تظاهرات تاسوعا و عاشورای ۱۳۵۷ش

تظاهرات تاسوعا و عاشورای ۱۳۵۷

تظاهرات میلیونی تاسوعا و عاشورا در سال ۱۳۵۷ش. میدان آزادی
مدت زمان	۱۹ و ۲۰ آذر سال ۱۳۵۷ش
مکان/خاستگاه	تهران
گستره جغرافیایی	تمام شهرهای ایران
رهبر/رهبران	امام خمینی
شخصیت‌های مؤثر	سیدمحمود طالقانی، سید محمد بهشتی، مرتضی مطهری، اکبر هاشمی رفسنجانی و محمد مفتح
زمینه‌ها/علل	کشتار مردم توسط حکومت محمدرضا پهلوی
شعار	مرگ بر شاه
نتایج/پیامدها	تثبیت رهبری امام خمینی و تضعیف و سقوط حکومت پهلوی
طرفین	مردم ایران و حکومت پهلوی

تظاهرات تاسوعا و عاشورای ۱۳۵۷ش، یکی از بزرگ‌ترین و پرجمعیت‌ترین راهپیمایی‌های تاریخ معاصر ایران بود که به دستور امام خمینی در تاریخ ۱۹ و ۲۰ آذر علیه حکومت پهلوی برگزار شد. در دهه اول محرم سال ۱۳۵۷ش مردم با برگزاری تظاهرات گسترده در سراسر کشور، زمینه سقوط حکومت محمدرضا پهلوی را فراهم کردند.

عالمان دینی همچون سید محمود طالقانی، سید محمد حسینی بهشتی، محمد مفتح و محمدرضا مهدوی کنی نقش مهمی در سازماندهی و دعوت مردم به این حرکت اعتراضی داشتند. این تلاش‌ها منجر به حضور میلیونی مردم در شهرهای مختلف ایران شد. مطبوعات جهانی نیز این رویداد تاریخی را به‌عنوان بزرگ‌ترین راهپیمایی تاریخ معاصر توصیف کردند.

زمینه‌ساز پیروزی انقلاب اسلامی

به گزارش اسناد تاریخ انقلاب اسلامی ایران، از شب اول محرم (۱۰ آذر سال ۱۳۵۷ش)، مردم با شعاردادن در پشت‌بام خانه اعتراض خودشان به حکومت محمدرضا پهلوی را نشان دادند. نیروهای حکومتی با حمله به معترضان در شب اول محرم موجب زخمی و کشته شدن تعدادی از مردم شدند.

امام خمینی به مناسبت شهادت و زخمی‌شدن برخی از مردم تهران، در ۱۱ آذر ۱۳۵۷ش (اول محرم) در پاریس سخنرانی کردند و ضمن محکومیت کشتار مردم توسط پهلوی مردم را به مبارزه با رژیم پهلوی فراخواند. همچنین گفته شده که مهدی عراقی، از اعضای فداییان اسلام، به دستور امام خمینی از پاریس به تهران آمد و برنامه راهپیمایی تاسوعا و عاشورای ۱۳۵۷ش را ساماندهی کرد.

این تظاهرات، رهبری امام خمینی و جایگاه روحانیت انقلابی را تثبیت کرد. به گفته عباس قره‌باغی، وزیر کشور محمدرضا پهلوی، تظاهرات تاسوعا و عاشورای ۱۳۵۷ش، باشکوه‌ترین راهپیمایی تاریخ معاصر ایران و نشانه ضعف حکومت پهلوی بود. همچنین ویلیام سولیوان (سفیر آمریکا در تهران) سقوط سلطنت شاه بعد از این تظاهرات را غیرقابل اجتناب دانست.

به گزارش حسین فردوست (رئیس سازمان بازرسی شاهنشاهی)، شاه با بالگرد از بالای جمعیت راهپیمایی عبور کرد و با مشاهده انبوه مردم در خیابان‌ها با ناامیدی گفت: «پس ماندن من چه فایده‌ای دارد؟». به گفته جواد منصوری، پژوهشگر حوزه انقلاب، در بعدازظهر عاشورا، سقوط شاه حتمی شد.

آمریکا در ۱۴ دی، ژنرال هایزر (معاون فرمانده نیروهای ارتش آمریکا) را به تهران فرستاد تا با هماهنگی مقامات، شاه را به معرفی نخست‌وزیری ملی و ترک موقت کشور متقاعد کند. مطبوعات جهانی این رویداد را بزرگترین راهپیمایی تاریخ معاصر توصیف کردند. نیویورک‌تایمز اعلام کرد رژیم پهلوی باید کنار برود و رهبران مذهبی امور را به دست گیرند.

تظاهرات میلیونی

به گزارش مرکز اسناد انقلاب اسلامی، در ۱۴ آذر ۱۳۵۷ش (چهارم محرم)، سید محمود طالقانی، از فعالان سیاسی و اجتماعی، در اطلاعیه‌ای مردم را به شرکت در راهپیمایی تاسوعا دعوت کرد و تأکید نمود این حرکت با نظم کامل از منزل وی آغاز خواهد شد. در ۱۶ آذر، بیش از ۱۶۰ نفر از علمای تهران از جمله بهشتی، مطهری و هاشمی رفسنجانی، نیز مردم را به حضور در راهپیمایی تاسوعا و عاشورا فراخواندند. همچنین در ۱۸ آذر، بسیاری از عالمان قم، در اطلاعیه‌ای، مردم را به شرکت در راهپیمایی تاسوعا و عاشورا دعوت کردند.

در ۱۷ آذر، دولت وقت، پس از مشورت با شاه و سید محمدکاظم شریعتمداری، راهپیمایی عزاداری تاسوعا و عاشورا را آزاد اعلام کرد. همچنین به فرماندهان ارتش دستور داده شد که در برابر پایین آوردن مجسمه شاه واکنشی نشان ندهند. در ۱۹ آذر ۱۳۵۷ش (تاسوعا)، مردم از نقاط مختلف تهران به خیابان‌ها رفتند و تجمع در منزل سید محمود طالقانی به اوج رسید. این راهپیمایی با حضور گسترده زنان و پلاکاردهایی در حمایت از امام خمینی برگزار شد. تظاهرات با نماز جماعت به امامت طالقانی پایان یافت.

تظاهرات عاشورا با شدت بیشتری نسبت به تاسوعا برگزار شد و مردم شعارهایی چون «مرگ بر شاه» سر دادند. در پایان تظاهرات عاشورا، قطعنامه‌ای ۱۷ بندی توسط بهشتی، تنظیم و ناطق نوری آن را در میدان آزادی قرائت کرد که بر حمایت از امام خمینی، سقوط سلطنت، تشکیل حکومت اسلامی و حقوق بشر تأکید داشت. به گفته عباس قره‌باغی، وزیر کشور وقت، جمعیت مردم بیش از ۲ میلیون نفر تخمین زده شد. به باور جواد منصوری، در این دو روز حدود ۱۶ میلیون نفر در سراسر کشور در این راهپیمایی شرکت کردند. به گزارش برخی خبرگزاری‌های خارجی مانند یونایتدپرس، در این تظاهرات، حدود سه هزار نفر کشته و زخمی شدند.

در صحیفه امام آمده است که امام خمینی در سخنرانی ۲۰ آذر ۱۳۵۷ش (عاشورا)، تظاهرات تاسوعا و عاشورا را رفراندومی مردمی دانستند که نشان‌دهنده غیرقانونی بودن حکومت شاه بود. ایشان هشدار دادند حمایت خارجی از شاه به لغو قراردادها و توقف صادرات نفت می‌انجامد. همچنین در ۲۳ آذر از مردم خواستند از اطاعت شاه و دولت سرپیچی کرده و اعتصابات به‌ویژه در شرکت نفت را تا سقوط شاه ادامه دهند.