 | این مقاله یک نوشتار توصیفی درباره یک مفهوم فقهی است و نمی‌تواند معیاری برای اعمال دینی باشد. برای اعمال دینی به منابع دیگر مراجعه کنید. |
احتیاط مستحب در احکام شرعی، احتیاطی است که بر خلاف احتیاط واجب، الزام‌آور نبوده و مراعات آن مستحب است. به گفته فقیهان این احتیاط، همیشه همراه با فتوا است و مقلّد می‌تواند در مسأله‌ای که در آن احتیاط شده، یا به فتوای مرجع تقلیدش و یا به احتیاط عمل کند. در مقابل، احتیاط واجب همراه با فتوا نبوده و مقلّد می‌تواند یا به همان احتیاط عمل کند و یا به فتوای مرجع تقلیدی دیگر رجوع کند.
دلیل ستایش احتیاط در احکام شرعی، برخی روایات اهل بیت(ع) از جمله این حدیث دانسته شده که امام علی(ع) فرمود: «دین تو به منزله برادر توست پس تا می‌توانی [مواظب دین خود باش و] نسبت به آن احتیاط کن».
مفهوم و اقسام
«احتیاط» در اصطلاح فقهی عبارت است از عمل کردن به احکام شرعی به گونه‌ای که مکلف یقین کند به وظیفه‌اش عمل کرده‌است.[۱] احتیاط در احکام شرعی بر دو قسم است: احتیاط واجب و مستحب.[۲] احتیاط مستحب، احتیاطی است غیر الزام‌آور که مراعات آن مستحب است و در کتب فقهی گاهی از آن با عبارت «یجوز علی اشکال» یا «یجوز علی تأمّل» یاد شده است.[۳]
تفاوت احتیاط واجب و احتیاط مستحب
«احتیاط مستحب» همیشه همراه با فتوا است؛ یعنی در آن مسأله، مجتهد علاوه بر اظهار نظر، راه احتیاط را هم نشان داده است و مقلّد می‌تواند در آن مسأله، به فتوای مجتهد و یا به احتیاط عمل کند و نمی‌تواند به مجتهد دیگری رجوع کند؛ مانند این مسأله: «ظرف نجس را که یک مرتبه در آب کُر بشویند پاک می‌شود، گرچه احتیاط آن است که سه مرتبه بشویند». در مقابل، «احتیاط واجب» همراه با فتوا نیست و مقلّد می‌تواند یا به همان احتیاط عمل کند و یا به فتوای مجتهد دیگر مراجعه کند، مانند این مسأله: «احتیاط آن است که بر برگ درخت انگور، اگر تازه باشد سجده نکنند».[۴]
دلیل احتیاط
فقیهان، مدرک و دلیل رعایت احتیاط در احکام شرعی را ستایش آن در برخی روایات امامان معصوم(ع) دانسته‌اند؛[۵] از جمله امام علی(ع) فرمود: «أخوک دینک فاحتط لدینک بما شئت»؛[۶] دین تو به منزله برادر توست پس تا می‌توانی [مواظب دین خود باش و] نسبت به آن احتیاط کن. یا در حدیثی دیگر به نقل از امام صادق(ع) آمده‌است: «در هر کاری که امکان داشته باشد جانب احتیاط را رعایت کن».[۷]
پانویس
- ↑ فلاح زاده، آموزش فقه، ۱۳۸۵ش، ص۳۳.
- ↑ فلاح زاده، آموزش فقه، ۱۳۸۵ش، ص۳۴.
- ↑ جمعی از مؤلفان، فرهنگ فقه، ۱۳۸۵ش، ج۱، ص۲۷۲.
- ↑ فاضل لنکرانی، احکام جوانان، ۱۴۲۷ق، ص۵۹؛ مکارم شیرازی، رساله احکام برای جوانان، ۱۴۲۸ق، ص۱۳.
- ↑ شیرازی، بیان الفقه، ۱۴۲۶ق، ج۱، ص ۱۴۵.
- ↑ طوسی، ابو جعفر، محمد بن حسن، الأمالی، ۱۴۱۴ق، ص۱۱۰، ح۱۶۸.
- ↑ حرّ عاملی، وسائل الشیعة، قم، ۱۴۰۹ق، ج۲۷، ص۱۷۲.
منابع
- جمعی از مؤلفان، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت، قم، مؤسه دایرةالمعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت، ۱۳۸۵ش.
- حرّ عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، قم، مؤسسه آل البیت(ع)،چاپ اول، ۱۴۰۹ق.
- شیرازی، سید صادق، بیان الفقه فی شرح العروة الوثقی، ج۱، ص ۱۴۵، قم، دار الأنصار، چاپ دوم، ۱۴۲۶ق.
- طوسی، ابو جعفر، محمد بن حسن، الأمالی، دار الثقافة، قم، چاپ اول، ۱۴۱۴ق.
- فاضل لنکرانی، محمد، احکام جوانان، قم، انتشارات امیر قلم، چاپ سی و پنجم، ۱۴۲۷ق.
- فلاح زاده، محمد حسین، آموزش فقه، قم، نشر الهادی، چاپ بیست و سوم، ۱۳۸۵ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، رساله احکام برای جوانان، قم، انتشارات مدرسه امام علی بن ابی طالب(ع)، پانزدهم، ۱۴۲۸ق.