تشریع احکام
تشریع احکام، بهمعنای ایجاد احکام شرعی،[۱] اصطلاحی در فقه و اصول فقه است.[۲] به گفته فقیهان، تنها یک خالق احکام وجود دارد و آن خداوند است.[۳] آنان برای این دیدگاه به آیات ۱۳ و ۲۱ سوره شوری، ۴۸ سوره مائده، ۵۸ سوره انعام و ۲۶ سوره کهف، استناد کردهاند.[۴]
محدثان و فقیهان شیعه درباره اینکه آیا حق تشریع احکام، برای پیامبر اسلام وجود دارد یا نه، دو دیدگاه متفاوت دارند؛ گروهی معتقدند دین اسلام کامل است[۵] و پیامبر(ص) ولایت دائمی بر تشریع ندارد و نقش او صرفاً ابلاغ احکام است.[۶] این نظر بر پایهٔ دلایلی مانند انتظار پیامبر(ص) برای دریافت وحی و ابلاغ حکم،[۷] اصل عدم ولایت شخصی بر دیگری،[۸] آیات قرآن[۹] و روایات[۱۰] استوار است.
در مقابل، برخی معتقدند خدا به پیامبر(ص) اجازه تشریع احکام را داده است.[۱۱] در این دیدگاه، علاوه بر روایات،[۱۲] به آیاتی استناد شده که اطاعت از پیامبر(ص) را برابر اطاعت از خدا معرفی میکند.[۱۳] برای مثال، در روایتی از امام صادق(ع) آمده که خداوند خمر را حرام کرد و پیامبر(ص) هر نوشیدنی مستکنندهای (مُسکِر) را نیز حرام کرد.[۱۴]
برخی از قائلان این نظریه معتقدند امامان شیعه نیز همانند پیامبر(ص) حق تشریع احکام را دارند.[۱۵] در مقابل، گروهی دیگر معتقدند وظیفه امامان(ع) تعیین حکم شرعی نیست، بلکه بیان و تفصیل احکام است[۱۶] و امامان(ع) در امور و احکامی که در قرآن و سنت نیامده، نهتنها حکم شرعی وضع نکردهاند، بلکه دستور به توقف دادهاند.[۱۷]
تشریع گاهی بر اساس معنای لغوی آن (قانونگذاری) مورد بحث قرار میگیرد و این بحث مطرح میشود که آیا غیر از خدا، پیامبر و ائمه، شخص دیگری حق تشریع دارد یا نه.[۱۸] برخی معتقدند فقیه یا لااقل حاکم شرع در وضع احکام، در موضوعاتی که نصی وجود ندارد، صاحب اختیار است.[۱۹]
گفته شده که حکم سید علی خامنهای، مرجع تقلید شیعه و رهبر جمهوری اسلامی ایران، مبنی بر بطلان معاملات بدون ثبت رسمی، نمونهای از تشریع حکم وضعی به شمار میآید، چرا که شرطی بر شروط صحت معامله افزوده و معاملات فاقد این شرط را باطل میداند.[۲۰] به گفته فقیهان، نقش مجلس در حکومت اسلامی، با توجه به قوانین الهی، برنامهریزی[۲۱] و تشخیص نیازها و تصویب مقررات است،[۲۲] و از این رو با تشریع احکام متفاوت است.[۲۳]
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ فضلی، دروس فی اصول فقه الامامیة، ۱۴۲۰ق، ص۱۹۷.
- ↑ فضلی، دروس فی اصول فقه الامامیة، ۱۴۲۰ق، ص۱۹۷.
- ↑ علامه حلی، کشف المراد، ۱۳۸۲ش، ص۹۸؛ مجتهد تبریزی، المقالات الغریة فی تحقیق المباحث الأصولیة، ۱۳۱۷ق، ص۲۸۹.
- ↑ اصفهانی، هدایة المسترشدین، ۱۴۲۰ق، ج۱، ص۴۰۹؛ علامه طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ۱۳۶۳ش، ج۴، ص۱۳۷.
- ↑ اصفهانی، هدایة المسترشدین، ۱۴۲۰ق، ج۱، ص۴۱۱.
- ↑ مجلسی، مرآة العقول، ۱۴۰۴ق، ج۳، ص۱۴۴-۱۴۵؛ فضلی، دروس فی اصول فقه الامامیة، ۱۴۲۰ق، ص۱۹۷؛ مجتهد تبریزی، المقالات الغریة فی تحقیق المباحث الاصولیة، ۱۳۱۷ق، ص۲۸۹.
- ↑ اصفهانی، هدایة المسترشدین، ۱۴۲۰ق، ج۱، ص۴۱۰.
- ↑ ضیائیفر، جایگاه مبانی كلامی در اجتهاد، ۱۳۸۲ش، ص۱۰۰.
- ↑ سوره یوسف، آیه ۴۰؛ سوره یونس، آیه ۱۵.
- ↑ حر عاملی، وسائل الشیعة، ۱۴۱۶ق، ج۲۷، ص۱۱۳.
- ↑ سبحانی تبریزی، ولایت تشریعی و تکوینی در قرآن مجید، ۱۳۸۵ش، ص۲۱-۲۲؛ مکارم شیرازی، بحوث فقهیة هامة، ۱۳۸۰ش، ص۵۳۶
- ↑ صفار، بصائر الدرجات، ۱۴۰۴ق، ص۴۰۳؛ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۲۶۵؛ شیخ طوسی، العدة في أصول الفقه، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص۷۳۳.
- ↑ سوره حشر، آیه ۷؛ سوره توبه، آیه ۲۹؛ سوره نساء، آیه ۶۴، ۸۰.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۲۶۷.
- ↑ اصفهانی، هدایة المسترشدین، ۱۴۲۰ق، ج۱، ص۴۱۰؛ مجلسی اصفهانی، ولایة الاولیاء، ۱۳۹۵ق، ص۵۸.
- ↑ عاملی، منتقی الجمان، ۱۳۶۲ش، ج۲، ص۴۳۹؛ علامه طباطبایی، حاشیة الکفایة، ۱۴۰۲ق، ج۲، ص۲۹۵؛ صدر، بحوث فی علم الاصول، ۱۴۱۷ق، ج۷، ص۳۰؛ مکارم شیرازی، بحوث فقهیة هامة، ۱۳۸۰ش، ص۵۳۶.
- ↑ مکارم شیرازی، بحوث فقهیة هامة، ۱۳۸۰ش، ص۵۳۸.
- ↑ «جلسه دوم از سال پنجم درس خارج فقه سیاسی علیدوست»، پایگاه بیان آرا و نظرات استاد علیدوست.
- ↑ نراقی، عوائد الأیام، ۱۳۷۵ش، ص۵۸۱؛ صدر، اقتصادنا، ۱۳۷۵ش، ص۷۹۹؛ امام خمینی، تحریر الوسیلة، ۱۳۹۲ش، ج۲، ص۵۹۶.
- ↑ «جلسه دوم از سال پنجم درس خارج فقه سیاسی علیدوست»، پایگاه بیان آرا و نظرات استاد علیدوست.
- ↑ امام خمینی، ولایت فقیه، ۱۴۲۳ق، ص۴۴.
- ↑ سبحانی تبریزی، مبانی حکومت اسلامی، مؤسسه امام صادق(ع)، ص۲۶۰.
- ↑ امام خمینی، ولایت فقیه، ۱۴۲۳ق، ص۴۴.
منابع
- اصفهانی، محمدتقی، هدایة المسترشدین، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، چاپ اول، ۱۴۲۰ق.
- امام خمینی، سید روحالله، تحریر الوسیلة، تهران، موسسه تنظيم و نشر آثار امام خمينى(ره)، ۱۳۹۲ش.
- «جلسه دوم از سال پنجم درس خارج فقه سیاسی علیدوست»، پایگاه بیان آرا و نظرات استاد علیدوست، تاریخ درج مطلب: ۱۵ مهر ۱۴۰۲ش، تاریخ بازدید: ۳ مهر ۱۴۰۴ش.
- حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة، قم، مؤسسة آلالبیت علیهمالسلام لإحیاء التراث، ۱۴۱۶ق.
- سبحانی تبریزی، جعفر، مبانی حکومت اسلامی، ترجمه داوود الهامی، قم، مؤسسه امام صادق(ع)، بیتا.
- سبحانی تبریزی، جعفر، ولایت تشریعی و تکوینی در قرآن، قم، مؤسسه امام صادق(ع)، جاپ دوم، ۱۳۸۵ش.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، العُدة فی أصول الفقه، تحقیق محمدرضا انصاری قمی، قم، مطبعة ستاره، ۱۴۱۷ق.
- صدر، سید محمدباقر، اقتصادنا، قم، مکتب الاعلام الاسلامی، ۱۴۱۷ق/ ۱۳۷۵ش.
- صدر، سید محمدباقر، بحوث فی علم الاصول، قم، مرکز الغدیر للدراسات الإسلامیة، چاپ دوم، ۱۴۱۷ق.
- صفار، محمد بن حسن، بصائر الدرجات الکبری، تصحیح: محسن بن عباسعلی کوچهباغی، تهران، مؤسسة الأعلمی، چاپ احمدی، ۱۴۰۴ق.
- ضیائیفر، سعید، جایگاه مبانی كلامی در اجتهاد، قم، بوستان کتاب، ۱۳۸۲ش.
- عاملی، حسن بن زین الدین، منتقی الجمان فی الاحادیث الصحاح والحسان، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، چاپ اول، ۱۳۶۲ش.
- علامه حلی، حسن بن یوسف، کشف المراد فی شرح تجرید الإعتقاد، حاشیهنویس: جعفر سلحانی تبریزی، قم، مؤسسه امام صادق(ع)، ۱۳۸۲ش.
- علامه طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، بنیاد علمی و فکری علامه طباطبایی، ۱۳۶۳ش.
- علامه طباطبایی، سید محمدحسین، حاشیة الکفایة، قم، بنیاد علمی و فکری علامه طباطبایی، چاپ اول، ۱۴۰۲ق.
- فضلی، عبدالهادی، دروس فی اصول فقه الامامیة، بیروت، مؤسسة أم القری، ۱۴۲۰ق.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تحقیق علیاکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران، دار الکتب الاسلامیة، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.
- مجتهد تبریزی، صادق، المقالات الغریة فی تحقیق المباحث الأصولیة، تبریز، مطبعه مشهدی اسد آقا، ۱۳۱۷ق.
- مجلسی اصفهانی، محمدتقی، ولایة الاولیاء، قم، انتشارات چاپخانه فیض، ۱۳۹۵ق.
- مجلسی، محمدباقر، مرآة العقول فی شرح أخبار آلالرسول(ص)، تهران، دار الکتب العلمیة، ۱۴۰۴ق.
- مکارم شیرازی، ناصر، بحوث فقهیة هامة، قم، مدرسه امام علی بن ابی طالب(ع)، چاپ اول، ۱۳۸۰ش.
- نراقی، احمد بن محمدمهدی، عوائد الایام فی بیان قواعد الاحکام و مهمات مسائل الحلال و الحرام، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، ۱۳۷۵ش.