیلة، قم، کتابخانه عمومی آیت‌الله‌مرعشی نجفی(ره)، ۱۴۰۸ق.
  • ابن‌فهد حلی، احمد بن محمد، الرسائل العشر، قم، کتابخانه عمومی آیت‌الله‌مرعشی نجفی(ره)، ۱۴۰۹ق.
  • اشپولر، برتولد، تاریخ مغول در ایران، به کوشش محمود میرآفتاب، تهران، ۱۳۵۱ش.
  • اشتهاردی، علی پناه، مجموعه فتاوی ابن‌جنید، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، ۱۴۱۶ق.
  • امام خمینی، سید روح‌الله، تحریرالوسیلة، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۳۴ق.
  • بحرانی، احمد بن صالح، الرسائل الاحمدیة، قم، دار المصطفی لاحیاء التراث، ۱۴۱۹ق.
  • بهتوی، منصور، الروض المربع شرح زاد المستقنع، بیروت، نشر دارالمؤید، بی‌تا.
  • جمعی از پژوهشگران، موسوعة الفقه الاسلام طبقاً لمذهب اهل البیت(ع)، قم، مؤسسه دایرةالمعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت(ع)، ۱۴۲۳ق.
  • حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل‌الشیعة، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.
  • حکیم، سید محسن، مستمسک العروة الوثقی، قم، مؤسسه دارالتفسیر، ۱۴۱۶ق.
  • حلی، علی بن داود، کتاب‌الرجال، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، ۱۳۸۳ش.
  • زهره بندیان، مهشید، «داستان زندگی شهید ادواردو آنیلی(۲)»، وبگاه رهیافته‌ها، تاریخ درج مطلب: ۲۶ بهمن ۱۳۹۷ش، تاریخ بازدید: ۱۲ تیر ۱۴۰۲ش.
  • زمانی، محمدحسن، آشنایی با استشراق و اسلام‌شناسی غربیان، قم، نشر المصطفی(ص)، ۱۳۹۴ش.
  • شبستری، عبدالحسین، الفائق فی رواة و اصحاب الامام الصادق(ع)، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، ۱۴۱۸ق.
  • شبیری زنجانی، سید موسی، جرعه‌ای از دریا، قم، مؤسسه کتاب‌شناسی، ۱۳۸۹ش.
  • شهید اول، محمد بن مکی، البیان، قم، نشر محمد الحسون، ۱۴۱۲ق.
  • شهید اول، محمد بن مکی، الدروس الشرعیة فی فقه الامامیة، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۱۷ق.
  • شیخ صدوق، محمد بن علی، من لا یحضره الفقیه، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۱۳ق.
  • طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دارالمعرفه، ۱۴۰۸ق.
  • شیخ طوسی، محمد بن حسن، الاستبصار فیما اختلف من الاخبار، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۶۳ش.
  • شیخ طوسی، محمد بن حسن، الغیبه، تصحیح علی احمد ناصح، قم، مؤسسة المعارف الاسلامیة، ۱۴۲۵ق.
  • شیخ طوسی، محمد بن حسن، المبسوط فی فقه الامامیه، تهران، مکتبة المرتضویة، ۱۳۸۷ق.
  • شیخ طوسی، محمد بن حسن، تهذیب الاحکام، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۴۰۷ق.
  • شیخ طوسی، محمد بن حسن، رجال‌الطوسی، نجف، بی‌نا، ۱۳۸۱ق.
  • «شیخ حسن شحاته»، وبگاه مؤسسه تحقیقات و معارف اهل‌بیت، تاریخ درج مطلب: ۲ تیر ۱۳۹۴، تاریخ بازدید: ۱۱ تیر ۱۴۰۲ش.
  • طباطبایی یزدی، سید محمدکاظم، العروة الوثقی، قم، مکتبةالداوری، ۱۴۱۴ق.
  • علامه حلی، حسن بن یوسف، تحریر الاحکام الشرعیة علی مذهب الامامیة، قم، مؤسسة الامام الصادق(ع)، ۱۴۲۰ق.
  • علامه حلی، حسن بن یوسف، تذکرةالفقهاء، تهران، المکتبة المرتضویة، بی‌تا.
  • علامه حلی، حسن بن یوسف، مختلف الشیعة فی احکام الشریعة، قم، مؤسسه نشر اسلامی، ۱۴۱۳ق.
  • علامه حلی، حسن بن یوسف، منتهی المطلب فی تحقیق المذهب، مشهد، آستانة الرضویة المقدسة، ۱۴۱۲ق.
  • «علامه شیخ محمد و احمد امین انطاکی»، وبگاه رهیافته‌ها، تاریخ درج مطلب: ۱۷ شهریور ۱۳۹۳ش، تاریخ بازدید: ۱۱ تیر ۱۴۰۲ش.
  • غدیری، عبدالله عیسی ابراهیم، القاموس الجامع للمصطلحات الفقهیة، بیروت، مرکز الانماء الحضاری، ۱۴۱۸ق.
  • قمی، شیخ عباس، الکنی و الالقاب، تهران، مکتبةالصدر، ۱۳۶۸ش
  • قمی، شیخ عباس، غایة القصوی فی ترجمة العروة الوثقی، تهران، المکتبة المرتضویة لاحیاء الآثار الجعفریة، بی‌تا.
  • کاشانی، عبدالله بن علی، تاریخ اولجایتو، به کوشش مهین همبلی، تهران، ۱۳۴۸ش.
  • کاشف‌الغطاء، جعفر بن خضر، کشف الغطاء عن مبهمات الشریعة الغراء، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، ۱۴۲۲ق.
  • کشی، محمد بن عمر، اختیار معرفة الرجال المعروف بـرجال الکشی، قم، مؤسسة آل البیت(ع)، ۱۳۶۳ش.
  • کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، قم، دارالحدیث، ۱۴۲۹ق.
  • «گفت‌وگوی منتشر نشده با شیخ ابرهیم زکزاکی، رهبری که به تأسی از او میلیون‌ها آفریقایی شیعه شدند»، وبگاه شمس توس، تاریخ درج مطلب: ۲۴ آذر ۱۳۹۴ش، تاریخ بازدید: ۱۱ تیر ۱۴۰۲ش.
  • «مجموعه کتاب‌های دکتر محمد تیجانی»، وبگاه تبیان، تاریخ درج مطلب: ۶ آبان ۱۳۸۹ش، دیده‌شده در ۱۱ تیر ۱۴۰۲ش.
  • «موسوعة من حیاة المستبصرین (ج 01) / الصفحات: ١ - ٢٠»، وبگاه مرکز الابحاث العقائدیه، دیده‌شده در ۱۸ تیر ۱۴۰۲ش.
  • محقق حلی، جعفر بن حسن، المعتبر فی شرح المختصر، قم، مؤسسه سیدالشهداء(ع)، ۱۴۰۷ق.
  • مرعی، حسین عبدالله، القاموس الفقهی، بیروت، دارالمجتبی، ۱۴۱۳ق.
  • مرکز معجم فقهی، حیاة ابن‌ابی‌عقیل العمانی و فقهه، قم، مرکز المعجم الفقهی لسماحة آیةالله السید محمدرضا الموسوی الگلپایگانی، ۱۴۱۳ق.
  • میرزای قمی، ابوالقاسم بن محمدحسن، غنائم الایام فی مسائل الحلال و الحرام، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، ۱۴۱۷ق.
  • نجاشی، احمد بن علی، رجال‌النجاشی، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، ۱۴۲۷ق.
  • نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، تحقیق ابراهیم سلطانی‌نسب، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۴ق.
  • وحید خراسانی، حسین، منهاج‌الصالحین، قم، مدرسة الامام باقر العلوم(ع)، ۱۴۲۸ق.
  • مؤسسه دایرةالمعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت(ع)، قم، مؤسسه دایرةالمعارف فقه اسلامی، ۱۳۸۵ش.

پیوند به بیرون


برگرفته از «https://fa.wikishia.net/w/index.php?title=مستبصر&oldid=1260075»