جاهل قاصر
جاهِل قاصِر، مسلمانی که توانایی شناخت و دستیابی به تکالیف و احکام شرعی را ندارد. فقیهان شیعه معتقدند جاهل قاصر در آخرت مجازات نخواهد شد، همچنین اگر عبادات او مطابق با فتوای مرجع تقلید خود یا مطابق با واقع باشند صحیح هستند. برخی از متکلمان معتقدند که جاهل قاصر در مورد گروهی از پیروان ادیان دیگر نیز که توانایی شناخت دین حق را ندارند صدق می‌کند و در جهان آخرت، مجازات نمی‌شوند. برخی نیز معتقدند علاوه بر مجازات نشدن، مستحق دریافت پاداش نیز خواهند بود.
معنا
در علم اصول فقه جاهل را به دو نوع جاهل قاصر و جاهل مقصر تقسیم می‌کنند.[۱] جاهل قاصر، به مکلفی گفته می‌شود که توانایی شناخت و آگاهی از تکالیف و احکام شرعی را ندارد؛ چه اینکه حکم شرعی را جستجو نموده و به آن دست نیافته یا اینکه جستجو و دستیابی به حکم شرعی برای او ممکن نبوده است، مانند شخصی که در مکانی دورافتاده زندگی می‌کند و به عالمان یا مراکز دینی دسترسی ندارد.[۲]
در برخی از منابع از جاهل قاصر به مستضعف فکری نیز تعبیر شده است.[۳]
جاهل قاصر در احکام
بسیاری از علمای شیعه معتقدند عبادات شخص مسلمانی که جاهل قاصر است، اگر مطابق با نظریه مرجع تقلیدِ او یا مطابق با واقع باشد و با قصد قربت نیز انجام گرفته باشد، صحیح است.[۴] فقیهان، معتقدند «جاهل قاصر» عذاب و مجازات نخواهد شد، زیرا مجازات او برخلاف عقل و عدالت است.[۵]
جاهل قاصر در اعتقادات
برخی از متکلمان شیعه معتقدند پیروان ادیان دیگر نیز ( که توانایی شناخت دین حق را ندارند ) جاهل قاصر هستند و در آخرت خداوند آنها را مجازات نمی‌کند و به جهنم نمی‌روند.[۶] آنان این گروه را جزو مستضعفین فکری به شمار می‌آورند.[۷] به عقیده امام خمینی، خداوند جاهل قاصر را مجازات نمی‌کند، زیرا چنین کاری، ظلم و برخلاف عدالت است.[۸] عده اندکی بر این باورند که پیروان جاهل قاصر ادیان دیگر، علاوه بر اینکه معذور هستند، اگر اعمال دینی خود را صحیح(بر اساس آن چه وظیفه دارند) و خالصانه انجام دهند، مستحق دریافت پاداش نیز خواهند بود.[۹]
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ مؤسسه دائرةالمعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت، ۱۳۸۲ش، ج۳، ص۱۵۳؛ بنیاد دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، دانشنامه جهان اسلام، ۱۳۷۷ش، ج۱، ذیل مدخل «جهل».
- ↑ مؤسسه دائرةالمعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت، ۱۳۸۲ش، ج۳، ص۱۵۳؛ ولایی، فرهنگ تشریحی اصطلاحات اصول فقه، ۱۳۷۳ش، ج۱، ص۲۴۱؛ بنیاد دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، دانشنامه جهان اسلام، ۱۳۸۶ش، ج۱۱، ذیل مدخل «جهل».
- ↑ سروش و حیدری، استکبار و استضعاف در قرآن، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، ج۱، ص۳۳.
- ↑ نجفی، مجمع الرسائل، ۱۳۷۳ش، ج۱، ص۴۱؛ جمعی از محققان، فرهنگ‌نامه اصول فقه، ۱۳۸۹ش، ج۱، ص۳۷۳.
- ↑ جمعی از محققان، فرهنگ‌نامه اصول فقه، ۱۳۸۹ش، ج۱، ص۳۷۳؛ بنیاد دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، دانشنامه جهان اسلام، ۱۳۸۶ش، ج۱۱، ذیل مدخل «جهل».
- ↑ عزیزان، «پلورالیزم نجات در اندیشه اسلامی»، ۱۳۸۶ش، ص۴.
- ↑ سروش و حیدری، استکبار و استضعاف در قرآن، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، ج۱، ص۳۳.
- ↑ امام خمینی، انوار الهدایة، ۱۳۷۲ش، ج۲، ص۴۱۲، به نقل از دادجو، «معذوریت یا استحقاق پاداش پیروان جاهل قاصر ادیان دیگر»، ۱۳۹۴ش، ص۱۱۷.
- ↑ جوادی آملی، تفسیر تسنیم، ۱۳۸۳ش، ص۲۲۷؛ دادجو، «معذوریت یا استحقاق پاداش پیروان جاهل قاصر ادیان دیگر»، ۱۳۹۴ش، ص۱۱۰.
منابع
- امام خمینی، سید روح‌الله، انوار الهدایة فی التعلیقة علی الکفایة، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام، ۱۳۷۲ش.
- جوادی آملی، عبدالله، تفسیر تسنیم، قم، نشر اسراء، ۱۳۸۳ش.
- دادجو، یدالله، «معذوریت یا استحقاق پاداش پیروان جاهل قاصر ادیان دیگر»، در فصلنامه اندیشه نوین دینی، شماره ۴۳، زمستان۱۳۹۴ش.
- بنیاد دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، دانشنامه جهان اسلام، تهران، مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۷۷ش.
- عزیزان، مهدی، «پلورالیزم نجات در اندیشه اسلامی»، در نشریه معرفت، شماره ۱۲۱، دی ماه ۱۳۸۶ش.
- جمعی از محققان مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، فرهنگ نامه اصول فقه، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، معاونت پژوهشی دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، ۱۳۸۹ش.
- مؤسسه دائرةالمعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل‌بیت(ع)، زیرنظر: سید محمود هاشمی شاهرودی، قم، مؤسسه دائرةالمعارف فقه اسلامی، ۱۳۸۲ش.
- نجفی، محمدحسن، مجمع الرسائل، مشهد، مؤسسه حضرت صاحب الزمان، ۱۳۷۳ش.
- ولایی، عیسی، فرهنگ تشریحی اصطلاحات اصول فقه، تهران، نشر نی، ۱۳۷۳ش.
- سروش، محمد، و احمد حیدری، استکبار و استضعاف در قرآن، قم، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، بی‌تا.