حرم امام خمینی مشهور به مرقد امام، ساختمانِ محل دفن امام خمینی، بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران و بناهای وابسته به آن است. حرم امام خمینی در ۲۳ کیلومتری جنوب تهران قرار دارد. مراسم سالگرد درگذشت امام خمینی و همچنین مراسم تجدید میثاق مسئولان نظام جمهوری اسلامی ایران با آرمان‌های او و برخی مناسبت‌های مذهبی دیگر در این آرامگاه برگزار می‌گردد.
 | |
| اطلاعات اوليه | |
|---|---|
| تأسیس | ۱۳۶۹ش |
| کاربری | زیارتگاه |
| مکان | تهران |
| نامهای دیگر | مرقد امام |
| مشخصات | |
| مساحت | ۱۵ هزار مترمربع |
| معماری | |
| سبک | ایرانی-اسلامی |
| بازسازی | ۱۳۹۴ش |
| وبگاه | http://astaan.ir/ |
مسئولیت اداره حرم امام خمینی بر عهده سید حسن خمینی نوه امام خمینی است. در حرم امام خمینی، افراد دیگری مانند اکبر هاشمی رفسنجانی از مسئولان جمهوری اسلامی، سید احمد خمینی فرزند امام خمینی و خدیجه ثقفی همسر امام خمینی مدفون هستند. تعدادی از نماز های جمعه تهران در حرم امام خمینی برگزار شده است.
امام خمینی
سید روح‌الله موسوی خمینی (۱۲۸۱-۱۳۶۸ش) مشهور به امام خمینی، بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران است. وی از سال ۱۳۴۱ش مبارزه علنی علیه نظام سلطنتی پهلوی در ایران را آغاز کرد. پس از بازداشت توسط حکومت وقت در سال ۱۳۴۲ش، به کشورهای ترکیه، عراق و فرانسه تبعید شد و در ۱۲ بهمن سال سال ۱۳۵۷ش به ایران بازگشت[۱] و پس از انقلاب اسلامی، تا آخر عمر رهبر جمهوری اسلامی ایران بود.[۲] نظریه «ولایت مطلقه فقیه» مهم‌ترین نظریه اوست.[۳] امام خمینی در شامگاه ۱۳ خرداد ۱۳۶۸ش در تهران درگذشت.[۴]
۱۴ خرداد هر سال در تقویم رسمی جمهوری اسلامی ایران به عنوان رحلت امام خمینی و تعطیل رسمی است.[۵] در این روز مراسمی در حرم امام خمینی برگزار می‌شود که شامل سخنرانی آیت‌الله خامنه‌ای؛ رهبر جمهوری اسلامی و سید حسن خمینی به عنوان تولیت حرم است.
تاریخچه
ساخت حرم امام خمینی از سال ۱۳۶۹ش توسط جهاد سازندگی وقت و سپاه پاسداران انقلاب اسلامی آغاز شد و همچنان ادامه دارد.[۶] این بنا در ابتدای اتوبان تهران-قم (۲۳ کیلومتری تهران) و در کنار گلزار شهدای بهشت زهرا قرار دارد.[۷] به گفته علی جوادی‌راد رئیس دفتر تولیت حرم امام خمینی، زمینی که امام خمینی در آن مدفون است متعلق به پدر شهیدی بود که در آن زمان از او خریداری شد.[۸]
تولیت
سید احمد خمینی فرزند آیت‌الله خمینی دو هفته پس از رحلت پدر، در نامهای به محمدعلی انصاری وی را به عنوان سرپرست حرم امام خمینی منصوب کرد. پس از درگذشت سید احمد در اسفند ۱۳۷۳ش و بنابر وصیت او، فرزندش سید حسن خمینی مسئولیت تولیت حرم را بر عهده گرفت.[۹]
توسعه حرم
صحن جدید حرم امام خمینی که طرح و معماری نمای داخلی و خارجی آن متفاوت از معماری قبلی این بنا بود، همزمان با بیست و ششمین سالگرد رحلت امام خمینی در ۱۴ خرداد ۱۳۹۴ش با سخنرانی آیت‌الله خامنه‌ای رهبر جمهوری اسلامی ایران به طور رسمی رونمایی شد.[۱۰]
همچنین امکانات رفاهی مختلفی مانند مجتمع اقامتی، محل برپایی چادر، سرویس بهداشتی و حمام، فضای سبز و وسایل بازی کودکان در کنار این آرامگاه احداث شده است.[۱۱]
سرنوشت اولین گنبد
قبل از مراسم هفتم درگذشت امام خمینی، گنبد زرد رنگی بالای کانتینرهای دور قبر او قرار گرفت. آن گنبد امروز به رنگ سبز در آمده و در حیاط مجتمع لاله واقع در میدان پونک (که در گذشته به باغ نمازی معروف و از ابتدا متعلق به جهاد سازندگی بود) قرار دارد و به عنوان نماز خانه از آن استفاده می‌شود.[۱۲]
مراسم سالگرد درگذشت امام خمینی
|بندانگشتی|مراسم سی و پنجمین سالگرد امام خمینی (۱۴ خرداد ۱۴۰۳ش/مرقد امام خمینی)[۱۴]
مراسم سالگرد درگذشت امام خمینی همه‌ساله در چهاردهم خرداد با سخنرانی آیت‌الله سید علی خامنه‌ای؛ رهبر جمهوری اسلامی ایران و سید حسن خمینی به‌عنوان تولیت حرم و با حضور مقامات کشوری، مهمانان خارجی و اقشار مختلف مردم در حرم امام خمینی برگزار می‌شود.[۱۵]
مراسم تجدید میثاق مسئولان نظام جمهوری اسلامی ایران با آرمان‌های امام خمینی، برگزاری رژه و گرامیداشت روز ارتش جمهوری اسلامی ایران و مناسبت‌های مذهبی مانند شب قدر از دیگر مراسم‌هایی است که در حرم امام خمینی برگزار می‌گردد.[۱۶]
معماری
فکر اولیه معماری به‌خاطر گرمای شدید هوا در خرداد و فصل تابستان سال ۱۳۶۸ش، به گونه‌ای شکل گرفت که ضمن مهار بادهای شدید زمستانی از این بادهای کویری در خنک‌سازی فضای درونی حرم هم استفاده شود.[۱۷] فضای سرپوشیده حرم امام خمینی ۶۰ هزار مترمربع و بخش اصلی آرامگاه ۱۵ هزار مترمربع است.[۱۸]
ضریح آن هم با استفاده از شبکه قوطی آلومینیومی و در فاصله زمان کوتاهی پس از رحلت امام خمینی با هندسه‌ای ساده و تزیین حداقلی ساخته شد.[۱۹]
همچنین به پیشنهاد سید احمد خمینی، در معماری و شکل کلی حرم نمادهای عاشورای امام حسین(ع) و خیمه‌گاه توسط طراحان در نظر گرفته شد و اعداد انتخابی در معماری مجموعه حرم اعدادی با نماد خاص انتخاب شدند.[۲۰]
بنای جدید حرم امام خمینی مقاوم در برابر ۱۰ ریشتر زلزله است. این بنا در مساحتی به وسعت ۶۰ هزار متر مربع و مسقف ساخته شده که مجموع اسکلت‌های فولادی گنبد و روکش آن ۴۰۰ تن وزن دارد که روی چهار ستون اصلی بتونی استوار شده است.[۲۱]
آرامگاه، پنج گنبد دارد که ارتفاع گنبد طلایی آن ۶۸ متر برابر با سال فوت امام خمینی (۱۳۶۸ش) است. چهار مناره اطراف این حرم ۹۱ متر ارتفاع دارند که برابر با طول عمر اوست. در مجموع ۵ گنبد می‌بینیم که نشان پنج تن آل عبا است.[۲۲] ارتفاع ستون‌های داخلی آرامگاه نیز به ۴۲ متر می‌رسد که برابر با سال شروع نهضت آیت‌الله خمینی است.[۲۳]
طراح حرم
درباره طراح حرم امام خمینی، اختلاف نظر وجود دارد. به گزارش روزنامه اطلاعات، سید محمد صنیع خانی(۱۳۳۲-۱۳۷۴ش) طراح و مجری ساخت ضریح امام خمینی بود و جابجایی و حمل و نصب سازه‌های فلزی حرم را نیز بر عهده داشت.[۲۴] اما روزنامه شرق در گزارش خود، از «محمد تهرانی» به عنوان طراح و معمار اولیه این بنا نام برده و «عطاالله امیدوار» (متولد ۱۳۲۵ش) معمار و طراح پاویون مرقد امام است.[۲۵] خبرگزاری ایسنا نیز درباره طراح و معمار بخش اصلی حرم امام خمینی، به «پرویز مؤیدعهد» (۱۳۰۸-۱۳۹۴ش) اشاره می‌کند که تحصیلکرده دانشگاه‌های فرانسه و دارنده نشان دکتری معماری از دانشکده سلطنتی انگلستان بود و طراح بناهایی چون مصلای تهران است.[۲۶]
نقد معماری
به معماری، هزینه ساخت و توسعه حرم امام خمینی نیز نقدهای مختلفی وارد شده است. یحیی نوریان؛ از کارشناسان معماری، طرح جدید مرقد امام خمینی را یک معماری التقاطی می‌داند.[۲۷] به اعتقاد او معماری این بنا آمیخته‌ای از معماری مسیحی، نگاره‌های اسلامی، عناصر ایران باستانی است که به شیوه‌ای غیراصولی و غیرهنرمندانه ترکیب شده است[۲۸] مانند خیمه‌های چهارگانه بنا، طاق و قوس‌های گوناگون، ستون‌های عجیب و پرتناقض.[۲۹]
وی معماری داخلی این بنا را شبیه معماری برخی کلیساهای بزرگ مسیحیت در قرون وُسطیٰ می‌داند که نوعی رعب و ابهام در مخاطب ایجاد می‌کند.[۳۰]
همچنین پژوهشگاه هنر و فرهنگ اسلامی حوزه هنری تهران، نشستی پژوهشی با موضوع «زیبایی‌شناسی و مردم‌شناسی حرم امام خمینی(ره)» در خرداد ۱۳۹۴ش برگزار کرد. در این نشست، صاحب‌نظران به نقد و بررسی حرم امام خمینی پرداختند.[۳۱]
عطاءالله امیدوار از معماران و طراحان مرقد امام خمینی نیز در گفت‌وگو با روزنامه «شرق» با تأکید بر اینکه امام آنچه برایش اهمیت داشت، خود آدم‌ها بودند و نه معماری،[۳۲] درباره ساختمان موزه حرم امام خمینی معتقد است تعداد اتاق‌های زیاد و پوشانده از سنگ‌های گران‌قیمت دیوارها، خود بنای موزه را بدل به موزه کرده است.[۳۳]
حادثه تروریستی در حرم
تاکنون دو حادثه تروریستی منجر به تیراندازی در حرم امام خمینی اتفاق افتاد:
ترور ناموفق هاشمی رفسنجانی
در ۱۲ بهمن ۱۳۷۲ش و در میان سخنرانی رئیس جمهور وقت هاشمی رفسنجانی، فردی از درون جمعیت به سوی او تیراندازی کرد [۳۴] اما به هاشمی آسیبی نرسید و فرد ضارب (کوروش نیک اختر) دستگیر شد.[۳۵]
حمله تروریستی
در ۱۷ خرداد سال ۱۳۹۶ش عوامل داعش در اقدامی تروریستی، حرم امام خمینی را هدف قرار دادند.[۳۶] در این حادثه چهار فرد مسلح با ورود به حرم امام خمینی شروع به تیراندازی کردند که بر اثر آن یک نفر شهید و چهار نفر نیز زخمی شدند.[۳۷]
مدفونان در حرم
در این آرامگاه علاوه بر آیت‌الله خمینی افراد دیگری نیز به خاک سپرده شده‌اند:
- سید احمد خمینی (۱۳۲۴-۱۳۷۳ش): وی آخرین فرزند امام خمینی است و تحصیلات حوزوی خود را در سال ۱۳۴۴ش در قم شروع کرد. او قبل و پس از انقلاب اسلامی ایران، در مقام مشاور امام خمینی فعالیت می‌کرد.[۳۸] پس از درگذشت امام خمینی، مجموعۀ بزرگ حرم به اهتمام سید احمد شکل گرفت.[۳۹] عضویت در شورای عالی امنیت ملی، مجمع تشخیص مصلحت نظام و شورای عالی انقلاب فرهنگی، از سمت‌های وی پس از رحلت امام خمینی بود.[۴۰]
- اکبر هاشمی رفسنجانی (۱۳۱۳-۱۳۹۵ش): وی از یاران امام خمینی در مبارزه علیه حکومت پهلوی بود و چند بار دستگیر و زندانی شد.[۴۱] عضویت در شورای انقلاب، ریاست مجلس شورای اسلامی، فرماندهی جنگ، دو دوره ریاست جمهوری، ریاست مجمع تشخیص مصلحت نظام از تاسیس تا زمان درگذشت، امامت جمعه موقت تهران و نمایندگی مردم تهران در مجلس خبرگان از جمله فعالیت‌های وی پس از انقلاب بود.[۴۲]
خدیجه ثقفی همسر امام خمینی، محمد بروجردی (دامادش)، محمدرضا توسلی (مسئول دفتر امام خمینی) و سید محمدباقر سلطانی طباطبایی (پدر همسر سید احمد خمینی) و سید محمود دعایی[۴۳] از دیگر افرادی هستند که در حرم امام خمینی دفن شده‌اند.[۴۴]
مستند «گنبد»
مستند «گنبد» ساخته حمید مجتهدی با موضوع تاریخچه شکل‌گیری و توسعه حرم امام خمینی، مراحل مختلف ساخت سازه گنبد، نصب پایه‌ها، نصب ستون‌ها و... را به تصویر کشید.[۴۵]
این مستند به سفارش سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران مقابل دوربین رفته و در ساخت آن طی گفتگو با مسئولان مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی و نیز سید حسن خمینی تولیت حرم امام خمینی اطلاعاتی درباره جزئیات انتخاب این محل و شکل‌گیری حرم به مخاطب ارائه شد.[۴۶]
پانویس
- ↑ رجائی‌نژاد، «روزشمار زندگی اجتماعی و سیاسی امام خمینی بر اساس سال هجری شمسی؛ از تولد تا رحلت»، سایت پرتال امام خمینی
- ↑ «زندگی‌نامه: امام خمینی (۱۲۸۱-۱۳۶۸)»، همشهری آنلاین.
- ↑ وریج کاظمی، «امام خمینی؛ احیای دین و نظریه ولایت مطلقه فقیه»، ص۶۴.
- ↑ «لحظه رحلت امام خمینی رحمت‌الله علیه»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.
- ↑ «تقویم کامل سال ۱۳۹۹/ اعلام تعطیلات رسمی سال۹۹»، سایت اقتصاد آنلاین.
- ↑ حسنلو، «حیرت خارجی‌ها از حرم آیت‌الله خمینی(ره)»، خبرگزاری ایسنا.
- ↑ «توضیحات درباره زمین‌های خریداری شده در محدوده حرم امام خمینی»، عصر ایران.
- ↑ «توضیحات درباره زمین‌های خریداری شده در محدوده حرم امام خمینی»، عصر ایران.
- ↑ «یادگاری از یادگار امام»، پرتال امام خمینی.
- ↑ «حرم حضرت امام خمینی (ره) افتتاح می‌شود»، همشهری آنلاین.
- ↑ حسنلو، «حیرت خارجی‌ها از حرم آیت‌الله خمینی(ره)»، خبرگزاری ایسنا.
- ↑ «سرنوشت اولین گنبد مرقد حضرت امام خمینی(ره)+تصاویر»، خبرگزاری فارس.
- ↑ «مراسم سی و پنجمین سالگرد ارتحال حضرت امام خمینی با سخنرانی آیت‌الله خامنه‌ای در حرم امام خمینی»، پایگاه دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت‌الله خامنه‌ای.
- ↑ « مراسم سی و پنجمین سالگرد ارتحال حضرت امام خمینی با سخنرانی آیت‌الله خامنه‌ای در حرم امام خمینی»، پایگاه دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت‌الله خامنه‌ای.
- ↑ «رهبر انقلاب: جاذبه بی‌نظیر امام امتداد بیشتری پیدا کرد/ حضور بیش از ۳۵۰ هزار زائر در مراسم ارتحال امام/ مردم، مسئولان و مهمانان خارجی در حرم امام(ره)/ بیش از ۳۵۰ خبرنگار داخلی و خارجی این مراسم را پوشش دادند»، سایت تابناک.
- ↑ «مراسم تجدید میثاق اعضای دولت با آرمان‌های امام راحل و شهیدان»، خبرگزاری تسنیم؛ «آغاز رژه نیروهای مسلح در جوار حرم امام خمینی (ره)»، سایت تابناک؛ «مراسم شب قدر در حرم امام خمینی (ره)»، خبرگزاری صدا و سیما.
- ↑ زندی، «گزارشی از برنامه‌های ویژه نوزدهمین سالگرد ارتحال بنیانگذار جمهوری اسلامی»، روزنامه جمهوری اسلامی، ۲ خرداد ۱۳۸۷ش.
- ↑ زندی، «گزارشی از برنامه‌های ویژه نوزدهمین سالگرد ارتحال بنیانگذار جمهوری اسلامی»، روزنامه جمهوری اسلامی، ۲ خرداد ۱۳۸۷ش.
- ↑ نوریان، «نقد معماری حرم امام خمینی(ره)»، پایگاه رویدادهای معماری.
- ↑ «حرم مطهر امام خمینی(س)»، پرتال امام خمینی.
- ↑ زندی، «گزارشی از برنامه‌های ویژه نوزدهمین سالگرد ارتحال بنیانگذار جمهوری اسلامی»، روزنامه جمهوری اسلامی، ۲ خرداد ۱۳۸۷ش.
- ↑ زندی، «گزارشی از برنامه‌های ویژه نوزدهمین سالگرد ارتحال بنیانگذار جمهوری اسلامی»، روزنامه جمهوری اسلامی، ۲ خرداد ۱۳۸۷ش؛ «پاسخ محمدعلی انصاری به شبهه‌های مطرح شده درباره ساخت حرم امام خمینی»، خبرآنلاین.
- ↑ «جذابیت‌های معماری حرم امام (ره)/ طراح مرقد بنیانگذار انقلاب کیست؟»، باشگاه خبرنگاران جوان.
- ↑ «طراح ضریح حرم امام خمینی(ره) چه کسی بود؟»، روزنامه اطلاعات، ۲۵ شهریور ۱۳۹۹.
- ↑ برآبادی، «امیدوار: برای امام آدم‌ها اهمیت داشتند نه معماری»، روزنامه شرق، ۱۲ خرداد ۱۳۹۴، ص۲۰.
- ↑ حسنلو، «حیرت خارجی‌ها از حرم آیت‌الله خمینی(ره)»، خبرگزاری ایسنا.
- ↑ نوریان، «نقد معماری حرم امام خمینی(ره)»، پایگاه رویدادهای معماری.
- ↑ نوریان، «نقد معماری حرم امام خمینی(ره)»، پایگاه رویدادهای معماری.
- ↑ نوریان، «نقد معماری حرم امام خمینی(ره)»، پایگاه رویدادهای معماری.
- ↑ نوریان، «نقد معماری حرم امام خمینی(ره)»، پایگاه رویدادهای معماری.
- ↑ امرایی، «زیبایی‌شناسی و مردم‌شناسی حرم مطهر امام خمینی(ره)»، سوره.
- ↑ برآبادی، «امیدوار: برای امام آدم‌ها اهمیت داشتند نه معماری»، روزنامه شرق، ۱۲ خرداد ۱۳۹۴ش، ص۲۰.
- ↑ برآبادی، «امیدوار: برای امام آدم‌ها اهمیت داشتند نه معماری»، روزنامه شرق، ۱۲ خرداد ۱۳۹۴ش، ص۲۰.
- ↑ «شلیک به هاشمی رفسنجانی در حرم امام خمینی»، سایت فرارو.
- ↑ «شلیک به هاشمی رفسنجانی در حرم امام خمینی»، سایت فرارو.
- ↑ «مشت آهنین علیه تروریست‌ها»، روزنامه ایران، ۲۰ خرداد ۱۳۹۶ش، ص۲.
- ↑ «شهادت دو تن در حمله تروریستی به مجلس ایران و حرم مطهر امام خمینی (ره)»، سایت ایران‌پرس.
- ↑ طباطبائی، خاطرات سیاسی – اجتماعی دکتر صادق طباطبائی، ۱۳۷۸ش، ج۱، ص ۳۶۳- ۳۶۶، ج۳، ص ۴۱-۴۴، ۱۱۹، ۱۴۷.
- ↑ انصاری، مهاجر قبیلۀ ایمان: نگاهی به زندگی نامۀ یادگار امام حضرت حجت الاسلام و المسلمین حاج سید احمد خمینی، ۱۳۷۵ش، ص ۲۷۶- ۲۷۷.
- ↑ انصاری، مهاجر قبیلۀ ایمان: نگاهی به زندگی نامۀ یادگار امام حضرت حجت الاسلام و المسلمین حاج سید احمد خمینی، ۱۳۷۵ش، ص۲۳۴.
- ↑ هاشمی، هاشمی رفسنجانی دوران مبارزه، ۱۳۷۶ش، ص۱۴۶.
- ↑ «بیوگرافی آیت الله هاشمی رفسنجانی + فیلم و تصاویر»، سایت باشگاه خبرنگاران جوان.
- ↑ «سید محمود دعایی درگذشت»، وبسایت عصر ایران.
- ↑ حسنلو، «حیرت خارجی‌ها از حرم آیت‌الله خمینی(ره)»، خبرگزاری ایسنا؛ «محمدباقر سلطانی طباطبایی بروجردی (ره)»، پایگاه اطلاع رسانی الشیعه.
- ↑ «تاریخچه شکل‌گیری حرم امام خمینی (ره) در یک مستند»، خبرگزاری مهر.
- ↑ «تاریخچه شکل‌گیری حرم امام خمینی (ره) در یک مستند»، خبرگزاری مهر.
منابع
- «آغاز رژه نیروهای مسلح در جوار حرم امام خمینی (ره)»، سایت تابناک، تاریخ درج مطلب: ۳۱ شهريور ۱۳۹۷ش، تاریخ بازدید: ۵ آبان ۱۳۹۹ش.
- «بیوگرافی آیت الله هاشمی رفسنجانی + فیلم و تصاویر»، سایت باشگاه خبرنگاران جوان، تاریخ درج مطلب: ۱۹ دی ۱۳۹۵ش، تاریخ بازدید: ۱ آبان ۱۳۹۹ش.
- «پاسخ محمدعلی انصاری به شبهه‌های مطرح شده درباره ساخت حرم امام خمینی»، سایت خبرآنلاین، تاریخ درج مطلب: ۱۱ خرداد ۱۳۹۴ش، تاریخ بازدید: ۷ مهر ۱۳۹۹ش.
- شکل‌گیری حرم امام خمینی (ره) در یک مستند»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: ۱۳ مرداد ۱۳۹۳، تاریخ بازدید: ۱۹ مهر ۱۳۹۹ش.
- «توضیحات درباره زمین‌های خریداری شده در محدوده حرم امام خمینی»، سایت عصر ایران، تاریخ درج مطلب: ۲۳ آذر ۱۳۹۶ش، تاریخ بازدید: ۵ مهر ۱۳۹۹ش.
- «جذابیت‌های معماری حرم امام (ره)/ طراح مرقد بنیانگذار انقلاب کیست؟»، سایت باشگاه خبرنگاران جوان، تاریخ درج مطلب: ۱۴ خرداد ۱۳۹۹ش، تاریخ بازدید: ۷ مهر ۱۳۹۹ش.
- «حرم حضرت امام خمینی (ره) افتتاح می‌شود»، سایت همشهری آنلاین، تاریخ درج مطلب: ۱۴ خرداد ۱۳۹۴ش، تاریخ بازدید: ۱۵ مهر ۱۳۹۹ش.
- «حرم مطهر امام خمینی(س)»، سایت پرتال امام خمینی، تاریخ درج مطلب: ۲۴ مرداد ۱۳۹۱ش، تاریخ بازدید: ۱۹ مهر ۱۳۹۹ش.
- «زندگی‌نامه: امام خمینی (۱۲۸۱-۱۳۶۸)»، همشهری آنلاین، تاریخ درج مطلب: ۱۱ خرداد ۱۳۸۷ش، تاریخ بازدید: ۲ آبان ۱۳۹۹ش.
- «سرنوشت اولین گنبد مرقد حضرت امام خمینی(ره)+تصاویر»، خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: ۱۵ خرداد ۱۳۹۲ش، تاریخ بازدید: ۲۱ مهر ۱۳۹۹ش.
- «شلیک به هاشمی رفسنجانی در حرم امام خمینی»، سایت فرارو، تاریخ درج مطلب: ۱۲ بهمن ۱۳۹۸ش، تاریخ بازدید: ۲ آبان ۱۳۹۹ش.
- «شهادت دو تن در حمله تروریستی به مجلس ایران و حرم مطهر امام خمینی (ره)»، سایت ایران‌پرس، تاریخ درج مطلب: ۱۷ خرداد ۱۳۹۶ش، تاریخ بازدید: ۲ آبان ۱۳۹۹ش.
- «طراح ضریح حرم امام خمینی(ره) چه کسی بود؟»، روزنامه اطلاعات، تاریخ بازدید: ۳ مهر ۱۳۹۹ش.
- «محمدباقر سلطانی طباطبایی بروجردی (ره)»، پایگاه اطلاع رسانی الشیعه، تاریخ بازدید: ۲ آبان ۱۳۹۹ش.
- «مراسم تجدید میثاق اعضای دولت با آرمان‌های امام راحل و شهیدان»، خبرگزاری تسنیم، تاریخ درج مطلب: ۱۳ بهمن ۱۳۹۸ش، تاریخ بازدید: ۵ آبان ۱۳۹۹ش.
- «مراسم سی‌امین سالگرد ارتحال امام خمینی(ره)»، سایت تابناک، تاریخ درج مطلب: ۱۴ خرداد ۱۳۹۸ش، تاریخ بازدید: ۵ آبان ۱۳۹۹ش.
- «مراسم شب قدر در حرم امام خمینی (ره)»، خبرگزاری صدا و سیما، تاریخ درج مطلب: ۴ خرداد ۱۳۹۸ش، تاریخ بازدید: ۵ آبان ۱۳۹۹ش.
- «مشت آهنین علیه تروریست‌ها»، روزنامه ایران، ۲۰ خرداد ۱۳۹۶ش.
- «یادگاری از یادگار امام»، سایت پرتال امام خمینی، تاریخ درج مطلب: ۲۴ شهریور ۱۳۹۲ش، تاریخ بازدید: ۱۹ مهر ۱۳۹۹ش.
- امرایی، علی، «زیبایی‌شناسی و مردم‌شناسی حرم مطهر امام خمینی(ره)»، سایت سوره، تاریخ بازدید: ۷ مهر ۱۳۹۹ش.
- انصاری، حمید، مهاجر قبیله ایمان: نگاهی به زندگی نامه یادگار امام حضرت حجت الاسلام و المسلمین حاج سید احمد خمینی، تهران، ۱۳۷۵ش.
- برآبادی، سعید، «امیدوار: برای امام آدم‌ها اهمیت داشتند نه معماری»، روزنامه شرق، تاریخ درج مطلب: ۱۲ خرداد ۱۳۹۴.
- حسنلو، سمیه، «حیرت خارجی‌ها از حرم آیت‌الله خمینی(ره)»، سایت ایسنا، تاریخ درج مطلب: ۱۵ خرداد ۱۳۹۷ش، تاریخ بازدید: ۱۷ مهر ۱۳۹۹ش.
- رجائی نژاد، محمد، زندگی اجتماعی و سیاسی امام خمینی بر اساس سال هجری شمسی از تولد تا رحلت»، سایت پرتال امام خمینی، تاریخ درج مطلب: ۱۲ آبان ۱۳۹۷ش، تاریخ بازدید: 2 آبان ۱۳۹۹ش.
- زندی، مجید، «گزارشی از برنامه‌های ویژه نوزدهمین سالگرد ارتحال بنیانگذار جمهوری اسلامی»، روزنامه جمهوری اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۲ خرداد ۱۳۸۷ش.
- طباطبائی، صادق، خاطرات سیاسی – اجتماعی دکتر صادق طباطبائی، تهران، ۱۳۷۸ش.
- نوریان، یحیی، «نقد معماری حرم امام خمینی(ره)»، پایگاه رویدادهای معماری، تاریخ بازدید: ۵ مهر ۱۳۹۹ش.
- هاشمی، محسن، هاشمی رفسنجانی دوران مبارزه، تهران، دفتر نشر معارف انقلاب، ۱۳۷۶ش.
- وریج کاظمى، عباس، «امام خمینى؛ احیاى دین و نظریه ولایت مطلقه فقیه»، در مجله حوزه و دانشگاه، شماره ۳۰، ۱۳۸۱ش.
پیوند به بیرون