حدیث وصایت
| حدیث وصایت | |
|---|---|
| اطلاعات روایت | |
| موضوع | خلافت و جانشینی امام علی(ع) |
| صادره از | پیامبر اسلام (ص) |
| راوی اصلی | بریدة بن حصیب |
| راویان | سلمان فارسی، ابوایوب انصاری، انس بن مالک |
| منابع شیعه | من لا یحضره الفقیه، دلائل الإمامة، مناقب ابن شهر آشوب |
| منابع سنی | فضائل الصحابه ابن حنبل، مناقب ابن مغازلی |
| احادیث مشهور | |
| حدیث سلسلةالذهب • حدیث ثقلین • حدیث کساء • مقبوله عمر بن حنظلة • حدیث قرب نوافل • حدیث معراج • حدیث ولایت • حدیث وصایت • حدیث جنود عقل و جهل • حدیث شجره | |
حدیث وصایت حدیثی از پیامبر اسلام (ص) است که در آن از امام علی(ع) به عنوان وصی و جانشین پیامبر نام برده شده است. مضمون این حدیث با عبارت‌های مختلفی در جوامع حدیثی شیعه و سنی آمده است. روایت «لِكُلِّ نَبِيٍّ وَصِيٌّ وَ وَارِثٌ وَ إِنَّ عَلِيّاً وَصِيِّي وَ وَارِثِي»
از مشهورترین نقل‌های آن است که توسط بریده بن حصیب از پیامبر (ص) نقل شده است.
متن حدیث
عنه صلی الله عليه و آله : لِكُلِّ نَبِيٍّ وَصِيٌّ وَ وَارِثٌ وَ إِنَّ عَلِيّاً وَصِيِّي وَ وَارِثِي
پیامبر خدا(ص) فرمود: برای هر پیامبری وصی و وارثی است. وصی و وارث من هم علی بن ابیطالب است[۱]
حدیث وصایت در منابع روایی
حدیث وصایت در منابع روایی شیعه و سنی همچون فضائل الصحابه ابن حنبل،[۲] مناقب ابن مغازلی،[۳] المعجم الکبیر طبرانی،[۴] تاریخ مدینه دمشق،[۵] مناقب خوارزمی،[۶] الکامل جرجانی،[۷] تذکرة الخواص،[۸] کفایة الأثر،[۹] من لا یحضره الفقیه،[۱۰] دلائل الإمامة،[۱۱] مناقب ابن شهر آشوب[۱۲] و بحارالانوار[۱۳] آمده است. بریده بن حصیب عبارت « لِكُلِّ نَبِيٍّ وَصِيٌّ وَ وَارِثٌ وَ إِنَّ عَلِيّاً وَصِيِّي وَ وَارِثِي» را از پیامبر نقل کرده است.[۱۴] پیامبر در پاسخ سلمان فارسی که از او درباره وصی و جانشین وی پرسید، فرمود: وصی و وارث من و کسی که دَیْن مرا پرداخت می‌کند و وعده‌های مرا حتمی می‌سازد، علی بن ابیطالب است.[۱۵][یادداشت ۱]
همچنین بر پایه حدیثی که از علی بن علی هلالی نقل کرده، پیامبر خطاب به فاطمه(س) فرمود:«َ وَصِيِّي خَيْرُ الْأَوْصِيَاءِ وَ أَحَبُّهُمْ إِلَى اللَه وَ هُوَ بَعْلُكِ؛ وصى من بهترین اوصيا و محبوب‌ترین ايشان به سوى خداوند است و آن شوهر تو است،»[۱۶]
محتوا
محتوای حدیث وصایت، مسئله جانشینی و خلافت امام علی(ع) است. علمای شیعه آن را از دلایل امامت علی بن ابیطالب می‌دانند؛ آنان وصایت را به معنای جانشینی دانسته و بر این باورند که پیامبر بر اساس این حدیث حضرت علی(ع) را به عنوان جانشین خود معرفی کرده است؛[۱۷] اما برخی از علمای اهل سنت گفته‌اند وصایت در این حدیث به معنای خلافت نیست؛ بلکه پیامبر سفارش خانواده‌اش را به علی(ع) کرده است.[۱۸] در پاسخ آنان گفته‌اند که پیامبر امام علی(ع) را به صورت مطلق وصی خود قرار داده و شاهدی بر این ادعا که وصایت را به امور خانواده‌اش مقید کرده باشد، وجود ندارد.[۱۹] حمدی بن عبدالمجید سلفی در نسخه تحقیقی المعجم الکبیر گفته است اگر سند حدیث صحیح می‌بود بر مسئله خلافت و جانشینی دلالت داشت.[۲۰]
سند
حدیث وصایت هم در منابع شیعه و هم در منابع اهل‌سنت از رسول خدا(ص) روایت شده است. در منابع شیعی این حدیث از طریق امام علی(ع)،[۲۱] امام رضا(ع) به نقل از پدرانش(ع) در خطبه شعبانیه،[۲۲] عبد الله بن عباس،[۲۳] زید بن ارقم،[۲۴] امام صادق(ع)،[۲۵] امام کاظم(ع)،[۲۶] امام رضا(ع)،[۲۷] و امام جواد(ع)،[۲۸] نقل شده است. همچنین در منابع اهل‌سنت از طریق: سلمان فارسی.[۲۹] با چهار طریق[۳۰] ام‌أیمن،[۳۱]بریده،[۳۲]أنس بن مالک،[۳۳] أبورافع،[۳۴]أبوأیوب انصاری،[۳۵]عبدالله بن عباس،[۳۶] غالب الجهنی،[۳۷] علی الهلالی،[۳۸] ابوسعید خدری،[۳۹] و تعداد دیگر از صحابه با تعبیرات مختلف آمده است. سبط بن جوزی (نویسنده تذکرة الخواص) روایت سلمان را به دو سند نقل کرده است او سندی را که در فضائل الصحابه ابن حنبل آمده، صحیح می‌داند.[۴۰]
برخی علمای اهل سنت مانند ابن جوزی،[۴۱] جلال الدین سیوطی[۴۲] و هیثمی[۴۳] به دلیل قرارگرفتن محمد بن حمید رازی یا علی بن مجاهد در سند حدیث، در اعتبار آن تشکیک کرده و آن را نپذیرفته‌اند در حالی‌که به گفته سید علی میلانی، محمد بن حمید از راویان صحاح سته بوده و برخی از رجالیان از جمله یحیی بن معین او را توثیق کرده‌اند.[۴۴] همچنین گفته شده ترمذی نویسنده سنن ترمذی از صحاح سته اهل سنت و احمد بن حنبل از علی بن مجاهد روایت نقل کرده‌اند.[۴۵]
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ ابن مغازلی، مناقب علی بن ابیطالب، ۱۴۲۶ق،ص۱۶۷؛ ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ۱۴۱۵ق، ج۴۲، ص۳۹۲؛ خوارزمی، المناقب، ۱۴۱۴ق، ص۸۵؛ جرجانی، الکامل، ۱۴۰۹ق، ج۴، ص۱۴؛ ابن شهر آشوب، مناقب، ۱۳۷۹ق، ج۲، ص۱۸۸، ج۳، ص۶۶؛ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۳۸، ص۱۵۴-۳۳۹.
- ↑ نگاه کنید به: سبط بن جوزی، تذکرة الخواص، ۱۴۱۸ق، ص۴۸.
- ↑ ابن مغازلی، مناقب علی بن ابیطالب، ۱۴۲۶ق، ص۱۶۷.
- ↑ طبرانی، المعجم الکبیر، ۱۴۰۵ق، ج۶، ص۲۲۱.
- ↑ ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ۱۴۱۵ق، ج۴۲، ص۳۹۲.
- ↑ خوارزمی، المناقب، ۱۴۱۴ق، ص۸۵.
- ↑ جرجانی، الکامل، ۱۴۰۹ق، ج۴، ص۱۴.
- ↑ سبط بن جوزی، تذکرة الخواص، ۱۴۱۸ق، ص۴۸.
- ↑ خزاز رازی، کفایة الأثر، ۱۴۰۱ق، ص۸۰
- ↑ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ۱۴۱۳ق، ج۴، ص۱۸۰
- ↑ طبری آملی، دلائل الإمامة، ۱۴۱۳ق، ص۹۰
- ↑ ابن شهر آشوب، مناقب، ۱۳۷۹ق، ج۲، ص۱۸۸، ج۳، ص۶۶.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۳۸، ص۱۵۴-۳۳۹.
- ↑ ابن مغازلی، مناقب علی بن ابیطالب، ۱۴۲۶ق،ص۱۶۷؛ ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ۱۴۱۵ق، ج۴۲، ص۳۹۲؛ خوارزمی، المناقب، ۱۴۱۴ق، ص۸۵؛ جرجانی، الکامل، ۱۴۰۹ق، ج۴، ص۱۴؛ ابن شهر آشوب، مناقب، ۱۳۷۹ق، ج۲، ص۱۸۸، ج۳، ص۶۶؛ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۳۸، ص۱۵۴-۳۳۹.
- ↑ طبرانی، المعجم الکبیر، ۱۴۰۵ق، ج۶، ص۲۲۱؛ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۳۸، ص۱۲.
- ↑ هیثمی، مجمع الزوائد، ۱۴۰۸ق، ج۹، ص۱۶۵؛ طبرانی، المعجم الاوسط، ۱۴۱۵ق، ج۶، ص۳۲۷؛ ابن عساکر، تاریخ مدینه دمشق، ج۴۲، ۱۴۱۵ق، ص۱۳۰؛ طبرانی، المعجم الکبیر، ۱۴۰۴ق، ج۳، ص۵۸.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به: استرآبادی، البراهین القاطعه، ۱۳۸۲ش، ج۳، ص۲۴۴.
- ↑ طبرانی، المعجم الکبیر، ۱۴۰۵ق، ج۶، ص۲۲۱.
- ↑ پایگاه شمیم شیعه، نص حدیث وصایت و بررسی سند آن، بازبینی: ۱۳ تیر ۱۳۹۶.
- ↑ طبرانی، المعجم الکبیر، ج۶، ص۲۲۱.
- ↑ طوسی، الأمالي، ۱۴۱۴ق، ص۲۰۰.
- ↑ صدوق، عيون أخبار الرضا(ع)، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۲۶۷
- ↑ صدوق، الأمالی، ۱۴۱۷ق، ص۴۵۰.
- ↑ صدوق، الخصال، ۱۴۰۳ق، ج۲، ص۴۱۵.
- ↑ صدوق، علل الشرائع، ۱۳۸۵ق، ج۲، ص۳۱۴؛ صفار، بصائر الدرجات، ۱۴۰۴ق، ص ۱۸۷.
- ↑ کلینی، الكافي، ۱۳۶۳ش، ج۱، ص۲۸۲
- ↑ کلینی، الكافي، ۱۳۶۳ش، ج۱، ص۴۳۷
- ↑ کلینی، الكافي، ۱۳۶۳ش، ج۱، ص۵۲۶-۵۲۵
- ↑ طبرانی، المعجم الکبیر، ۱۴۰۵ق، ج۶، ص۲۲۱.
- ↑ ذهبی، ميزان الاعتدال في نقد الرجال، ۱۹۹۵م، ج6، ص445.
- ↑ ابن مردویه، مناقب علي بن أبي طالب (ع) وما نزل من القرآن في علي(ع)، ۱۴۲۴ق، ص۱۰۱.
- ↑ ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ۱۴۱۵ق، ج۴۲، ص۳۹۲؛ خوارزمی، المناقب، ص۸۵؛ جرجانی، الکامل، ۱۴۰۹ق، ج۴، ص۱۴.
- ↑ ابن مردویه، مناقب علي بن أبي طالب (ع) وما نزل من القرآن في علي(ع)، ۱۴۲۴ق، ص۵۹.
- ↑ ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ۱۴۱۵ق، ج۴۲، ص۵۰.
- ↑ ابن مغازلی، مناقب علی بن ابیطالب(ع)، ۱۴۲۶ق، ص۱۰۶.
- ↑ خطیب بغدادی، تاريخ بغداد، دار الکتب العلمیة، ج۱۱، ص۱۱۲.
- ↑ خوارزمی، المناقب، ۱۴۱۴ق، ص۳۰۴.
- ↑ طبرانی، المعجم الأوسط، ۱۴۱۵ق، ج۶، ص۳۲۷.
- ↑ ابن صباغ مالکی، الفصول المهمة في معرفة الأئمة، ۱۴۲۲ق، ج۲، ص۱۱۱۴.
- ↑ سبط بن جوزی، تذکرة الخواص، ۱۴۱۸ق، ص۴۸.
- ↑ ابن جوزی، الموضوعات، ۱۳۸۶ق، ج۱، ص۳۷۶.
- ↑ سیوطی، اللالی المصنوعه فی احادیث الموضوعه، دارالمعرفه، ج۱، ص۳۵۸ بنقل از پایگاه شمیم شیعه، نص حدیث وصایت و بررسی سند آن، بازبینی: ۱۳ تیر ۱۳۹۶.
- ↑ هیثمی، مجمع الزوائد، ۱۴۰۸ق، ج۹، ص۱۶۵.
- ↑ میلانی، تشیید المراجعات و تفنید المکابرات، ۱۴۲۷ق، ج۳، ص۴۳۰-۴۳۱.
- ↑ پایگاه شمیم شیعه، نص حدیث وصایت و بررسی سند آن، بازبینی: ۱۳ تیر ۱۳۹۶.
یادداشت
- ↑ قلت یا رَسُولَ اللَه لِکُلِّ نَبِیٍّ وَصِیٌّ فَمَنْ وَصِیُّکَ؟ قال فإن وصیی وَ مَوْضِعُ سِرِّی وَ خَیْرُ من أَتْرُکُ بَعْدِی وَ یُنْجِزُ عِدَتِی وَ یَقْضِی دَیْنِی عَلِیُّ بن أبی‌طَالِبٍ. (طبرانی، المعجم الکبیر، ۱۴۰۵ق، ج۶، ص۲۲۱.)
منابع
- ابن‌جوزی، عبدالرحمن بن علی، الموضوعات، تحقیق: عبدالرحمن محمد عثمان، مدینه، المکتبة السلفیه، ۱۳۸۶ق/۱۹۶۶م.
- ابن‌شهر آشوب، محمد بن علی، مناقب آل ابیطالب علیهم‌السلام، قم، علامه، ۱۳۷۹ق.
- ابن‌صباغ مالکی، علی بن محمد، الفصول المهمة في معرفة الأئمة، به کوشش: سامی الغريری، قم، دار الحدیث، چاپ اول، ۱۴۲۲ق.
- ابن‌عساکر، تاریخ مدینة دمشق، تحقیق: علی شیری، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۵ق.
- ابن‌مردویه، أحمد بن موسى، مناقب علی بن أبی‌طالب(ع) و ما نزل من القرآن فی علی(ع)، به کوشش: عبد الرزاق محمد حسين حرز الدين، قم، دارالحدیث، چاپ دوم، ۱۴۲۴ق - ۱۳۸۲ش.
- ابن‌مغازلی، مناقب علی بن ابیطالب(ع)، انتشارات سبط النبی(ص)، ۱۴۲۶ق-۱۳۸۴ش.
- استرآبادی، محمدجعفر، البراهین القاطعه فی شرح تجرید العقائد الساطعه، تحقیق: مرکز مطالعات و تحقیقات اسلامی، قم، مکتب الاعلام الاسلامی، ۱۳۸۲ش.
- جرجانی، عبدالله بن عدی، الکامل، تحقیق: یحیی مختار غزاوی، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۹ق/۱۹۸۸م.
- خزاز رازی، علی بن محمد، کفایة الأثر فی النص علی الائمة الإثنی عشر، تحقیق عبداللطیف حسینی کوهکمری، قم، نشر بیدار، ۱۴۰۱ق.
- خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاريخ بغداد، بيروت، دار الكتب العلمية، بی‌تا.
- خوارزمی، موفق، المناقب، تحقیق: مالک محمودی، مؤسسة النشر الاسلامی، ۱۴۱۴ق.
- ذهبی، محمد بن احمد، ميزان الاعتدال في نقد الرجال، به کوشش: شيخ علي محمد معوض و شيخ عادل أحمد عبدالموجود، بیروت، دار الكتب العلمية، چاپ اول، ۱۹۹۵م.
- سبط بن جوزی، تذکرة الخواص، قم، منشورات الشریف الرضی، ۱۴۱۸ق.
- صدوق، محمد بن علی، الأمالی، قم، مؤسسة البعثة، چاپ اول، ۱۴۱۷ق.
- صدوق، محمد بن علی، الخصال، به کوشش: علی‌اكبر غفاری،قم، جامعه مدرسین، چاپ اول، ۱۴۰۳ق.
- صدوق، محمد بن علی، علل الشرائع، قم، منشورات كتاب فروشى داورى، چاپ اول، ۱۳۸۵ق - ۱۹۶۶م.
- صدوق، محمد بن علی، عيون أخبار الرضا(ع)، به کوشش: شيخ حسين الأعلمی، بیروت، مؤسسة الأعلمي للمطبوعات، چاپ اول، ۱۴۰۴ق.
- صدوق، محمد بن علی، من لا یحضره الفقیه، تصحیح و تحقیق علی اکبر غفاری، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین قم، ۱۴۱۳ق.
- صفار، محمد بن حسن، بصائر الدرجات، به کوشش: حاج ميرزا حسن كوچه باغی، تهران، منشورات الأعلمی، چاپ اول، ۱۴۰۴ق - ۱۳۶۲ش.
- طبرانی، سلیمان بن احمد، المعجم الاوسط، تحقیق: قسم التحقیق بدارالحرمین، دارالحرمین للطباعه و النشر و التوزیع، ۱۴۱۵ق/۱۹۹۵م.
- طبرانی، سلیمان بن احمد، المعجم الکبیر(ج۳)، تحقیق: حمدی عبدالمجید سلفی، داراحیاء التراث العربی، ۱۴۰۴ق/۱۹۸۴م.
- طبرانی، سلیمان بن احمد، المعجم الکبیر(ج۶)، تحقیق: حمدی عبدالمجید سلفی، داراحیاء التراث العربی، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.
- طبری آملی صغیر، محمد بن جریر بن رستم، دلائل الإمامة، قم، نشر بعثت، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.
- طوسی، محمد بن حسن، الأمالي، قم، دار الثقافة، چاپ اول، ۱۴۱۴ق.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الكافي، به کوشش: علی‌اكبر غفاری، تهران، دار الكتب الإسلامية، پنجم، ۱۳۶۳ش.
- مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، داراحیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق.
- میلانی، سید علی، تشیید المراجعات و تفنید المکابرات، قم، مرکز الحقائق الاسلامیه، ۱۴۲۷ق.
- هیثمی، مجمع الزوائد، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۰۸ق/۱۹۸۸م.
| آیات | آیه ولایت • آیه اولی‌الامر • آیه تطهیر • آیه مباهله • آیه صادقین • آیه خیر البریه • آیه اکمال • آیه تبلیغ • آیه انذار • آیه اخوت • آیه اطعام • آیه ود • آیه لیلة المبیت • آیه انفاق • آیه نجوا • آیه شاهد • آیه نصر • آیه سقایة الحاج • آیه ۲۰ سوره توبه • آیه علم‌الکتاب • آیه ۵۶ سوره مائده |  | |||
|---|---|---|---|---|---|
| روایات | |||||
| القاب | |||||
| کتاب‌ها |
| ||||
| وقایع | مولود کعبه • لیلة المبیت • ازدواج با حضرت فاطمه • رد الشمس • واقعه غدیر • عید غدیر • مباهله • پنجتن • اصحاب کساء • خاتم‌بخشی • سد الابواب • ابلاغ آیات برائت • ماجرای تهنیت • ماجرای کسر اصنام | ||||
| وابسته | |||||