ابوالفضل تهرانی

ابوالفضل تهرانی

فقیه و شاعر شیعی
اطلاعات فردی
لقب	مجتهد کلانتر • ابوالفضل نوری
تاریخ تولد	۱۲۷۳ قمری
زادگاه	تهران
تاریخ وفات	۸ صفر ۱۳۱۶ قمری
محل دفن	حرم عبدالعظیم حسنی، مقبره ابوالفتوح رازی
شهر وفات	تهران
خویشاوندان سرشناس	میرزا ابوالقاسم تهرانی (پدر) • محمد ثقفی تهرانی (پسر)( پدر همسر امام خمینی)
اطلاعات علمی
استادان	سیدمحمد صادق طباطبایی • میرزای شیرازی • محمدرضا قمشه‌ای • میرزاابوالحسن جلوه • حبیب‌الله رشتی و ...
محل تحصیل	تهران • نجف • سامرا
تألیفات	شفاء الصدور فی شرح زیارة العاشور • دیوان اشعار

ابوالفضل تهرانی (۱۲۷۳ــ۱۳۱۷ق)، عالم و مؤلف شیعی قرن چهاردهم قمری. او به میرزا ابوالفضل مجتهد کلانتر و ابوالفضل نوری نیز شناخته می‌شود. تهرانی تحصیلات خود را در شهرهای تهران، نجف و سامرا تکمیل کرد و از سید محمد صادق طباطبایی و سید محمدحسن حسینی شیرازی بهره برد. او سپس در تهران اقامت گزید و به فعالیت‌های علمی و تبلیغی اشتغال ورزید. شفاء الصُدور فی شرح زیارة العاشور،حاشیة الاسفار و مُنیة البصیر فی بیان کیفیة الغدیر، از آثار اوست. با تلاش او نخستین فعالیت‌های آموزشی در مدرسه سپهسالار آغاز شد.

زندگی

ابوالفضل تهرانی در سال ۱۲۷۳ق در تهران به دنیا آمد. از آنجا که اصل وی از شهر نور بود، ابوالفضل نوری نیز خوانده شده است. برخی منابع نام او را احمد ذکر کرده و ابوالفضل را که بدان مشهور است، کنیه‌اش دانسته‌اند؛ اما با توجه به اینکه فرزندش، میرزا محمد ثقفی، از این موضوع اظهار بی‌اطلاعی کرده و از او نقل شده که پدرش پیش از تولد او نامش را ابوالفضل تعیین کرده بوده است، نمی‌توان آن را درست دانست.

پدر ابوالفضل، میرزاابوالقاسم تهرانی، از جهت انتساب به دایی خود، محمودخان کلانتر، به کلانتری شهرت یافت و فرزندش ، ابوالفضل، به این نام نیز خوانده شده است.

او در ۸ صفر ۱۳۱۶ قمری بر اثر بیماری حصبه در تهران درگذشت و در حرم حضرت عبدالعظیم در کنار پدرش در مقبره ابوالفتوح رازی به خاک سپرده شد. برخی درگذشت او را ۱۳۱۷ و مدفن او را قبرستان وادی السلام نجف ذکر کرده‌اند که درست نیست.

تحصیلات

تهران

میرزاابوالفضل در کودکی تحصیل علوم دینی را آغاز کرد. او نخست علوم و فنون مقدماتی را نزد پدر خود آموخت، تا جایی که پیش از بلوغ، آن‌ها را کاملاً فراگرفته بود، آنگاه تحصیل فقه و اصول را در دوره سطح آغاز کرد و پس از آن درس خارج را نزد سید محمدصادق طباطبایی و میرزا عبدالرحیم نهاوندی گذراند و به درجه اجتهاد رسید، فلسفه و عرفان را نیز از محمدرضا قمشه‌ای و سید ابوالحسن جلوه فراگرفت.

نجف

میرزاابوالفضل در ۱۳۰۰ رهسپار نجف شد و چندین ماه در آنجا ماند و در درس میرزا حبیب اللّه رشتی شرکت کرد.

سامرا

وی پس از مدتی به دعوت میرزای شیرازی، به سامرا رفت و چند سال از درس فقه و اصول وی بهره برد و از نزدیکان او به شمار آمد. همچنین در آنجا رجال و دیگر علوم حدیثی را از میرزا حسین نوری آموخت و از محمدحسین کاظمینی (کاظمی) اجازه روایت گرفت.

بازگشت به تهران

او در ۱۳۰۶ق برای انجام مراسم حج به مکه رفت و در بازگشت مدتی در نجف اقامت کرد تا اینکه به دعوت گروهی از مردم به تهران بازگشت منابع سال بازگشت وی را مختلف ذکر کرده‌اند، ولی فرزندش، میرزا محمد ثقفی، بازگشت او را در ۱۳۱۰ گفته است. میرزاابوالفضل پس از بازگشت به تهران، به تدریس فقه و اصول و رجال و کلام پرداخت و نماز جماعت و مجلس وعظ و خطابه برپا داشت. او در ۱۳۱۲ مدرسه سپهسالار از بناهای میرزا حسین خان سپهسالار را افتتاح کرد، طلاب را در آن جای داد و در آن حلقه درس دایر کرد.

ویژگی‌های شخصی

گفته شده ابوالفضل، ابیات بسیاری را در حافظه داشته است. سیدحیدر حِلّی، از شاعران عراق، هنگام رفتن به سامرا از هماوردی با ابوالفضل ناتوان شد و در مدح او قصیده‌ای سرود. حَبُّوبی از دیگر شاعران نیز وی را ستوده است. آقابزرگ طهرانی نوشته او نثری شیوا داشت.

تالیفات

• دیوان اشعار مشتمل بر قصاید و غزلیات عربی و فارسی در موضوعات مختلف از جمله مدح معصومین(ع). اشعار عربی این اثر به اهتمام سید جلال‌الدین حسینی ارموی و با مقدمه طولانی وی در ۱۳۶۹ (یا ۱۳۷۰) در تهران به چاپ رسیده است.
• شفاء الصدور فی شرح زیارة العاشور که استاد وی ، میرزای شیرازی ، نیز بر آن تقریظ نوشته است. تألیف آن در ق۱۳۰۹ به پایان رسید و اولین بار در ۱۳۱۰ق در بمبئی چاپ شد. سپس در ۱۴۰۷، با تحقیق سید محمد علی موحد ابطحی در دو جلد در قم و در ۱۳۷۶ش با تصحیح و تعلیق سیدابراهیم شبیری زنجانی در یک جلد در تهران به چاپ رسید.
• الاءصابة فی مَن أجمعت علیه العصابة، شرح منظوم ارجوزه هفده بیتی سیدمهدی بحرالعلوم در علم رجال در باره اصحاب اجماع به عربی است. این شرح مشتمل بر ۳۶۸ بیت است و در ۱۳۰۴ در سامرا به پایان رسید. نسخه خطی آن در کتابخانه مجلس شورای اسلامی موجود است.
• تمیمة المحدّث (یا تمیمة الحدیث) منظومه ای به عربی در علم درایه
• صَدْحُ الحَمامه فی احوال الوالد العلاّ مه در شرح زندگانی پدرش و نیز قسمت‌هایی از زندگانی خود او به عربی ؛
• قلائد الدرر فی نظم اللؤلؤ المنتثر که در آن کتاب الشافیه ابن حاجب را در علم صرف به نظم درآورده و برخی مطالب آن را رد کرده و مطالبی نیز به آن افزوده است. تألیف این اثر که بالغ بر شش هزار بیت است، پیش از چهارده سالگی وی آغاز شده است.
• تنقیح المقالة فی تحقیق الدلالة، رساله‌ای به عربی در بحث دلالات منطق و اصول فقه است و با اینکه حجم زیادی دارد، به اتمام نرسیده است؛
• حاشیة الاسفار که تعلیقات او بر اسفار اربعه و به عربی است.
• الرسالة العشقیه در بیان مسئله‌ای عرفانی و به عربی است.
• مُنیة البصیر فی بیان کیفیة الغدیر به عربی؛
• حاشیه فرائد الاصول؛
• حاشیه المکاسب

فرزند

مقالهٔ اصلی: محمد ثقفی تهرانی

میرزا محمد ثقفی (۱۲۷۳-۱۳۶۴ش) سطوح عالی فقه و اصول را نزد آقامیرزا کوچک ساوجی و شیخ آقابزرگ ساوجی آموخت. در قم، در خارج فقه و خارج اصول نزد عبدالکریم حائری یزدی شرکت کرد و از او تصدیق اجتهاد گرفت. ثقفی سپس به تهران بازگشت و در مسجد پامنار به تبلیغ و اقامه جماعت و تألیف و تدریس پرداخت. روان جاوید در تفسیر قرآن که در پنج جلد به چاپ رسیده است و غرر العوائد، شرح و حاشیه بر دررالفوائد شیخ عبدالکریم حائری یزدی از جمله آثار اوست. ثقفی در مرداد ۱۳۶۴ درگذشت. وی پدر خدیجه ثقفی همسر امام خمینی است.

پیوند به بیرون

• منبع مقاله : دانشنامه جهان اسلام