ملا علی نوری
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| محل زندگی | نور (مازندران)، اصفهان |
| تاریخ وفات | ۱۲۴۶ق |
| محل دفن | نجف اشرف |
| شهر وفات | اصفهان |
| خویشاوندان سرشناس | میرزا حسن نوری |
| اطلاعات علمی | |
| استادان | آقا محمد بیدآبادی |
| شاگردان | ملاهادی سبزواری • ملا عبدالله زنوزی • سید ابوالقاسم دهکردی • اسماعیل درب کوشکی اصفهانی • محمدصالح برغانی |
| محل تحصیل | قزوین • اصفهان |
| تألیفات | حاشیه بر اسفار اربعه • حاشيه شواهد ربوبیه ملاصدرا • تفسیر سوره توحید |
| سایر | تدریس فلسفه و حکمت در اصفهان |
ملا علی بن جمشید نوری مازندرانی اصفهانی فیلسوف و عالم اسلامی قرون ۱۲ و ۱۳ هجری قمری است. او احیاگر فلسفه صدرایی در ایران است و مکتب فلسفی تهران به واسطه وی تأسیس شد. ملا علی نوری از شاگردان فلسفی آقامحمد بیدآبادی حکیم و عارف قرن ۱۲ق بود. ملاهادی سبزواری، ملا عبدالله زنوزی، سید ابوالقاسم دهکردی و اسماعیل درب کوشکی اصفهانی از شاگردان او بودند.
زندگی‌نامه
تاریخ تولد ملا علی نوری دقیقاً مشخص نیست؛ اما از آنجاکه در ۱۲۴۶ق، یعنی هنگام وفات، نزدیک به ۱۰۰ سال داشت معلوم می‌شود که در اواسط قرن دوازدهم به‌دنیا آمده است. محل تولدش روستای «کنگرچال» (قریه‌ای در سرحدّ نور و لیتکو) است. البته به‌دلیل هجرت و اقامت طولانی در اصفهان، به اصفهانی هم مشهور شد.[۱]
ملا علی نوری در ۲۲ رجب ۱۲۴۶ق[۲] در اصفهان از دنیا رفت و حجةالاسلام شفتی بر جنازه‌اش نماز خواند، جنازه‌اش را به نجف اشرف منتقل و در آستانه باب طوسی در حرم امام علی(ع) دفن کردند.[۳]
فعالیت‌های علمی
ملا علی نوری تحصیلات اولیه را در نواحی مازندران و سپس در قزوین در حوزه درس سید حسن قزوینی، برادر سید حسین قزوینی، در فقه و اصول گذراند. وی برای تکمیل علوم به اصفهان رفت و در آنجا مقیم شد و در محضر افرادی چون آقا محمد بیدآبادی و میرزا ابوالقاسم مدرس اصفهانی(درگذشته۱۲۰۲ق) ، حکمت و کلام تحصیلاتش را کامل کرد.[۴]
سپس به تدریس فلسفه پرداخت و حوزه فلسفه و حکمت بزرگی تأسیس کرد و در آنجا به تربیت شاگردان بسیاری مشغول شد. کرسی تدریس وی بسیار گسترده، طولانی و تأثیرگذار بود. شهید مطهری در این‌باره می‌نویسد:
- «ملاعلی نوری از نظر تدریس و تشکیل حوزه درسی و تربیت شاگردان و طولانی بودن مدت کار تدریس و تربیت شاگرد، (گفته شده قریب هفتاد سال) و ترویج علوم عقلی، کم نظیر و شاید بی‌نظیر است.»[۵]
همچنین نقل شده است هنگامی‌که محمدحسین خان مروی، مدرسه مروی را در تهران بنا کرد، از فتحعلی شاه قاجار، تقاضا کرد تا ملاعلی نوری را از اصفهان برای تدریس معقول در این مدرسه دعوت کند. لذا شاه از او دعوت کرد، او در جواب نوشت:
- «دو هزار نفر در اصفهان، مشغول دروس معقولات هستند که بیش از چهارصد نفر آنان، در درس خصوصی بنده حاضر می‌شوند، قطعا خروج من از اصفهان، موجب پریشانی و سردرگمی آنان می‌شود و اگر بنده به تهران بیایم، این حوزه از هم می‌پاشد!»
از این‌رو، شاه مجددا از وی خواست، یکی از بهترین شاگردانش را برای تدریس این مدرسه انتخاب کند و او ملا عبدالله زنوزی را انتخاب کرد و به آنجا فرستاد. زنوزی مکتب فلسفی تهران را بنا نهاد و بنابراین عملاً باید ملاعلی نوری را پایه‌گذار مکتب فلسفی تهران دانست و براین اساس وی با واسطه، استاد اغلب فلاسفه بعد از خود محسوب می‌شود.[۶]
ملا علی نوری را از بزرگ‌ترین حکماء الهی اسلامی و از افراد معدود انگشت‌شمار سه چهار قرن اخیر می‌دانند که تا عمق فلسفه صدرایی نفوذ کرده‌اند. او را به‌واسطه شاگردی آقا محمد بیدآبادی احیاگر فلسفه صدرایی می‌نامند و آثار او بیشتر شرح مکتب ملاصدراست.[۷]
ملا علی نوری با میرزای قمی رابطه علمی و دوستانه محکمی داشت و با یکدیگر مکاتبات بسیاری داشتند که عین عبارات این مکاتبات در اواخر کتاب جامع الشتات میرزا نگارش یافته است.[۸]
اساتید
شاگردان
- میرزا حسن نوری: فرزند ملا علی نوری، او بعد از پدر، حوزه تدریس قابل توجهی تشکیل داد و حتی برخی او را بر پدرش ترجیح داده‌اند. او استاد آقاعلی مدرس طهرانی بود.[۱۰]
- ملا هادی سبزواری
- ملا عبدالله زنوزی
- ملا اسماعیل درب کوشکی اصفهانی
- سید رضی لاریجانی مازندرانی
- سلیمان بن محمد رفیع تنکابنی
- محمدهادی تهرانی
- ملا آقای قزوینی
- سید ابوالقاسم دهکردی
- ملا محمد جعفر لنگرودی (شارح مشاعر)
- ملا مصطفی قمشه‌ای
- سید حسن مدرس اصفهانی
- محمدرضا قمشه‌ای
- ملا محمدتقی نوری پدر میرزا حسین نوری صاحب مستدرک الوسائل.[۱۱]
تألیفات
- حُجة الاسلام ملقب به برهان الملة (فارسی): این اثر در ردّ فصل سوم از کتاب میزان الحق هنری مارتین مسیحی است که وی آن را در خدشه بر اساس اسلام نگاشته است. فصل سوم این کتاب در بیان و نقد اعجاز قرآن است که حکیم ملا علی نوری متکفّل جواب آن گردیده است.
- رساله امامت (فارسی): این رساله گفتاری است کوتاه در تحلیل مسأله امامت از دیدگاه کلام و عرفان. نُسخ این رساله بسیار کمیاب است.
- اجوبة المسائل (فارسی): این رساله پاسخی است به بیش از سی پرسش در زمینه معارف اسلامی و به خصوص تحلیل مسائل کلامی چون علم امام، تجرد روح و غیره. بیشتر این پرسش‌ها توسط عالم مشهور میرزای قمی طرح گردیده است.
- شرح مثنوی معنوی (فارسی): اثر فوق شرح منظوم ۲۵ بیت از مثنوی مولوی است که حکیم ملا علی نوری هر بیت را با پنج بیت شرح کرده و به استقبال آن رفته است.
- الرقیمة النوریة فی قاعدة البسیط الحقیقة (عربی)
- شرح حدیث زینب عطاره (عربی): این اثر یکی از مفصل‌ترین نگاشته‌های وی است که در شرح حدیث زینب عطاره در بیان معرفت عوالم غیرمادی به رشته تحریر درآمده و از این‌رو حاوی مسائل دقیق عرفانی و شرح احادیث مأثوره است.
- شرح حدیث نورانیت (عربی): این رساله در تحلیل و شرح حدیث فِرَق است که در جوامع خاصّ روایی چون مشارق انوار الیقین فی حقائق اسرار امیر المؤمنین بُرسی آمده است. رساله مذکور بیانگر مسأله امامت و سرّ ولایت است.
- شرح حدیث (هل رأیت رجلاً فی الدنیا…) (عربی)
- السراج المنیر فی الکشف عن وحدانیة الکبری (عربی): رساله‌ای مفصل در تفسیر سوره توحید و نگرشی عرفانی-عقلی بدان است.[۱۲]
- تفسیر سوره توحید که زیاده بر سه هزار بیت است.
- حاشیه اسفار ملاصدرا
- حاشیه شرح فوائد شیخ احمد احسائی
- حاشیه شواهد ربوبیه ملاصدرا
- حاشیه مشاعر ملاصدرا[۱۳]
پانویس
- ↑ حسن‌زاده آملی، هزار و یک کلمه، ۱۳۷۳ش، ج۳، ص۷۷
- ↑ حائری، روزشمار قمری، ۱۳۸۱ش، ص۲۰۲.
- ↑ مدرس تبریزی، ریحانة الادب، ۱۳۶۹ش، ج۶، ص۲۶۳؛ آقابزرگ تهرانی، الذریعة، ۱۴۰۸ق، ج۵، ص۲۰۹؛ قمی، الفوائد الرضویة، ۱۳۸۵ش، ج۱، ص۵۵۴.
- ↑ مدرس تبریزی، ریحانة الادب، ۱۳۶۹ش، ج۶، ص۲۶۳؛ قمی، الفوائد الرضویة، ۱۳۸۵ش، ج۱، ص۵۵۴.
- ↑ مطهری، خدمات متقابل اسلام و ایران، ۱۳۹۴ش، ج۱، ص۵۹۶.
- ↑ مطهری، خدمات متقابل اسلام و ایران، ۱۳۹۴ش، ج۱، ص۵۹۶-۵۹۷.
- ↑ مطهری، خدمات متقابل اسلام و ایران، ۱۳۹۴ش، ج۱، ص۵۹۶.
- ↑ مدرس تبریزی، ریحانة الادب، ۱۳۶۹ش، ج۶، ص۲۶۲.
- ↑ خوانساری، روضات الجنات، اسماعیلیان، ج۴، ص۴۰۸؛ مطهری، خدمات متقابل اسلام و ایران، ۱۳۹۴ش، ج۱، ص۵۹۶.
- ↑ مطهری، خدمات متقابل اسلام و ایران، ۱۳۹۴ش، ج۱، ص۵۹۹.
- ↑ مدرس تبریزی، ریحانة الادب، ۱۳۶۹ش، ج۶، ص۲۶۳؛ یزدان‌پناه، مبانی و اصول عرفان نظری، ۱۳۹۳ش، ص۳۴-۶۰.
- ↑ ناجی اصفهانی، مجموعه رسائل حکیم ملا علی نوری، ۱۳۷۳ش، ص۶۲
- ↑ مدرس تبریزی، ریحانة الادب، ۱۳۶۹ش، ج۶، ص۲۶۲.
منابع
- آقابزرگ تهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، قم، اسماعیلیان، ۱۴۰۸ق.
- حسن زاده آملی، حسن، هزار و یک کلمه، قم، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، ۱۳۷۳ش.
- خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات فی احوال العلماء و السادات، قم، اسماعیلیان، بی‌تا.
- قمی، شیخ عباس، الفوائد الرضویة فی احوال علماء المذهب الجعفریة، قم، مؤسسه بوستان کتاب، ۱۳۸۵ش.
- مدرس تبریزی، محمدعلی، ریحانة الادب فی تراجم المعروفین بالکنیه او اللقب، تهران، خیام، ۱۳۶۹ش.
- مطهری، مرتضی، خدمات متقابل اسلام و ایران، تهران، صدرا، ۱۳۹۴ش.
- ناجی اصفهانی، حامد، مجموعه رسائل حکیم ملا علی نوری، آینه پژوهش، آذر و دی ۱۳۷۳، شماره ۲۸.
- یزدان پناه، سید یدالله، مبانی و اصول عرفان نظری، قم، انتشارات موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)، ۱۳۹۳ش.