قاموس الرجال (کتاب)
 | |
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| نویسنده | محمدتقی شوشتری |
| تاریخ نگارش | آغاز نگارش ۱۳۵۴ق |
| موضوع | رجال |
| سبک | انتقادی |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | ۱۲ |
| اطلاعات نشر | |
| ناشر | مرکز نشر کتاب. موسسه نشر اسلامی |
| تاریخ نشر | ۱۳۷۸ش |
قاموسُ الرّجال کتابی رجالی به زبان عربی اثر محمدتقی شوشتری (درگذشته ۱۴۱۶ق). این اثر در نقد کتاب تنقیح المقال نوشته شده و نویسنده آن مدعی است که در این کتاب اشتباهات و ایرادات کتاب تنقیح المقال را برطرف نموده است. مؤسسه نشر اسلامی این کتاب را در ۱۲ جلد منتشر کرده است. از نویسنده قاموس الرجال به دلیل لحن تند او در این کتاب انتقاد شده است.
نویسنده
نویسنده کتاب قاموس الرجال محمدتقی شوشتری از علمای علم رجال در قرن چهاردهم قمری است. وی این کتاب را در نقد و شرح کتاب تنقیح المقال اثر عبدالله مامقانی و به زبان عربی نوشته است.
نامگذاری
شوشتری قصد داشت کتاب خود را «تصحیح تنقیح المقال» نامگذاری کند؛ اما به پیشنهاد برخی از اطرافیان آن را قاموس الرجال نامید که سرانجام با همین نام چاپ شد.[۱] آقا بزرگ تهرانی از آن به «تعلیقات تنقیح المقال»[۲] و «حواشی تنقیح المقال»[۳] یاد کرده است. همچنین از آن با نام «شرح تنقیح المقال» نیز یاد می‌شود.[۴] گفته شده است نام کامل آن «قاموس الرجال؛ قاموس عام لاحوال جمیع رواة الشیعه و محدثیهم بسبک بدیع و دقیق لم یسبقه غیره من کتب الرجال» بوده است.[۵]
انگیزه نگارش
محمدتقی شوشتری ابتدا نقد‌ها و تعلیقه‌های خود بر تنقیح المقال را که به مدت چهار سال (۱۳۵۴-۱۳۶۰ق) به طول انجامید در حاشیه نسخه‌ای از کتاب تنقیح المقال، یادداشت می‌کرد، سپس آنها را کامل نمود و به پیشنهاد آقابزرگ تهرانی به صورت کتابی مستقل آن را منتشر نمود.[۶]
شوشتری در مقدمه قاموس الرجال گفته است، طولانی بودن برخی از بخش‌ها، وجود اشتباه اطلاعات مربوط به راویان هم‌نام، مشخص نبودن روش مامقانی در معرفی اصحاب ائمه و نیامدن شرح‌حال برخی از راویان در کتاب تنقیح المقال، از جمله دلایلی بود که او را واداشت تا دست به نگارش کتاب قاموس الرجال بزند.[۷]
روش نویسنده
شوشتری در قاموس الرجال، راویان و اصحاب ائمه را به ترتیب حروف الفبا معرفی کرده است. او ابتدا بخشی از عبارت‌های مامقانی را می‌آورد، سپس با عبارت «أقول» دیدگاه خود را مطرح می‌کند. همچنین دیدگاه رجالیان (بیشتر رجالیان متقدم) را درباره راویان ذکر می‌کند.[۸] در مواردی که مامقانی به شرح حال راوی نپرداخته، شرح حال او را می‌آورد. او مدعی است که در تنقیح المقال در نام برخی از اصحاب، تحریف و تصحیف رخ داده است و در مواردی به منشأ اشتباهات مامقانی می‌پردازد و دلیل تحریف‌ها و تصحیف‌های او را نیز ذکر می‌کند.[۹]
شوشتری برای اشاره به اصحاب هریک از معصومان و کتب رجالی از رمزهایی استفاده کرده است.[۱۰]
ساختار
قاموس الرجال یک مقدمه و چهار بخش و یک خاتمه دارد. مقدمه در ۲۸ فصل، مطالب مختلفی از جمله برخی ایرادات کتاب تنقیح المقال، مبنای انتقادات شوشتری درباره نظرات مامقانی و توضیح برخی از اصطلاحات رجالی را دربردارد.[۱۱] شوشتری همچنین در مقدمه قاموس الرجال مدعی است که در این کتاب به جزء برخی از مهملین که در ذکر نام آنان فایده‌ای نبوده شرح حال همه راویان را گرد آورده است.[۱۲]
سپس به معرفی راویان در چهار بخش پرداخته است:
- بخش نام‌ها: در ابن بخش به معرفی ۸۵۶۷ راوی پرداخته است. بیشتر حجم کتاب مربوط به همین بخش است.[۱۳]
- بخش کنیه‌ها: در این بخش ابتدا توضیحی درباره کنیه داده سپس به معرفی راویانی که به کنیه شناخته می‌شوند پرداخته است.[۱۴] او در این بخش ۱۲۷۶ راوی را معرفی کرده است.[۱۵]
- بخش القاب: در این بخش ۴۲۴ راوی معرفی شده‌اند.[۱۶]
- بخش زنان راوی: در این بخش ۵۲۱ راوی زن را معرفی کرده است.[۱۷]
- خاتمه: نقد خاتمه تنقیح المقال.[۱۸] او در آن ۳۳ فایده رجالی ذکر کرده است.[۱۹]
انتقاد
از کتاب قاموس الرجال انتقادهایی شده است. برخی از آنها عبارتند از:
- استفاده از رمز در اسامی کتاب‌ها و ائمه.
- ذکر نکردن شماره جلد و صفحه منابع.
همچنین برخی به دلیل لحن تند،[۲۰] وجود عبارت‌های نامناسب و طولانی بودن شرح‌حال برخی از راویان در این کتاب از نویسنده آن انتقاد کرده‌اند.[۲۱]
وضعیت انتشار
قاموس الرجال به سال ۱۳۷۹ق در ۱۱ جلد در تهران منتشر شد. سپس شوشتری سه جلد به عنوان ملحقات به آن افزود و در سال ۱۳۷۸ش در ۱۴ جلد در تهران منتشر شد و در پایان جلد یازدهم این چاپ رساله سهو النبی نویسنده نیز آمده بود.[۲۲] مؤسسه نشر اسلامی نیز این کتاب را در سال ۱۴۱۰ق در ۱۴ جلد منتشر کرد.[۲۳] سپس مطالب سه جلد اخیر در سایر مجلدات درج شد و کتاب در سال ۱۴۲۴ق در ۱۲ جلد منتشر گردید. در جلد دوازدهم رساله‌های رسالة فی تواریخ النبی و الآل و الرسالة المبصره (در احوال ابی‌بصیر)نیز چاپ شده است.
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ شوشتری، قاموس الرجال، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۱۲.
- ↑ آقا بزرگ تهرانی، الذریعه، ۱۴۰۸ق، ج۴، ص۴۴۶، ج۷، ص۹۶.
- ↑ آقا بزرگ تهرانی، الذریعه، ۱۴۰۸ق، ج۷، ص۹۶
- ↑ شوشتری، قاموس الرجال، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۷.
- ↑ رضایی کرمانی و زارع زردینی، منابع غیر مستقیم فن رجال؛ گونه‌ها و کاربردها از نگاه علامه شوشتری در قاموس الرجال، ص۵۰.
- ↑ رضایی کرمانی و زارع‌زردینی، منابع غیر مستقیم فن رجال؛ گونه‌ها و کاربردها از نگاه علامه شوشتری در قاموس الرجال، ص۵۰.
- ↑ شوشتری، قاموس الرجال، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۸-۱۲؛ برای مطالعه مواردی از اشکالات کتاب تنقیح المقال و اصلاحات شوشتری، ر. ک. رستگار، «تنقیح المقال در قاموس الرجال»، ص۲۶-۳۰
- ↑ رای نمونه ر. ک. شوشتری، قاموس الرجال، ج۱۱، ص۳۹۰، ۳۹۴.
- ↑ رضایی کرمانی و زارع‌زردینی، منابع غیر مستقیم فن رجال؛ گونه‌ها و کاربردها از نگاه علامه شوشتری در قاموس الرجال، ص۵۰.
- ↑ شوشتری، قاموس الرجال، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۱۲.
- ↑ قاموس الرجال، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۱۲-۸۴؛ آقایی، ص۶۸.
- ↑ مامقانی، قاموس الرجال، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۱۲.
- ↑ شوشتری، قاموس الرجال، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۸۴-ج۱۱، ص۱۹۳.
- ↑ شوشتری، قاموس الرجال، ج۱۱، ص۲۰۰-۱۹۷.
- ↑ شوشتری، قاموس الرجال، ۱۴۱۰ق، ج۱۱، ص۲۰۰-۶۴۸.
- ↑ شوشتری، قاموس الرجال، ۱۴۲۴ق، ج۱۲، فهرست ص۵۱۶
- ↑ شوشتری، قاموس الرجال، ۱۴۲۴ق، ج۱۲، فهرست ص۵۱۷-۵۲۱.
- ↑ آقایی، «شیخ محمدتقی شوشتری و انتقادهای رجالی او»، ص۶۸.
- ↑ شوشتری، قاموس الرجال، ۱۴۲۴ق، ج۱۲، ص۳۵۳-۳۷۵.
- ↑ شبیری زنجانی، «قاموس الرجال و صاحب آن»، ص۱۳.
- ↑ شبیری زنجانی، «قاموس الرجال و صاحب آن»، ص۱۱-۱۳؛ قاضی طباطبایی، تحقیق درباره روز اربعین حضرت سیدالشهداء، ۱۳۵۲ش، ص۳۳۴.
- ↑ قاموس الرجال، بنیاد محقق طباطبایی، بازبینی: ۲۸ مهر ۱۳۹۶ش.
- ↑ شوشتری، قاموس الرجال، ۱۴۱۰ق، مقدمه ناشر، ص۴.
منابع
- آقا بزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه الی التصانیف الشیعه، قم- تهران، اسماعیلیان- کتابفروشی اسلامیه تهران، ۱۴۰۸ق.
- آقایی، سید علی، «شیخ محمدتقی شوشتری و انتقادهای رجالی او(بررسی تطبیقی قاموس الرجال و تنقیح المقال)»، آینه پژوهش، شماره ۱۰۵-۱۰۶، مهر و آبان ۱۳۸۶ش.
- رضایی کرمانی، محمدعلی و احمد زارع زردینی، «منابع غیرمستقیم فن رجال؛ گونه‌ها و کاربردها از نگاه علامه شوشتری در قاموس الرجال»، علوم حدیث، شماره ۶۱، پاییز ۱۳۹۰ش.
- شبیری زنجانی، سید موسی، «قاموس الرجال و صاحب آن (مصاحبه)»، کیهان فرهنگی، شماره ۱۳، فروردین ۱۳۶۴ش.
- شوشتری، محمدتقی، قاموس الرجال، قم، موسسة النشر الاسلامی، ۱۴۱۰ق.
- شوشتری، محمدتقی، قاموس الرجال، قم، موسسة النشر الاسلامی، ۱۴۲۴ق.
- قاضی طباطبایی، محمدعلی، تحقیق درباره اول اربعین حضرت سیدالشهداء(ع) علیه آلاف التحیة و الثناء، تبریز، ۱۳۵۲ش.
- رستگار، پرویز، «تنقیح المقال در قاموس الرجال»، کتاب‌های اسلامی، شماره ۱۵، ۱۳۸۲ش.