تاریخ سیاسی اسلام (کتاب)

تاریخ سیاسی ایران

اطلاعات کتاب
عنوان اصلی	تاریخ سیاسی ایران
نام‌های دیگر	سیره رسول خدا (جلد اول)، تاریخ خلفا (جلد دوم)
نویسنده	رسول جعفریان
تاریخ نگارش	۱۳۷۳ش
موضوع	تاریخ اسلام
زبان	فارسی
تعداد جلد	۲
تعداد صفحات	جلد اول: ۶۵۰ص، جلد دوم:۸۱۳ص
قطع	وزیری
ترجمه به دیگر زبان‌ها	عربی، انگلیسی، ترکی، اردو
اطلاعات نشر
ناشر	سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد اسلامی، انتشارات دلیل ما
تاریخ نشر	۱۳۷۳، ۱۳۷۴ش
شابک	‎964-92050-7-1
نسخه الکترونیکی	جلد اول، جلد دوم

تاریخ سیاسی اسلام کتابی که تحولات سیاسی اسلام از آغاز بعثت تا پایان دوره امویان را بررسی می‌کند. رسول جعفریان تاریخ‌پژوه شیعه، در این اثر بر تحلیل علت رویدادها و نقد منابع دست‌اول تأکید دارد. این کتاب برای تدریس در دانشگاه‌های ایران با رویکردی تحلیلی و شیعی تدوین شده است.

کتاب تاریخ سیاسی اسلام در دو جلد، با عنوان‌های سیره رسول خدا(ص) و تاریخ خلفا تدوین شده و رویدادهایی مانند هجرت به مدینه، جنگ‌های پیامبر(ص)، فتح مکه، فتوحات خلفای سه‌گانه، جنگ‌های دوران امام علی(ع)، صلح امام حسن(ع) و واقعه عاشورا را تحلیل می‌کند. همچنین به بررسی برتری‌های امام علی(ع) نسبت به دیگر خلفا می‌پردازد و جریان‌های مؤثر در غصب خلافت پس از رحلت پیامبر(ص) را شناسایی می‌کند. افزون بر آن خاستگاه شیعه و روند جدایی تاریخیِ آن از دیگر گروه‌ها را واکاوی می‌کند.

کتاب تاریخ سیاسی اسلام از منابع آزمون ورودی مقطع دکتری تاریخ اسلام در دانشگاه‌های ایران است. برخی پژوهشگران این اثر را در بعضی مطالب دچار ضعف در دقت و تحلیل دانسته‌اند. این کتاب به زبان‌های عربی، انگلیسی،‌ ترکی و اردو ترجمه شده است.

رویکرد تحلیلی و شیعی

کتاب تاریخ سیاسی اسلام نوشته رسول جعفریان با رویکردی تحلیلی، پژوهشی و شیعی تحولات سیاسی اسلام را از آغاز تا پایان عصر اموی بررسی می‌کند. این اثر را از نخستین منابع فارسی مفصل و دانشگاهی در زمینه تاریخ اسلام به شمار آورده‌اند. به گفته نویسنده، جامعه شیعه پیش از این کوشش چشمگیری برای تحلیل تاریخ سیاسی اسلام نکرده بود.

این کتاب در شمار منابع آزمون ورودی مقطع دکتری رشته تاریخ اسلام در دانشگاه‌های ایران قرار می‌گیرد و بر اساس زندگی‌نامه منتشر شده از جعفریان، برگزیده کتاب سال جمهوری اسلامی ایران شده است.

نویسنده

مقالهٔ اصلی: رسول جعفریان

رسول جعفریان (متولد ۱۳۴۳ش)، نویسنده کتاب تاریخ سیاسی اسلام، روحانی شیعه و پژوهشگر تاریخ است و در موضوعاتی مانند تاریخ صدر اسلام و تاریخ تشیع آثاری نگاشته یا ترجمه و تصحیح کرده است. او در دانش تاریخ از اساتید تاریخ‌پژوه مانند سید جعفر مرتضی عاملی، سید عبدالعزیز طباطبایی یزدی و ایرج افشار بهره برده است.

جعفریان برای کتاب اطلس شیعه برگزیده کتاب سال جمهوری اسلامی ایران شده؛ استاد گروه آموزشی تاریخ دانشگاه تهران است و از سال ۱۳۷۴ش مدیریت کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران را بر عهده دارد.

ساختار و محتوا

کتاب تاریخ سیاسی اسلام مجموعه دو جلدی است که با عنوان‌های سیره رسول خدا(ص) و «تاریخ خلفا از رحلت پیامبر تا زوال امویان (۱۱-۱۳۲ق)» نگاشته شده است.

جلد اول سیره رسول خدا(ص)

جلد نخست کتاب، تاریخ سیاسی اسلام را از آغاز وحی تا پایان رحلت پیامبر(ص) به شیوه‌ای تحلیلی بررسی می‌کند. این جلد به موضوعاتی چون بعثت در مکه، مواجهه مسلمانان با فشارهای قریش و هجرت به مدینه می‌پردازد. همچنین تشکیل حکومت اسلامی، جنگ‌های پیامبر(ص)، فتح مکه، گسترش اسلام در حجاز و رویدادهای منتهی به رحلت او را پوشش می‌دهد.

جلد اول با استناد به منابع اهل‌سنت، به بیان برتری‌های امام علی(ع) نسبت به دیگر صحابه می‌پردازد. همچنین برخی سیره‌نویسان را به دلیل نسبت دادن برتری‌های امام علی(ع) به دیگر خلفا نقد می‌کند.

این جلد بیان می‌کند ابوبکر و عمر، خلفای اول و دوم، پیروی از پیامبر(ص) در امور سیاسی از جمله واقعه غدیر را واجب نمی‌شمردند و تلاش می‌کردند زمینه برای جانشینی امام علی(ع) فراهم نشود. نقش عایشه، دختر ابوبکر و همسر پیامبر(ص) نیز، در جلوگیری از جانشینی امام علی(ع) مؤثر دانسته شده است. فصل پایانی این جلد به ترکیب سیاسی جامعه مسلمانان در سال آخر زندگی پیامبر(ص) و دلایل قدرت گرفتن ابوبکر می‌پردازد.

جلد دوم تاریخ خلفا

جلد دوم کتاب تحلیل خود را با ماجرای سقیفه و اختلافات سیاسی پس از رحلت پیامبر(ص) آغاز می‌کند. این جلد به شیوه حکمرانی خلفای سه‌گانه و فتوحات دوره آنان می‌پردازد. سپس اهداف و دشواری‌های حکومت امام علی(ع)، صلح امام حسن(ع) با معاویه و تقابل معاویه با شیعه را تحلیل می‌کند. همچنین انتقال قدرت از خلافت به سلطنت اموی، واقعه کربلا و وضعیت شیعه در دوره امویان مورد بررسی قرار می‌گیرد.

جلد دوم ریشه تشیع را به دوران پیامبر(ص) برمی‌گرداند ولی جدایی تاریخی آن از دیگر گروه‌ها را تدریجی می‌داند. این جلد تأثیر واقعه عاشورا را در شکل‌گیری هویت مستقل شیعه بررسی می‌کند و به نقش امام سجاد(ع) در حفظ مذهب شیعه می‌پردازد. همچنین شکل‌گیری فرقه‌های شیعه را واکاوی کرده و وضعیت شیعه در پایان دوره امویان را تحلیل می‌کند.

نقد و بررسی

کتاب تاریخ سیاسی اسلام از منابع دست‌اول تاریخ اسلام بهره می‌برد؛ منابع و روایات تاریخی را نقد کرده؛ علت و پیامدهای رویدادها را تحلیل می‌کند. البته نویسنده در مقدمه جلد دوم تصریح کرده مدعی بررسی تمام منابع و درستیِ همه برداشت‌هایش نیست.

برخی پژوهشگران جعفریان را در نگارش این کتاب، شتاب‌زده و بی‌دقت می‌دانند. به گفته آنان، نویسنده در ترجمه برخی روایات عربی اشتباه کرده، از دین پیامبر(ص) پیش از بعثت سخنی نگفته و معراج را واکاوی نکرده است. همچنین واقعه غدیر را مختصر بررسی کرده و نقش عمر در تقویت معاویه و قدرت گرفتن امویان را نادیده گرفته است. افزون بر این، برای نقل فضایل امام علی(ع) به روایاتی از اهل‌سنت استناد کرده که از دیدگاه شیعه، حاوی مذمت امام علی(ع) نیز هستند.

چاپ

چاپ نخست کتاب تاریخ سیاسی اسلام در سال ۱۳۶۶ شمسی با نام «تاریخ سیاسی اسلام تا سال چهلم هجری» توسط مؤسسه در راه حق در یک جلد منتشر شد. نسخه تکمیل‌شده در سال ۱۳۶۹ شمسی در سه جلد به چاپ رسید.

ویرایش نهایی کتاب پس از بازبینی و تألیف مجدد، در قالب دو جلد ارائه شد؛ جلد اول با عنوان «سیره رسول خدا(ص)» در ۶۵۰ صفحه در سال ۱۳۷۳ شمسی و جلد دوم با نام «تاریخ خلفا از رحلت پیامبر(ص) تا زوال امویان (۱۱-۱۳۲هـ)» در سال ۱۳۷۴ شمسی در ۸۱۳ صفحه توسط سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد اسلامی نشر یافت. چاپ تجدید نظر شدهٔ جلد دوم، با افزوده شدن چند فصل و اصلاحات، در سال ۱۳۸۲ شمسی از سوی انتشارات دلیل ما منتشر شد.

ترجمه‌ها

ترجمه انگلیسی کتاب سیره رسول خدا(ص)

کتاب تاریخ سیاسی اسلام به زبان‌های عربی، انگلیسی، ترکی و جلد اول آن به زبان اردو ترجمه شده است.

ترجمه عربی این اثر توسط علی هاشم الاسدی انجام شده است. جلد نخست با عنوان «سیرةُ سَیّدِ الانبیاءِ و المرسلین محمد(ص) جامعُ المَحامدِ کُلِّها» و جلد دوم با عنوان «تاریخ الخلفاء» توسط بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی منتشر شده‌اند. ترجمه انگلیسی جلد اول با عنوان «The Life of the Messenger: A Look at the Social and Political Life of the Prophet Muhammad» توسط سید علی موسوی و جلد دوم با عنوان «History of the caliphs» توسط علی ابراهیمی ارائه شده است. افزون بر این، ترجمه ترکی استانبولی کل کتاب با عنوان «SIYASI ISLAM TARIHI» در سال ۲۰۰۵ میلادی به چاپ رسید. همچنین، جلد نخست این کتاب به زبان اردو در قالب پایان‌نامه توسط طارق حبیب ترجمه شده است.