صحیفه امام (کتاب)

صحیفه امام

اطلاعات کتاب
نویسنده	امام خمینی
زبان	فارسی
مجموعه	۲۳ جلد
اطلاعات نشر
ناشر	مرکز تنظیم و نشر آثار امام خمینی

صحیفه امام که نام کامل آن، «صحیفه امام، مجموعه آثار امام خمینی» است، مجموعه‌ای ۲۳ جلدی، مشتمل بر سخنرانی‌ها، پیام‌ها، مصاحبه‌ها، احکام، اجازات شرعی و نامه‌های امام خمینی است. این مجموعه، از نخستین نامه موجود امام خمینی که در سال ۱۳۱۲ش نوشته شده، آغاز می‌شود و به آخرین نامه که در ۲۸ اردیبهشت ۱۳۶۸ش، حدود دو هفته قبل از وفات نوشته‌اند، تمام می‌شود. این مجموعه، کامل‌ترین اثری است که در این موضوع، تدوین و منتشر شده است. صحیفه امام را مرکز تنظیم و نشر آثار امام خمینی در سال ۱۳۷۸ش منتشر کرده است. صحیفه به زبان عربی و انگلیسی ترجمه شده و با انتشار صحیفه امام، مجموعه صحیفه نور تجدید چاپ نشد.

محتوا

صحیفه شامل اجازه‌نامه‌های شرعی، تگراف‌ها و نامه‌های سیاسی و اجتماعی، مصاحبه‌ها و گفتگوها، احکام و فرامین، پیام‌ها و سخنرانی‌ها است.

مقدمه

کتاب با دیباچه‌ای به قلم آیت‌الله خامنه ای و مقدمه ناشر آغاز شده است. کتاب در ۲۳ جلد تنظیم شده است. در جلد ۲۲ کتاب، فهرست اعلام (اشخاص، سازمان‌ها، کتاب‌ها، روزنامه‌ها و مکان‌ها)، نمایه‌های موضوعی و واژه‌ها، فهرست آیات، روایات و اصلاحیه‌های کتاب ذکر شده است. جلد ۲۳، شامل نامه‌ها، پیام‌ها، سخنرانی‌ها و اسناد جدیدی است که در چاپ‌های قبل در صحیفه امام درج نشده است. برخی توضیحات در پاورقی‌های کتاب ذکر شده است. این مجموعه در سال ۱۳۷۸ش منتشر شده است.

اجازه نامه‌های شرعی

اجازات امام خمینی به افراد مختلف در امور شرعیه و حسبیه چه به صورت عام و یا‎ ‎در پاسخ به استجازه‌های خاص و موردی بخشی دیگر از آثار مندرج در «صحیفه امام»‎ ‎است در پایان جلد اول صحیفۀ امام فهرستی از اجازه نامه‌های صادره از سوی‎ ‎امام خمینی در دوران اقامت در نجف اشرف درج شده است، نسخۀ اصل این فهرست‎ ‎ توسط امام و با خط خودشان نوشته شده است.

تلگرافها و نامه‌های سیاسی و اجتماعی

تلگراف‌ها و نامه‌های امام خمینی که به اشخاص مختلف از عالمان دین، شخصیت‌های‎ ‎سیاسی فرهنگی و نمایندگان شرعی، دولت‌مردان داخلی و خارجی گرفته تا احزاب و‎ ‎جمعیت‌های مختلف و مردم عادی نوشته شده‌اند و دربردارندۀ مضامین متنوع می‌باشند،‎ ‎بخشی دیگر از مندرجات «صحیفه امام» را به خود اختصاص داده‌اند.

مصاحبه‌ها و گفتگوها

این بخش شامل گفتگوهای امام با ‎جراید و خبرگزاری‌ها است که اوج این مصاحبه‌ها در ایام اقامت او در پاریس می‌گذرد و بدین ترتیب مصاحبه‌های متعدد‎ ‎خبرگزاری‌های بزرگ جهان و شبکه‌های رادیو و تلویزیونی کشورهای مختلف و‎ ‎روزنامه‌ها و نشریات ایرانی و خارجی با امام خمینی و پاسخ‌های او، بخشی دیگر از مجموعه آثار سیاسی و اجتماعی امام بوده که عیناً در اثر صحیفه آورده شده است. ‎

احکام و فرامین

امام خمینی در دوره رهبری جمهوری اسلامی ایران احکام و فرامین متعددی در‎ ‎مسائل گوناگون برجای مانده که عیناً در این مجموعه منتشر شده‌اند. فرمان تشکیل شورای انقلاب، دولت موقت و احکام انتصاب اعضای آن، تنفیذ قانون‎ ‎اساسی، تنفیذ احکام رؤسای جمهوری اسلامی، احکام مربوط به تشکیل نهادهای‎ ‎مختلف انقلاب، احکام عزل و نصب مسئولین قوۀ قضائیه و فرماندهان نظامی و انتظامی‎ ‎و نمایندگان رهبری در نهادها و ارگان‌ها، فرامین نظامی که امام خمینی به عنوان فرمانده‎ ‎کل قوا صادر کرده‌اند و رهنمودها و فرامین حکومتی او که در پاسخ به درخواست‌های‎ ‎مسئولان نظام و از موضع رهبری انقلاب در مسائل مختلف صادر شده‌اند، عناوین‎ ‎احکامی می‌باشند که در صحیفۀ امام منتشر شده‌اند. ملاحظۀ این بخش از آثار امام‎ ‎خمینی به‌ویژه با توجه به سیر تاریخی صدور احکام، همراه با پیام‌ها و سخنرانی‌های ایشان،‎ ‎شمائی از نوع رهبری دینی و متعهدانه، کارشناسانه، قاطع و مقتدر و در عین حال متواضعانه و‎ ‎مردمی ایشان را ارائه می‌نماید.

پیامها

از آثار مکتوب امام خمینی که در صحیفۀ امام گردآوری شده و در سیر‎ ‎تاریخی خود منتشر گردیده‌اند، پیام‌های مختلف دینی و سیاسی امام خمینی است.‎ ‎صدور و انتشار این پیامها در حقیقت اصلی‌ترین محور ارتباط بی‌واسطۀ امام خمینی با‎ ‎مردم و پیروان اوست.

سخنرانی ها

این بخش شامل سخنرانی‌های امام خمینی در جمع قشرهای مختلف مردم است که در دیدارهای مختلف ایراد شده است.

آثاری که در صحیفه درج نشده‌اند

موارد زیر از آثار امام خمینی با توجه به دلایلی که در زیر اشاره می‌شود در صحیفۀ‎ ‎امام درج نگردیده‌اند:

• کتاب‌ها و تألیفات امام خمینی، که عناوین آنها در مباحث مختلف علوم اسلامی به‎ ‎دهها عنوان می‌رسد، به صورت جداگانه از سوی مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام انتشار‎ ‎یافته‌اند، بنابراین صحیفۀ امام شامل رساله‌های علمی و تألیفات امام نمی‌شود.

• اشعار و سروده‌های امام خمینی نیز در صحیفۀ امام نیامده‌اند. آنچه از اشعار امام‎ ‎خمینی که در اختیار مؤسسه بوده، قبلاً در کتابی با نام «دیوان اشعار امام خمینی»‎ ‎منتشر شده‌اند.

• در لابلای دست‌خط‌های امام خمینی، یادداشت‌های متفرقه‌ای اعم از یک یا چند‎ ‎کلمه و جمله به چشم می‌خورد که در هیچ‌یک از قالب‌ها و عناوین تعیین شده برای انتشار‎ ‎آثار عمومی ایشان (عناوینی همچون: نامه، تلگراف، حکم، بیانات و سخنرانی،‎ ‎مصاحبه، اجازه نامه و...) نمی‌گنجد. برخی از این یادداشت‌ها شامل نکات و اشاراتی‎ ‎هستند که امام خمینی جهت یادآوری نکته‌ای برای استفاده در پیام و سخنرانی خویش‎ ‎یادداشت کرده‌اند و برخی نیز حاوی نکاتی است که هنگام مطالعه گزارش‌ها و روزنامه‌ها‎ و کتاب‌ها، و شنیدن اخبار رسانه‌های داخلی و خارجی توجه او را جلب کرده و برای‎ ‎بررسی موضوع و یادآوری آن جهت پیگیری‌های بعدی به صورت اشاره مرقوم داشته‌اند.‎ ‎برخی از یادداشت‌ها نیز مربوط به برنامه روزانه، زمان دیدارها و از این قبیل می‌باشند.‎

• پیش‌نویس بعضی از احکام و پیام‌ها و همچنین تغییرات عبارتی و نکات اصلاحی در مورد‎ ‎برخی از پیام‌ها، از جمله یادداشت‌های متفرقه‌ای است که با توجه به انتشار متن نهایی و‎ ‎کامل اینگونه آثار، از درج این موارد و سایر یادداشت‌های متفرقه‌ای که استفادۀ خاصی در‎ ‎انتشار عمومی آنها متصور نمی‌باشد، خودداری شده است.

• به جز مواردی از پاسخ به استفتائات در مسائل مهم سیاسی و اجتماعی، دیگر‎ ‎پاسخ‌های امام خمینی به استفتائاتی که از سوی مقلدان امام در مسائل شرعی و احکام‎ ‎فقهی صادر شده‌اند، که حجم فراوانی را تشکیل می‌دهند در صحیفۀ امام درج نشده‌اند.

نرم افزار صحیفه امام خمینی

• مقلدان امام خمینی، وجوهات شرعی خویش را در طول دوران‎ ‎مرجعیت امام در قم، ترکیه، نجف، پاریس و پس از بازگشت امام به ایران در قم و تهران‎ ‎مستقیماً و یا توسط نمایندگان شرعی امام، تحویل داده و رسید دریافت کرده‌اند. تعداد‎ ‎اینگونه رسیدها که با مهر و امضای امام خمینی صادر شده‌اند بسیار زیاد است و فایدۀ عمومی‎ ‎چندانی بر انتشار آنها (در کتاب آثار سیاسی و اجتماعی امام) مترتب نیست.

• مکاتبات، مذاکرات و اسناد محرمانۀ جلسات سران سه قوه،‎ ‎فرماندهان نظامی و مدیران ارشد نظام با امام خمینی در امور مربوط به جبهه‌های جنگ‎ ‎و مسائل مهم امنیت ملی، نامه‌ها و اسناد محرمانه که محرمانه بودن آنها طبق قوانین ‎ ‎همچنان باقی است، در زمرۀ آثار قابل انتشار در صحیفۀ امام قرار نمی‌گیرند.

• آن بخش از بیانات و مواضع امام خمینی که صرفاً‎ ‎به صورت نقل قول افراد و در خاطره‌گویی‌ها آمده‌اند و مستند دیگری از دست‌خط و یا‎ ‎نوار ندارند در مجموعۀ صحیفۀ امام نمی‌گنجند. موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی،‎ ‎در برنامه‌ای اقدام به گردآوری و اخذ اینگونه خاطرات و انتشار آنها بصورت جداگانه کرده است.

ترجمه

صحیفه امام خمینی شامل مجموعه ۲۲ جلدی صحیفۀ امام (بیانات، پیام‌ها، مصاحبه ها، احکام، اجازات شرعی و نامه‌ها) به همراه دیگر آثار او به زبان عربی و انگلیسی ترجمه شده و در قالب نرم افزار عرضه شده است. همچنین این مجموعه در بر روی سایت موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی قابل مشاهده است.

آثار قبل از صحیفه

در میان کتاب‌های انتشار یافته از آثار عمومی امام خمینی (قبل از تشکیل مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام) چند اثر برجستگی یافته‌اند که عبارت‌اند از:

• کتاب «آوای انقلاب»، شامل گزیده‌هایی از نامه‌ها و اعلامیه‌ها و سخنرانی‌های امام خمینی است که در سال ۱۳۵۵ش به کوشش اتحادیه انجمن‌های اسلامی دانشجویان در اروپا و امریکا و کانادا منتشر شده است.

• جلد اول کتاب «بررسی و تحلیلی از نهضت امام خمینی» که چاپ اول در سال ۱۳۵۶ش منتشر شده است به لحاظ ارائه اسناد مبارزاتی و سخنرانی‌ها و گفت‌وگوها و پیام‌های امام خمینی از آغاز تا اواسط سال ۱۳۴۵ش همراه با تحلیل وقایع نهضت امام خمینی، حائز اهمیت است. جلد دوم و سوم این کتاب نیز بعد از پیروزی انقلاب اسلامی‌ منتشر شده که تحلیل وقایع نهضت امام خمینی را تا آستانۀ پیروزی انقلاب اسلامی پیگیری نموده است.

• کتاب «مجموعه‌ای از مکتوبات، سخنرانی‌ها، پیام‌ها و فتاوای امام خمینی»، (از نیمۀ دوم ۱۳۴۱ش تا هجرت به پاریس). بخشی از مطالب این کتاب قبل از پیروزی انقلاب اسلامی در خارج کشور با عنوان «خمینی و جنبش» انتشار یافته است.

• کتاب «طلیعۀ انقلاب اسلامی»، شامل مجموعه مصاحبه‌های امام خمینی تا سال ۱۳۵۸ش. این کتاب با همت و نظارت سید احمد خمینی و همکاری جمعی از دانشگاهیان تنظیم گردیده و در سال ۱۳۶۳ش توسط مرکز نشر دانشگاهی به چاپ رسیده است.

• مجموعۀ ۲۲ جلدی به نام «در جستجوی راه امام از کلام امام». این اثر نخستین مجموعۀ موضوعی جامعی است که رهنمودهای امام خمینی را از سال ۱۳۴۱ش تا ۱۳۶۱ش در قالب ۲۲ دفتر و به‌صورت موضوعی ارائه نموده است.

• کتاب «پیام‌ها، سخنرانی‌ها و اعلامیه‌های امام خمینی». مؤسسۀ تحقیقاتی و انتشاراتی نور، آثار امام خمینی را در این کتاب از آغاز تا سال ۱۳۶۲ش در ۷ جلد منتشر ساخته است.

• دورۀ ۲۲ جلدی صحیفۀ نور.

صحیفه نور

صحیفه نور در یک مرکز فرهنگی در وزارت ارشاد و در ۲۲ جلد انتشار یافت. اگر چه آنها در زمان انتشار از منابع اصلی آثار امام خمینی بود اما این مجموعه اکنون دیگر چاپ نمی‌شود و همان نسخه‌هایی قدیمی است که وجود دارد این مجموعه برخی کاستی‌ها و اشکالاتی داشت که به برخی از آنها اشاره می‌شود:

• بخش قابل توجهی از آثار امام خمینی به علت دسترسی نداشتن گرد آورندگان، در صحیفۀ نور نیامده است.

• درموارد متعددی به لحاظ در اختیار نداشتن اصل دست‌خط پیام‌ها و نامه‌ها و نوار سخنرانی‌ها و مصاحبه‌ها از متن‌های منتشر شده در روزنامه‌ها استفاده شده است که با توجه به اشکالات متعدد متون روزنامه‌ای، مغایرت‌ها در صحیفه نور نیز منعکس شده‌اند.

• در ذکر تاریخ برخی از آثار امام در صحیفه نور، اشتباهاتی رخ داده که منشأ آن نقل‌های متعدد و گاهی مغایر روزنامه‌ها بوده است.

• از آنجا که دورۀ صحیفه نور به تدریج منتشر شده، فهرست نمایه‌ها به صورت جداگانه و در پایان هر جلد آمده است که برای دسترسی به موضوع مورد نظر می‌بایست به یکایک مجلدات ۲۲ گانه مراجعه نمود. با انتشار کتاب «مفتاح صحیفه نور» از سوی موسسه‌ تنظیم و نشر آثار امام خمینی در سال ۱۳۷۲ش، اشکال مزبور مرتفع گردید.

به منظور ارائۀ دورۀ کاملی از تمامی آثار امام خمینی و با توجه به کمبودها و اشکالات عمده‌ای که در صحیفۀ نور وجود داشت، موسسه‌ تنظیم و نشر آثار امام خمینی اقدام به انتشار صحیفۀ امام در سال ۱۳۷۸ش نمود.