حسین بن ابراهیم تنکابنی

از ویکی شیعه
حسین بن ابراهیم تنکابنی
اطلاعات فردی
نام کاملحسین بن ابراهیم تنکابنی
تاریخ تولد
تاریخ وفات۱۱۰۱ یا ۱۱۰۵
محل دفنربذه
شهر وفاتبین راه مکه و مدینه
اطلاعات علمی
استادانملاصدرا و فیاض لاهیجی
تألیفاتاثبات حدوث العالم؛ حاشیه بر اثبات الواجب (جدید) جلال الدین دوانی؛ حاشیه بر حاشیة خَفْری بر الاهیات شرح التجرید و...


حسین بن ابراهیم تنکابنی حکیم اشراقی شیعه در قرن یازدهم قمری. وی از شاگردان ملاصدرا (متوفای ۱۰۵۰ق) و فیاض لاهیجی (متوفای ۱۰۷۲ق) بود.[۱] تنکابنی پس از فراگیری علوم عقلی به تدریس و ترویج آرا و افکار ملاصدرا پرداخت.[۲]

او در ۱۱۰۱ یا ۱۱۰۵ق به حج رفت و در پی مناظره‌ای که در مکه در باره خلافت امام علی (ع) داشت در حین طواف کعبه، به اتهام اهانت به خانه خدا دستگیر و به حکم قاضی، به تعزیر و اخراج از مکه محکوم شد. او بر اثر جراحات ناشی از تعزیر در بین راه مکه و مدینه، درگذشت و ازینرو برخی او را «شهید» دانسته‌اند. مدفن تنکابنی در جوار قبر ابوذر غفاری (متوفای ۳۲) در رَبَذَه (در نزدیکی رابِغ) است.[۳] شیخ ابراهیم، فرزند تنکابنی، نیز از دانشمندان علوم نقلی بوده و با میرزا عبداللّه افندی اصفهانی، مؤلف ریاض العلماء در اصفهان هم‌درس بوده است.[۴]

آشتیانی آثار تنکابنی را تلخیص یا شرح آرای ملاصدرا دانسته است.[۵] آثار او عبارتند از:

  1. اثبات حدوث العالم؛ نسخ خطی این رساله در کتابخانه‌های آیت اللّه مرعشی، مجلس شورای اسلامی و کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران موجود است و همراه با مشاعر ملاصدرا نیز چاپ شده است.[۶]
  2. حاشیه بر اثبات الواجب (جدید) جلال‌الدین دوانی؛ نسخه‌ای از آن ـ که در زمان مؤلف استنساخ شده ـ در گنجینه کتب خطی آیت‌اللّه مرعشی موجود است.[۷]
  3. حاشیه بر حاشیة خَفْری بر الاهیات شرح التجرید[۸]
  4. شرح گلشن راز شیخ محمود شبستری[۹]
  5. رسالة فی وحدة الوجود مع کثرة تجلیاته؛ تنکابنی در این رساله از مسلک ملاصدرا پیروی کرده و کوشیده است که میان آرای صوفیه و حکیمان اشراقی و مشائی جمع و تقریب به وجود آورد. افندی اصفهانی[۱۰] این رساله را با عنوان رسالة فی تحقیق وحدة الوجود و تجلیاته و تنزلاته ذکر کرده وسید جلال‌الدین آشتیانی آن را در منتخباتی از آثار حکمای الهی ایران[۱۱] چاپ کرده است.
  6. فی صنوف الناس؛ این رساله، خلاصه‌ای از نظر ملاصدرا در باره معاد است[۱۲] و در آن حشر انسان‌ها را، بر حسب درجات علم و عمل، به شش صورت ترسیم کرده که با مراتب عالم (عالم جبروت یا لاهوت و عالم ملکوت یا مثال و عالم مُلک یا ناسوت) مطابقت دارد. این رساله در کتاب منتخباتی از آثار حکمای الهی ایران چاپ شده است.[۱۳]
  7. تعلیقاتی بر کتاب شفای ابن سینا[۱۴]
  8. رسالة فی شبهة الاستلزام و جواب‌ها.[۱۵]

تمام آثار تنکابنی، جز شرح گلشن راز، به زبان عربی است.

پانویس

  1. افندی اصفهانی، ریاض العلماء، ۱۴۳۱ق، ج۲، ص۳۴؛ صدوقی سها، تاریخ حکماء و عرفاء، ۱۳۵۹ش، ص۳۱.
  2. آشتیانی، منتخباتی از آثار حکمای الهی ایران، ج۲، ص۳۹۹ـ۴۰۰.
  3. آقابزرگ طهرانی، الذریعة، ۱۴۰۳ق، ص۱۹۲؛ افندی اصفهانی، ریاض العلماء، ۱۴۳۱ق، ج۲، ص۳۴؛ سمامی حائری، بزرگان تنکابن، ۱۳۷۲ش، ص ۹۴.
  4. افندی اصفهانی، ریاض العلماء، ۱۴۳۱ق، ج۲، ص۳۴.
  5. آشتیانی، منتخباتی از آثار حکمای الهی ایران، ج۲، ص۳۹۹.
  6. حسینی اشکوری، فهرست نسخه‌های خطی، ۱۳۷۶ش، ج۱۱، ص۱۴۰؛ حائری، فهرست کتابخانة مجلس شورای ملی، ۱۳۴۵ش، ج۵، ص۲۰۳؛ آقابزرگ طهرانی، الذریعة، ۱۴۰۳ق، ج ۱، ص ۸۹؛ دانش پژوه، فهرست کتابخانة مرکزی دانشگاه تهران، ۱۳۴۰ش، ج۹، ص ۸۸۱.
  7. حسینی اشکوری، فهرست نسخه‌های خطی، ۱۳۷۶ش، ج۱۱، ص۱۳۹.
  8. افندی اصفهانی، ریاض العلماء، ۱۴۳۱ق، ج۲، ص۳۴-۳۵.
  9. شاملو، قصص الخاقانی، ۱۳۷۱ـ۱۳۷۴ش، ج۲، ص۵۰؛ صدوقی سها، تاریخ حکماء و عرفاء، ۱۳۵۹ش، ص۳۲.
  10. افندی اصفهانی، ریاض العلماء، ۱۴۳۱ق، ج۲، ص۳۵.
  11. آشتیانی، منتخباتی از آثار حکمای الهی ایران، قم، ۱۳۶۳ش، ج۲، ص۴۰۴ـ۴۰۹.
  12. آشتیانی، منتخباتی از آثار حکمای الهی ایران، ج ۲، ص ۳۹۹؛ کوربَن، ص ۶۸
  13. آشتیانی، منتخباتی از آثار حکمای الهی ایران، ج۲، ص ۴۰۱ـ۴۰۳؛ حائری، فهرست کتابخانة مجلس شورای ملی، ۱۳۴۵ش، ج۵، ص ۲۰۴.
  14. افندی اصفهانی، ریاض العلماء، ۱۴۳۱ق، ج۲، ص۳۴.
  15. دانش‌پژوه، فهرست کتابخانة مرکزی دانشگاه تهران، ۱۳۴۰ش، ج۹، ص۸۸۰.

منابع

  • آشتیانی، جلال الدین، منتخباتی از آثار حکمای الهی ایران: از عصر میرداماد و میرفندرسکی تا زمان حاضر، قم، ۱۳۶۳ش.
  • آقابزرگ طهرانی، محمدمحسن، الذریعة الی تصانیف الشیعة، گردآورنده: احمد بن محمد حسينى، بیروت، دار الأضواء، چاپ سوم، ۱۴۰۳ق.
  • آقابزرگ طهرانی، محمدمحسن، طبقات اعلام الشیعة، الکواکب المنتشرة فی القرن الثانی بعد العشرة، چاپ علی نقی منزوی، تهران ۱۳۷۲ش.
  • احمد حسینی اشکوری، فهرست نسخه‌های خطی کتابخانة عمومی حضرت آیة اللّه مرعشی نجفی، قم، ۱۳۵۴ـ۱۳۷۶ش.
  • افندی، عبدالله بن عیسی‏ بیگ‏، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، محقق: احمد حسینی اشکوری، اهتمام: محمود مرعشی، بیروت، مؤسسة التاریخ العربی‏، چاپ اول، ۱۴۳۱ق.
  • جورج طرابیشی، معجم الفلاسفة، بیروت ۱۹۸۷؛ هانری کوربن، فلسفه ایرانی و فلسفه تطبیقی، ترجمه جواد طباطبائی، تهران، ۱۳۶۹ش.
  • حائری، عبدالحسین، فهرست کتابخانة مجلس شورای ملی، تهران، ۱۳۴۵ش.
  • دانش پژوه، محمدتقی و منزوی، علی نقی، فهرست کتابخانه سپهسالار، تهران، ۱۳۵۶ش.
  • دانش پژوه، محمدتقی، فهرست کتابخانة مرکزی دانشگاه تهران، تهران، ۱۳۴۰ش.
  • سمامی حائری، محمد، بزرگان تنکابن، قم، ۱۳۷۲ش.
  • شاملو، ولی قلی بن داودقلی، قصص الخاقانی، تهران، چاپ حسن سادات ناصری، ۱۳۷۱ـ۱۳۷۴ش.
  • صدوقی سها، منوچهر، تاریخ حکماء و عرفاء متأخر بر صدرالمتألهین، تهران، ۱۳۵۹ش.

پیوند به بیرون