مهدی حائری یزدی (۱۳۰۲ ـ ۱۳۷۸ش) فیلسوف و فقیه شیعه و استاد فلسفه، کلام و فقه در دانشگاه‌های ایران، آمریکا و انگلیس. او پیش از انقلاب اسلامی ایران، سرپرست مدرسه سپهسالار تهران بود. وی انجمن اسلامی دانشجویان کانادا و آمریکا را تأسیس کرد.
| فیلسوف و فقیه شیعه | |
 | |
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| تاریخ تولد | ۱۳۰۲ش |
| تاریخ وفات | ۱۳۷۸ش |
| محل دفن | قم |
| شهر وفات | تهران |
| خویشاوندان سرشناس | شیخ عبدالکریم حائری (پدر)• مرتضی حائری یزدی (برادر) |
| اطلاعات علمی | |
| استادان | سید حسین طباطبایی بروجردی، امام خمینی |
| محل تحصیل | حوزه علمیه قم، دانشگاه جرج تاون و میشیگان آمریکا، دانشگاه تورنتو کانادا |
| تألیفات | حکمت و حکومت، هرم هستی، کاوش‌های عقل نظری، و... |
| سایر | تدریس در دانشگاه هاروارد ، دانشگاه مک‌گیل، دانشگاه میشیگان، دانشگاه آکسفورد و... |
| فعالیت‌های اجتماعی-سیاسی | |
| سیاسی | سفیر جمهوری اسلامی ایران در آمریکا، تلاش برای حل ماجرای گروگانگیری |
| اجتماعی | عضو شورای عالی فرهنگ در زمان محمد مصدق، تأسیس انجمن اسلامی دانشجویان کانادا و آمریکا |
حائری در دوره نخست وزیری محمد مصدق، عضو شورای عالی فرهنگ و بعد از انقلاب اسلامی ایران، برای مدت کوتاهی سفیر ایران در آمریکا بود. کتاب حکمت و حکومت و نیز شرح اصول کافی (کتاب‌های عقل و جهل و توحید) از آثار علمی اوست. «وکالت شخصی مالکان مشاع» نظریه مشهور او در فقه سیاسی است. مطابق این نظریه، کشور ملک مشاع شهروندان است.
تحصیلات
مهدی حائری یزدی، فرزند عبدالکریم حائری یزدی در سال ۱۳۰۲ شمسی در قم متولد شد و تحصیلات ابتدایی و متوسطه را در قم گذراند و در ۱۳۱۵ش، تحصیلات علوم دینی را آغاز کرد.[۱] وی به موازات تحصیل فقه و اصول، با جدیت به تحصیل فلسفه پرداخت.
او در حدود ۱۳۳۸ش، از طرف آیت الله بروجردی ، برای تبلیغ اسلام، به امریکا رفت، اما خیلی زود دریافت که بدین‌منظور باید با زبان و تفکر غربی آشنا شود؛ از این رو تحصیل در رشته فلسفه را در دانشگاه‌های آمریکا آغاز کرد. وی دوره لیسانس را در دانشگاه جرج تاون و دوره فوق‌لیسانس را در میشیگان گذراند و برای تحصیل در دوره دکتری، به تورنتو (کانادا) رفت. او در این مدت، علاوه بر تحصیل، به تدریس نیز اشتغال داشت.
استادان
مهم‌ترین استادان مهدی حائری یزدی در فقه و اصول، افرادی چون سید محمد حجت کوه‌کمری، سید محمد تقی خوانساری و آیت الله بروجردی بودند. اساتید مهم فلسفه او نیز سید احمد خوانساری، امام خمینی و میرزامهدی آشتیانی بودند.[۲]
مهدی حائری همچنین در دروس عرفان نظری که امام خمینی به صورت خصوصی در خانه خود برگزار می‌کرد شرکت داشت. در این کلاس‌ها کتاب‌های فُصوص الْحِکَم و فتوحات مَکّیّه نوشته ابن عربی تدریس می‌شد.[۳]
فعالیت‌های علمی
سرپرستی مدرسه سپهسالار
مهدی حائری یزدی پس از فوت میرزامهدی آشتیانی، سرپرستی مدرسه سپهسالار قدیم را که بنا بر وقف‌نامه‌اش، می‌بایست به فردی ماهر در علوم معقول و منقول واگذار می‌شد، بر عهده گرفت.
تدریس
مهدی حائری یزدی در ایران، آمریکا و انگلیس تدریس داشته است. برخی از دروسی که وی تدریس کرده است، عبارتند از:
- تدریس فلسفه (از جمله فلسفه دکارت و فلسفه مشاء) در دار التبلیغ اسلامی در سال‌های ۱۳۴۴ و ۱۳۴۵؛
- تدریس الهیات، فلسفه و شرح اصول کافی در دانشکده الهیات دانشگاه تهران، در سال‌های ۱۳۴۴ تا ۱۳۴۸؛
- تدریس کفایه الاصول، اسفار و اشارات در مدرسه سپهسالار (مدرسه عالی شهید مطهری فعلی)؛
- تدریس در مرکز تحقیقات ادیان جهانی، وابسته به دانشگاه هاروارد در سال‌های ۱۹۶۴ و ۱۹۶۵؛
- تدریس فلسفه اسلامی و ادبیات فارسی در دانشگاه مک‌گیل در سال‌های ۱۹۶۹ تا ۱۹۷۱؛
- تدریس فلسفه و فقه در دانشگاه میشیگان در سال‌های ۱۹۷۱ و ۱۹۷۲؛
- تدریس ادبیات فارسی(تاریخ بیهقی ) در دورهٔ فوق لیسانس دانشگاه تورنتو در سال‌های ۱۹۷۴ و ۱۹۷۵؛
- تدریس در مؤسسه تحقیقات قرون وسطی وابسته به دانشگاه تورنتو با عنوان تعلیمات بنیادین فلسفهٔ بوعلی سینا در سال‌های ۱۹۷۵ و ۱۹۷۶؛
- تدریس در دانشگاه جرج تاون با عنوان مبادی عناصر الهی در جوامع اسلامی در سال ۱۹۷۹؛
- تدریس در دانشگاه تورنتو در زمینه فلسفه اخلاق، در سال‌های ۱۹۷۹ و ۱۹۸۰؛
- تدریس فلسفه در دانشگاه ییل ـ دانشگاه دولتی نیویورک؛
- تدریس فلسفه تحلیلی در دانشگاه آکسفورد؛
- تدریس فلسفه اشراق در دانشگاه مونترال.[۴]
فعالیت‌های سیاسی ـ اجتماعی
عضویت در شورای عالی فرهنگ
حائری یزدی از سوی آیت‌اللّه بروجردی به دکتر مصدق، نخست‌وزیر وقت، برای عضویت در شورای عالی فرهنگ، معرفی شد و مصدق او را به عنوان مجتهد جامع‌الشرایط شورای عالی فرهنگ، منصوب کرد.[۵]
تأسیس انجمن اسلامی در کانادا و آمریکا
مهدی حائری پس از تحصیل در حوزه علمیه قم و اخذ درجه اجتهاد در دهه ۱۳۳۰ش به آمریکا رفت و انجمن اسلامی دانشجویان کانادا و آمریکا را تأسیس کرد که صادق قطب زاده، مصطفی چمران و پس از مدتی ابراهیم یزدی وارد آن شدند.[۶]
کاندیدای مجلس شورای ملی
حائری در سال ۱۳۳۲ش در انتخابات هفدهمین دوره مجلس شورای ملی نامزد نمایندگی یزد شد و در ائتلاف با دکتر مرشد و موسوی زاده قرار گرفت که با شکست ائتلافشان به مجلس راه نیافت.
سفیر ایران در واشنگتن
در نخستین روزهای پس از پیروزی انقلاب اسلامی، از طرف امام خمینی، سفیر ایران در واشنگتن شد، اما خیلی زود از این مقام استعفا کرد و در ۱۳۵۹ش به ایران بازگشت.[۷]
تلاش برای حل ماجرای گروگانگیری
مهدی حائری، پس از استعفا از سرپرستی سفارت ایران در واشنگتن و در دوران اقامت در آمریکا و در جریان گروگانگیری در سفارت آمریکا، تلاش نافرجامی را برای پایان این ماجرا انجام داد.[۸]
وفات
وی در ۱۸ تیر ۱۳۷۸ش در تهران درگذشت و در حرم حضرت معصومه(س) در قم به خاک سپرده شد.[۹]
تفکرات سیاسی
حکمت و حکومت کتابی است که مهدی حائری یزدی، نظریه سیاسی خود یعنی «وکالت مالکان شخصی مشاع» را بیان می‌کند. وی در این کتاب با نقدی درون دینی بر حکومت دینی و نظریه ولایت سیاسی فقیه از نظریه وکالی بودن حکومت و مشروعیت دمکراتیک دولت جانبداری می‌کند. بر اساس نظریه حائری افراد جامعه نسبت به کشور خود نوعی مالکیت شخصی مشاع دارند و اداره آن را به وکالت از خود به شخص حاکم واگذار کرده‌اند.[۱۰]
مهدی حائری یزدی، با استناد به ارسطو، حکومت را نماد هر جامعه دانسته و معتقد است که حکومت متناسب با جامعه شکل می‌گیرد. در این دیدگاه، نحوه ارتباط افراد با جامعه همانند مالکیت شخصی در ملکی مشاع است که همه به نحو مساوی و مشترک در آن سهیم‌اند. سپردن حاکمیت به شخص یا گروه خاص نیز توسط مردم انجام می‌شود. به این ترتیب، در نظر حائری حکومت از مقوله وکالت است نه ولایت[۱۱]
در شماره اول فصلنامه حکومت اسلامی متعلق به دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری مقاله‌ای با عنوان«سیری در مبانی ولایت فقیه»[۱۲] از عبدالله جوادی آملی منتشر شد که بگونه‌ای نقد این نظریه بود این مجله در شماره بعدی پاسخ‌های حائری با عنوان نقدی بر مقاله «سیری در مبانی ولایت فقیه»[۱۳] را منتشر کرد. محمد مؤمن عضو مجلس خبرگان رهبری در کتاب «حکومت حکیمانه: نقد نظریه حکمت و حکومت»[۱۴] که حاصل درس‌های او است به نقد این نظریه پرداخته است. سید عباس حسینی قائم مقامی در کتاب «قدرت و مشروعیت»[۱۵] نیز از منتقدین این نظریه است.
معرفت‌شناسی و مسئله علم یکی از دغدغه‌های فکری مهم حائری بوده، چنان‌که رساله دکتری خود را درباره علم حضوری نگاشته است.
در تفسیر معنای امکان خاص و موجبه سالبةالمحمول و برخی مباحث به هم پیوسته در این باب در فلسفه اسلامی، با علامه سیدمحمدحسین طباطبائی اختلافاتی داشته که به صورت سلسله انتقادات و پاسخ‌ها منتشر شده است.[۱۶]
حائری در آثار خود به فلسفه عملی نیز توجه ویژه داشته است. به عقیده او، فلسفه عملی، که به هستی‌های مقدور می‌پردازد، نوعی عقل‌ورزی است و سیاست مدن، که یکی از شاخه‌های آن است، همان فن کشورداری و حکومت است و به این ترتیب می‌توان گفت که حکومت از حکمت اشتقاق یافته و به معنای تدبیر اندیشمندانه و عادلانه در امور داخلی و خارجی شهروندان است نه به معنای فرمانروایی و تحکم بر زیردستان. وی در این باره به رأی افلاطون در رساله جمهور استناد کرده است.[۱۷]
آثار علمی
- حکمت و حکومت
- متن کامل خاطرات مهدی حائری
- هرم هستی: تحلیلی از مبادی هستی شناسی تطبیقی
- سیاست‌گری و سیاست‌اندیشی: زندگی و فکر سیاسی، مهدی حائری یزدی
- دیدار با رفیقان
- علم کلی
- جستارهای فلسفی (مجموعه مقالات)
- کاوش‌های عقل نظری
- کاوش‌های عقل عملی: فلسفه اخلاق
- شرح اصول کافی: کتاب عقل و جهل، کتاب توحید
-
هرم هستی
-
خاطرات مهدی حائری یزدی
-
آگاهی و گواهی
-
کاوش‌های عقل عملی
-
کاوش‌های عقل نظری
-
علم کلی
پانویس
- ↑ حائری یزدی، خاطرات، ص۱۶، ۲۲،۲۳.
- ↑ حائری یزدی، آفاق، ص۲۱ـ۲۶.
- ↑ مؤسسه تنظیم نشر آثار امام خمینی(ره)، امام به روایت دانشوران، ۱۳۹۲ش، ص۹۸.
- ↑ روحانیون در دانشگاه‌های خارج از کشور، روزنامه ایران، ۷ تیر ۱۳۸۱.
- ↑ حائری یزدی، خاطرات، ص۲۳ـ۲۶.
- ↑ حائری یزدی، خاطرات، ص ۴۰
- ↑ حائری یزدی، خاطرات، ص ۳۲
- ↑ یزدی، ص ۴۰ ؛ حائری یزدی، خاطرات، ص ۱۱۲ ـ ۱۱۵
- ↑ صدوقی سها، ص ۳۹۳ ؛ حائری‌یزدی، خاطرات، ص ۱۳
- ↑ سید علی میرموسوی، مجله مهرنامه، شماره ۱۳، ۱۳۹۰.
- ↑ حائری یزدی، حکمت، ص۷۲ ۷۶ و ۱۰۱ ۱۰۲ و ۱۷۷ ۱۷۸
- ↑ فصلنامه حکومت اسلامی، شماره۱.
- ↑ فصلنامه حکومت اسلامی، شماره۲.
- ↑ حکومت حکیمانه، پایگاه کتاب فردا.
- ↑ قدرت و مشروعیت : رویکردی نو و نقادانه به نظریه‌های مشروعیت در ولایت، پایگاه اطلاع‌رسانی کتابخانه‌های ایران.
- ↑ حائری یزدی، جستارها، ص۲۰۳-۲۷۸
- ↑ حائری یزدی، حکمت، ص۱۲ و ۵۴ و ۵۹-۶۰
منابع
- حائری یزدی، مهدی، آفاق فلسفه: از عقل ناب تا حکمت احکام، به کوشش مسعود رضوی، تهران، ۱۳۷۹ش.
- حائری یزدی، مهدی، جستارهای فلسفی: مجموعه مقالات، به اهتمام عبداللّه نصری، تهران، ۱۳۸۴ش.
- حائری یزدی، مهدی، حکمت و حکومت، لندن، ۱۹۹۵م.
- حائری یزدی، مهدی، خاطرات دکتر مهدی حائری یزدی، به کوشش حبیب لاجوردی، تهران، ۱۳۸۱ش.
- روزنامه ایران.
- صدوقی‌سها، منوچهر، تاریخ حکماء و عرفای متأخر، تهران، ۱۳۸۱ش.
- یزدی، محمد، خاطرات محمد یزدی، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، تهران، ۱۳۸۰ش.
- حکومت حکیمانه، پایگاه کتاب فردا.
- قدرت و مشروعیت : رویکردی نو و نقادانه به نظریه‌های مشروعیت در ولایت، پایگاه اطلاع‌رسانی کتابخانه‌های ایران.
- مؤسسه تنظیم نشر آثار امام خمینی، امام به روایت دانشوران، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۹۲ش.
پیوند به بیرون
- منبع مقاله:دانشنامه جهان اسلام
- دانلود خاطرات مهدی حائری.