شرح چهل حدیث کتابی اخلاقی، عرفانی و اعتقادی به زبان فارسی که امام خمینی نگارش آن را در سال ۱۳۱۷ش به پایان رساند. در این اثر بسیاری از مسائل اخلاقی مانند اخلاص، ریا، توکل، حسادت، عجب، توبه، خوف و رجا و صبر، برخی از مسائل اعتقادی مانند جبر و اختیار و معاد و برخی از مسائل عرفانی مانند لقاء الله بر اساس ۴۰ حدیث از احادیث کافی مطرح و شرح شده‌است.
این کتاب، به زبان‌های عربی، انگلیسی، فرانسوی، اردو، تایلندی و کردی ترجمه و منتشر شده‌است. برخی از نویسندگان از جمله جواد محدثی، سید حسن اسلامی و محمدرضا یکتایی هر کدام به صورت جداگانه، این کتاب را به زبان فارسی، بازنویسی و خلاصه کرده‌اند.
 | |
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| نویسنده | امام خمینی |
| تاریخ نگارش | ۵ اسفند سال ۱۳۱۷ ش |
| موضوع | توضیح و شرح چهل حدیث اخلاقی، کلامی و عرفانی از احادیث کافی |
| زبان | فارسی |
| اطلاعات نشر | |
| ناشر | مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی |
| محل نشر | تهران و قم |
| تاریخ نشر | از ۱۳۷۱ش |
| نوبت چاپ | شصتوسوم تا سال ۱۳۹۸ش |
| شمارگان | چاپ اول: ده هزار نسخه، چاپ شصتوسوم: پنج هزار نسخه. |
پیشینه
مطالب کتاب شرح چهل حدیث را امام خمینی نخست در مدرسه فیضیه و مدرسه ملاصادق قم برای شاگردانش مطرح و بعد آن دروس را به صورت کتابی به زبان فارسی تنظیم کرد.[۱] چنانکه نویسنده تصریح کرده است، نگارش کتاب «شرح چهل حدیث»، چهارم محرم ۱۳۵۸ق (۵ اسفند ۱۳۱۷ش)[۲] به پایان رسانده است.[۳]
چهل‌‌حدیث‌نویسی یا اربعین‌نویسی، سنتی مرسوم در میان مسلمانان است که از نیمه دوم قرن سوم هجری آغاز شد.[۴] بر اساس حدیثی که از پیامبر اکرم(ص) نقل شده است، هر کس چهل حدیث را از آنچه مسلمانان در امر دین خود بدان محتاجند حفظ کند، خداوند او را در قیامتْ، فقیهی عالِم محشور خواهد کرد. [یادداشت ۱][۵] امام خمینی نیز در مقدمه کتاب، به این حدیث اشاره کرده و ابراز امیدواری کرده است که این اثر مشمول حدیث مذکور باشد.[۶] وی همچنین درباره نوع انتخاب شرح احادیث و علت نگارش این کتاب به زبان فارسی می‌نویسد: بعد، این بنده بی‌بضاعت ضعیف مدتی بود با خود حدیث می‌کردم که چهل حدیث از احادیث اهل‌بیت عصمت و طهارت، علیهم السلام، که در کتب معتبره اصحاب و علماء، رضوان اللَّه علیهم، ثبت است، جمع‌آوری کرده و هر یک را به مناسبت شرحی کند که با حال عامه مناسبتی داشته باشد، و از این جهت آن را به زبان فارسی نگاشته که فارسی‌زبانان نیز از آن بهره برگیرند.[۷]
ساختار کتاب
۳۳ حدیث از احادیث کتاب، در باب اخلاق، و هفت حدیث دیگر، درباره اعتقادات و معارف است. امام خمینی در این کتاب ابتدا متن حدیث را نقل می‌کند، سپس ترجمه فارسی را می‌نگارد و پس از آن، کلمه‌های اصلی حدیث را شرح و معنا می‌کند و در نهایت، به شرح و توضیح متن حدیث می‌پردازد.[۸] استفاده از آیات قرآن کریم برای توضیح بهتر نیز در متن شرح چهل حدیث امام خمینی دیده می‌شود.[۹] وی همچنین پاره‌ای از سخنان استاد خود محمدعلی شاه‌آبادی را نیز در موضوعات مختلف نقل کرده است.[۱۰]استفاده از مطالب متنوع مرتبط با دیگر علوم در شرح احادیث از دیگر ویژگی‌های کتاب است. [۱۱]
منبع اصلی کتاب چهل حدیث امام خمینی، اصول کافی است و بیشترین احادیث، از باب ایمان و کفر کتاب اصول کافی انتخاب شده است که تعداد آن به ۲۶ حدیث می‌رسد.[۱۲] همچنین شش حدیث از باب توحید و سه حدیث از باب فضیلت علم‌آموزی نقل و شرح شده است.[۱۳]
نگاهی به محتوا
حدیث اول کتاب روایت مشهور نبوی درباره اهمیت جهاد نفس است که از آن به جهاد اکبر تعبیر شده است. روایت بر اساس نقل کلینی در کافی از سکونی از امام صادق(ع) این است که: پيامبر(ص) لشكرى را فرستاد پس چون كه بر گشتند فرمود: «آفرين باد به گروهى كه به جاى آوردند جهاد کوچک را، و به جاى ماند بر آنها جهاد بزرگ.» گفته شد اى پیامبر خدا چیست جهاد بزرگ؟ فرمود: «جهادِ نفس است.» [۱۴] [یادداشت ۲]نویسنده در شرح این حدیث گفته که نخستین شرط مجاهده با نفس و حركت به جانب حق تعالى «تفكّر» است.[۱۵] و منزل ديگر كه بعد از تفكر انسان برای چهاد نفس بدان نیازمند است منزل «عزم» است. مولف از برخى اساتیدش نقل کرده که كه «عزم» جوهره انسانيت و ميزان امتياز انسان است، و تفاوت درجات انسان به تفاوت درجات عزم او است.[۱۶]
حدیث چهلم روایتی از امام سجاد(ع) در باره توحید و نزول سوره توحید است. «عاصم بن حمیدگويد: سؤال شد از على بن الحسين، عليهما السلام، از توحيد، فرمود: «همانا خداى عزّ و جلّ مى‌دانست که در آخر الزمان مى‌باشند اقوامى دقيق النظر، پس فرو فرستاد خداى تعالى: قُلْ هُوَ اللّه أَحَدٌ. (سوره توحید)و آيات از اوّل سوره حديد را تا وَ هُوَ عَليمٌ بِذاتِ الصُّدورِ. پس کسى که طلب کند غير آن را به تحقیق هلاک شود.»[یادداشت ۳]نویسنده در شرح این حدیث تأکید کرده که نباید گمان شود كه آيات «توحيد» چه در سوره مباركه توحید و چه در آیات دیگر قرآن و نیز در اخبار و خطبه‌ها و دعاها و مناجات‌هاى ائمه، عليهم السلام، را انسان مى‌تواند به فكر خود و ظهور عرفى آنها بفهمد زیرا اين خيالى است بس خام و وسواسى است شيطانى.[۱۷]
نویسنده کتابش را به دعاهایی ختم کرده است که فرازی از آنها چنین است: بار الها، نِعَم تو ابتدايى است (دادِ حق را قابليتْ شرط نيست) و نَوالِ تو غير مُتناهى، باب رحمت و عنايت مفتوح است و خوانِ نعمتِ بى‌پايانت مبسوط، دلى شوريده و حالى آشفته، قلبى داغدار و چشمى اشكبار، سرى سودايى بيقرار، و سينه‌اى شَرحه شَرحه آتشبار مرحمت فرما، و خاتمه ما را به اخلاص به خودت و ارادت به خاصان درگاهت، يعنى ديباچه دفتر وجود و خاتمه طومار غيب و شهود، محمّد و آل و اهل بيت مطهرش، صلوات اللّه عليه و عليهم اجمعين، به انجام رسان. [۱۸]
نقدها و نظرات
حسن شکوهیان در مقاله‌ای که درباره کتاب چهل حدیث امام خمینی نگاشته است، نقدهایی نیز بر آن وارد کرده است؛ از جمله:
- بر خلاف کتاب‌های چهل حدیث که به‌صورت موضوعی به تدوین احادیث می‌پرداخته‌اند، در کتاب چهل حدیث امام خمینی، تناسب منطقی و رابطه‌ای مضمونی بین چهل حدیث آن وجود ندارد.
- گرچه برخی عبارات و جملات بسیار مؤثر است، اما نوع بیان و سبک گفتار، به‌طور کلی چندان پرقوت نیست تا بتواند راهنمای کسانی باشد که به‌دنبال خودسازی هستند.
- واژگان انتخاب‌شده، بیشتر با ادبیات حوزه‌های علمیه تناسب دارد و برای استفاده دانشجویان و جوانان، نیازمند بازنویسی، خلاصه‌نویسی و ساده‌نویسی است.[۱۹]
نسخه‌ها، چاپ و نشر
نسخه دست‌نویس کتاب شرح چهل حدیث امام خمینی به همراه دو کتاب دیگر، شرح دعای سحر و آداب الصلوة، تا اواخر دهه ۱۳۶۰ شمسی در کتابخانه ملاعلی معصومی همدانی نگهداری می‌شده و سپس به دست چاپ سپرده شده است.[۲۰] اولین چاپ کتاب شرح چهل حدیث امام خمینی، توسط مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی در سال ۱۳۷۱ش. در ده هزار جلد انتشار یافت[۲۱] و چاپ شصت‌وچهارم آن در سال ۱۴۰۰ش در ۹۲۳ صفحه و هزار نسخه انتشار یافته است.[۲۲]
گزیده‌ها
- اسلامی، سید حسن، برگزیده‌ای از کتاب شرح چهل حدیث امام خمینی، تهران مؤسسه چاپ و نشر عروج، چاپ سوم ۱۳۹۸ش، ۳۰۸ صفحه.[۲۳]
- کمری، علیرضا، گزاره چهل حدیث امام خمینی، تهران کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، چاپ اول ۱۳۸۲ش، ۱۴۵ صفحه.[۲۴]
- محدثی، جواد، بر کرانه شرح چهل حدیث امام خمینی، تهران مؤسسه چاپ و نشر عروج، چاپ اول ۱۳۸۷ش، ۳۶۴ صفحه[۲۵]
- مددی، اصغر، خلاصه کتاب چهل حدیث امام خمینی، انتشارات کتابستان معرفت، چاپ اول ۱۳۹۷ش، ۴۲۲ صفحه.[۲۶]
- یکتایی، محمدرضا، چهل تدبیر برای تغییر در پرتو چهل حدیث امام خمینی، تهران مؤسسه چاپ و نشر عروج، چاپ اول، ۱۳۸۶ش، ۲۰۰ صفحه.[۲۷]
تدریس‌ها
- درس و شرح صوتی محمدمهدی مهندسی در ۱۴۵ جلسه[۲۸]
- درس و شرح محمدباقر تحریری[۲۹]
- کلاس تدریس کتاب «چهل حدیث» امام خمینی در هیئت امام علی(ع) در مرکز فرهنگ اسلامی فرانکفورت به همت «مخبر»، معاون فرهنگی این مرکز به صورت دو هفته یک بار از مورخ ۱۹ اوت ۲۰۱۷ آغاز شد.[۳۰]
- درس و شرح علی ثمری[۳۱]
ترجمه‌ها
- عربی: الامام الخمینی، الاربعون حدیثاً، تعریب السید محمد الغروی، قم، دارالکتاب الاسلامی، ۱۴۱۹ق، ۶۱۴ص.[۳۲]
- انگلیسی: چاپ دوم ترجمه کتاب «شرح چهل حدیث» امام خمینی به زبان انگلیسی توسط مه‌لقا و علیقلی قرایی در ۶۶۷ صفحه از سوی مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س) منتشر شد.[۳۳]
- فرانسه: به همت رایزنی فرهنگی ایران در فرانسه، شرح چهل حدیث امام خمینی به زبان فرانسوی به نام «quarante hadiths» در ۷۵۸ صفحه در مدت ۲ سال ترجمه و منتشر شد.[۳۴]
- اردو: ترجمه کتاب «شرح چهل حدیث» امام خمینی، به زبان اردو با عنوان «چالیش حدیثین»، به همت بخش امور بین‌الملل مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، در قطع وزیری و ۷۶۷ صفحه منتشر شده‌است.[۳۵]
- کردی: با تلاش وابستگی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در استانبول و همکاری مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی ترجمه کُردی کتاب شرح چهل حدیث امام خمینی (س) با ترجمه سیدعلی حسینی در ۵۸۴ صاز سوی انتشارات کوثر شهر استانبول ترکیه چاپ و منتشر شد.[۳۶]
- تایی: رایزنی فرهنگی ایران در تایلند با همکاری «عبدالله مناجیت»، مترجم با سابقه تایلندی و با پشتیبانی مجمع جهانی اهل بیت جلد سوم چهل حدیث امام خمینی (ره) را ترجمه و چاپ کرد. بر اساس این گزارش، جلد اول شامل احادیث ۱ تا ۱۷ در سال ۱۳۸۷ش ترجمه و چاپ شد، جلد دوم شامل احادیث ۱۸ تا ۲۸ در سال ۱۳۸۹ش ترجمه و جلد سوم شامل احادیث ۲۹ تا ۴۰ در سال ۱۳۹۰ش ترجمه و منتشر شد و برای بیش از ۹۲ مرکز علمی و فرهنگی و دانشگاهی و سیاسی نیز ارسال شد.[۳۷]
کتاب صوتی
شرح چهل حدیث، در قالب کتاب صوتی نیز تولید و منتشر شده‌است.[۳۸]
پانویس
- ↑ امام خمینی، شرح چهل حدیث، ۱۳۸۰ش، مقدمه ناشر، ص۱.
- ↑ «برنامه تبدیل تقویم‌ها»، پایگاه مرکز تقویم مؤسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران.
- ↑ امام خمینی، شرح چهل حدیث، ۱۳۸۰ش، ص۶۶۱.
- ↑ شکوهیان، «حدیث رهپویان فضیلت...»، ص۱۵۵.
- ↑ شیخ صدوق، الخصال، ۱۳۶۲ش، ج۱، ص۵۴۱، ح۱۵؛ شکوهیان، «حدیث رهپویان فضیلت...»، ص۱۵۵.
- ↑ امام خمینی، شرح چهل حدیث، ۱۳۸۰ش، ص۱.
- ↑ خمینی، شرح چهل حدیث (اربعین حدیث)،۱۳۸۰ش، ص۲.
- ↑ شکوهیان، «حدیث رهپویان فضیلت...»، ص۱۵۳-۱۵۴.
- ↑ شکوهیان، «حدیث رهپویان فضیلت...»، ص۱۵۴.
- ↑ شکوهیان، «حدیث رهپویان فضیلت...»، ص۱۵۴.
- ↑ رجوع کنید به:خمینی، شرح چهل حدیث(اربعین حدیث)، ۱۳۸۰ش، ص۶۴۵،۶۸۳
- ↑ شکوهیان، «حدیث رهپویان فضیلت...»، ص۱۵۴.
- ↑ شکوهیان، «حدیث رهپویان فضیلت...»، ص۱۵۴.
- ↑ الخمینی، شرح چهل حديث( اربعين حديث)، ناشر: موسسه تنظيم و نشر آثار امام خمينى( س)، ص۴.
- ↑ الخمینی، شرح چهل حديث( اربعين حديث)، ناشر: موسسه تنظيم و نشر آثار امام خمينى( س)، ص۶.
- ↑ الخمینی، شرح چهل حديث( اربعين حديث)، ناشر: موسسه تنظيم و نشر آثار امام خمينى( س)، ص۷.
- ↑ الخمینی، شرح چهل حديث( اربعين حديث)، ناشر: موسسه تنظيم و نشر آثار امام خمينى( س)، ص۶۶۰.
- ↑ الخمینی، شرح چهل حديث( اربعين حديث)، ناشر: موسسه تنظيم و نشر آثار امام خمينى( س)، صص۶۶۱-۶۶۰.
- ↑ شکوهیان، «حدیث رهپویان فضیلت...»، ص۱۵۸.
- ↑ عقیقی بخشایشی، «اربعین یا چهل حدیث: اثر نفیس امام خمینی»، ص۳۱.
- ↑ «شرح چهل حدیث (اربعین حدیث)»، بانک اطلاعات کتاب و ناشران؛ «شرح چهل حدیث (اربعین حدیث) امام خمینی س‍لام‌ال‍ل‍ه‌ع‍ل‍ی‍ه»، سایت کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران.
- ↑ «شرح چهل حدیث امام خمینی(ره) به چاپ شصت و چهارم رسید»، سایت ابنا.
- ↑ برگزیده‌ای از کتاب شرح چهل حدیث امام خمینی پاتوق کتاب فردا.
- ↑ گزاره چهل حدیث امام خمینی (ره) پاتوق کتاب فردا.
- ↑ بر کرانه شرح چهل حدیث امام خمینی پاتوق کتاب فردا.
- ↑ خلاصه کتاب چهل حدیث امام خمینی پاتوق کتاب فردا.
- ↑ چهل تدبیر برای تغییر در پرتو چهل حدیث امام خمینی پاتوق کتاب فردا.
- ↑ شرح کتاب چهل حدیث امام خمینی، حجت الاسلام و المسلمین محمد مهدی مهندسی پایگاه مرکز تعلیمات اسلامی واشینگتن.
- ↑ برگزاری کلاس شرح چهل حدیث حضرت امام خمینی (ره) توسط استاد تحریری پایگاه اطلاع‌رسانی مجمع عالی حکمت اسلامی.
- ↑ تدریس «چهل حدیث» امام خمینی در فرانکفورت خبرگزاری رسمی حوزه.
- ↑ شرح چهل حدیث امام خمینی، حجة الاسلام علی ثمری پایگاه راسخون.
- ↑ الاربعون حدیثا شبکه جامع کتاب گیسوم.
- ↑ چاپ دوم ترجمه انگلیسی کتاب شرح چهل حدیث پرتال امام خمینی.
- ↑ انتشار ترجمه فرانسوی «شرح چهل حدیث» امام خمینی(ره) خبرگزاری قرآنی ایکنا.
- ↑ منتشر شد "شرح چهل حدیث" امام خمینی(ره) به زبان اردو خبرگزاری کتاب ایران.
- ↑ در ترکیه منتشر شد؛ ترجمه کُردی کتاب شرح چهل حدیث امام خمینی(س) پرتال امام خمینی.
- ↑ ترجمه چهل حدیث امام خمینی(ره) به زبان «تایی» کامل شد خبرگزاری قرآنی ایکنا.
- ↑ کتاب صوتی چهل حدیث امام خمینی(ره) پایگاه راسخون.
یادداشت
- ↑ قَالَ اَلنَّبِی صَلَّی الله عَلَیهِ وَ آلِهِ : مَنْ حَفِظَ مِنْ أُمَّتِی أَرْبَعِینَ حَدِیثاً مِمَّا یحْتَاجُونَ إِلَیهِ مِنْ أَمْرِ دِینِهِمْ بَعَثَهُ اَللهُ عَزَّ وَ جَلَّ یوْمَ اَلْقِیامَةِ فَقِیهاً عَالِماً. الشیخ الصدوق، ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، ج۱، ص۱۳۴، نشر دار الشریف الرضی، قم، ۱۴۰۶ق، چاپ دوم پ
- ↑ عن أبي عبد اللّه، عليه السّلام: أنّ النّبىّ، صلّى اللّه عليه و آله، بعث سريّة فلمّا رجعوا قال: مرحباً بقوم، قضوا الجهادَ الأصغر، و بقى عليهم الجهاد الأكبر. فقيل: يا رسول اللّه ما الجهاد الأكبر؟ قال:جهاد النّفس.
- ↑ سوره حدید آیات ۱تا۶ «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَٰنِ الرَّحِيمِ سَبَّحَ لِلَّهِ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ ۖ وَهُوَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ * مُلْكُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ ۖ يُحْيِي وَيُمِيتُ ۖ وَهُوَ عَلَىٰ كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ*هُوَ الْأَوَّلُ وَالْآخِرُ وَالظَّاهِرُ وَالْبَاطِنُ ۖ وَهُوَ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ*هُوَ الَّذِي خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ فِي سِتَّةِ أَيَّامٍ ثُمَّ اسْتَوَىٰ عَلَى الْعَرْشِ ۚ يَعْلَمُ مَا يَلِجُ فِي الْأَرْضِ وَمَا يَخْرُجُ مِنْهَا وَمَا يَنْزِلُ مِنَ السَّمَاءِ وَمَا يَعْرُجُ فِيهَا ۖ وَهُوَ مَعَكُمْ أَيْنَ مَا كُنْتُمْ ۚ وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ*لهُ مُلْكُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ ۚ وَإِلَى اللَّهِ تُرْجَعُ الْأُمُورُ*يُولِجُ اللَّيْلَ فِي النَّهَارِ وَيُولِجُ النَّهَارَ فِي اللَّيْلِ ۚ وَهُوَ عَلِيمٌ بِذَاتِ الصُّدُورِ.»آنچه در آسمانها و زمين است، خدا را به پاكى مى‌ستايند، و اوست ارجمند حكيم.* فرمانروايى آسمانها و زمين از آنِ اوست: زنده مى‌كند و مى‌ميراند، و او بر هر چيزى تواناست. * اوست اول و آخر و ظاهر و باطن، و او به هر چيزى داناست.* اوست آن كس كه آسمانها و زمين را در شش هنگام آفريد؛ آنگاه بر عرش استيلا يافت. آنچه در زمين درآيد و آنچه از آن برآيد و آنچه در آن بالارود [همه را] مى‌داند. و هر كجا باشيد او با شماست، و خدا به هر چه مى‌كنيد بيناست.* فرمانروايى [مطلق] آسمانها و زمين از آن اوست، و [جمله] كارها به سوى خدا بازگردانيده مى‌شود. *شب را در روز درمى‌آورد و روز را [نيز] در شب درمى‌آورد، و او به راز دلها داناست.
منابع
- آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعة الی تصانیف الشیعة، با مقدمه محمدحسین آل کاشف الغطاء، بیروت، دار الأضواء، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
- اسلامی، سید حسن، برگزیده‌ای از کتاب شرح چهل حدیث امام خمینی، تهران، مؤسسه چاپ و نشر عروج، چاپ سوم، ۱۳۹۸ش.
- امام خمینی، سید روح‌الله، شرح چهل حدیث، قم، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ بیست‌و‌چهارم، ۱۳۸۰ش.
- حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون عن اسامی الکتب والفنون، تصحیح محمد شرف‌الدین، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، بی‌تا.
- «شرح چهل حدیث (اربعین حدیث) امام خمینی س‍لام‌ال‍ل‍ه‌ع‍ل‍ی‍ه»، سایت کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران، تاریخ بازدید: ۳ دی ۱۳۹۹ش.
- «شرح چهل حدیث (اربعین حدیث)»، بانک اطلاعات کتاب و ناشران، تاریخ بازدید: ۳ دی ۱۳۹۹ش.
- «شرح چهل حدیث امام خمینی(ره) به چاپ شصت و چهارم رسید»، سایت ابنا، تاریخ درج مطلب: ۳۰ آذر ۱۴۰۰ش، تاریخ بازدید: ۳۰ آذر ۱۴۰۰ش.
- شکوهیان، حسن، «حدیث رهپویان فضیلت: مروری بر کتاب شرح چهل حدیث حضرت امام خمینی(ره)»، مجله آینه پژوهش، ش۵۸، مهر و آبان ۱۳۷۸ش.
- شیخ صدوق، محمد بن علی بن بابویه، الخصال، تصحیح و تعلیق علی‌اکبر غفاری، قم، منشورات جامعة المدرسین فی الحوزة العلمیة، ۱۴۰۳ق/۱۳۶۲ش.
- عقیقی بخشایشی، عبدالرحیم، «اربعین یا چهل حدیث: اثر نفیس امام خمینی»، مجله درسهایی از مکتب اسلام، ش۳، سال ۲۹، تیر ۱۳۶۸ش.
- کمری، علیرضا، گزاره چهل حدیث امام خمینی، تهران، کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، چاپ اول، ۱۳۸۲ش.
- محدثی، جواد، بر کرانه شرح چهل حدیث امام خمینی، تهران، مؤسسه چاپ و نشر عروج، چاپ اول، ۱۳۸۷ش.
- مددی، اصغر، خلاصه کتاب چهل حدیث امام خمینی، انتشارات کتابستان معرفت، چاپ اول، ۱۳۹۷ش.
- یکتایی، محمدرضا، چهل تدبیر برای تغییر در پرتو چهل حدیث امام خمینی، تهران، مؤسسه چاپ و نشر عروج، چاپ اول، ۱۳۸۶ش.
پیوند به بیرون