من علمنی حرفا فقد صیرنی عبدا
 من علمنی به خط محمد تعریفی | |
| اطلاعات روایت | |
|---|---|
| موضوع | اخلاقی و تربیتی |
| صادره از | امام علی(ع) |
| اعتبار سند | بدون سند |
| منابع شیعه | جامع السعادات |
| مؤید روایی | روایتی از پیامبر اکرم(ص) در عوالی اللئالی |
| احادیث مشهور | |
| حدیث سلسلةالذهب • حدیث ثقلین • حدیث کساء • مقبوله عمر بن حنظلة • حدیث قرب نوافل • حدیث معراج • حدیث ولایت • حدیث وصایت • حدیث جنود عقل و جهل • حدیث شجره | |
مَن عَلَّمَنی حَرفاً فَقَد صَیَّرَنی عَبداً عبارتی منسوب به امام علی(ع) است بهمعنای «هرکس که یک حرف به من بیاموزد، مرا بنده خود کرده است». این عبارت بر اهمیت مقام معلم و علمآموزی اشاره دارد و تعبیر بندگیِ شاگرد در برابر استاد در آن، کنایی است.
این عبارت در منابعی مانند رسائل فارسی و جامع السعادات بدون سند ذکر شده و برخی محققان در انتساب آن به امام علی(ع) تردید دارند، اما محتوای آن را تأیید میکنند.
مشابه این مضمون در روایتی از پیامبر(ص) نیز در منابعی مانند عوالی اللئالی و بِحارالانوار آمده است. این عبارت، در فرهنگ عمومی، ادبیات و هنرهای مختلف مانند خوشنویسی و شعر نیز بازتاب داشته است.
جایگاه و اهمیت
مَن عَلَّمَنی حَرفاً فَقَد صَیَّرَنی عَبداً، عبارتی منسوب به امام علی(ع) است که آن را درباره جایگاه معلم و ارزش علمآموزی میدانند.[۱] از آن در سرودهایی به مناسبت بزرگداشت مقام معلم،[۲] طرح جلد کتاب درسی،[۳] هنر خوشنویسی[۴] و شعر[۵] استفاده شده است.
مضمون عبارت به شکلهای دیگری همچون «أَنَا عَبْدُ مَنْ عَلَّمَنِی حَرْفًا؛ من بنده کسی هستم که حرفی به من آموخت»[۷] و «مَن عَلَّمَنی حَرفاً کُنتُ لَهُ عَبداً؛ هرکس که یک حرف به من بیاموزد، من بنده او هستم» نیز به امام علی منسوب شده است.[۸]
محتوا
عبارت «مَن عَلَّمَنی حَرفاً فَقَد صَیَّرَنی عَبداً»، بهمعنای 《هرکس که یک حرف به من بیاموزد، مرا بنده خود کرده است》[۹] محمدتقی مصباح یزدی (درگذشت:۱۳۹۹ش) از اندیشمندان شیعه، این بیان را ناظر به تأثیر معلم در شکلگیری شخصیت علمی شاگرد تفسیر میکند، نه به معنای عبودیت حقیقی.[۱۰] قَبانچی پژوهشگر شیعه نیز با تأکید بر جنبه مجازی این عبودیت، آن را نشانهای از عظمت مقام علم میداند.[۱۱] نَراقی در جامع السعادات با استناد به این روایت، پیامبر(ص) و ائمه(ع) را بهعنوان معلمان حقیقی معرفی میکند که شایسته بالاترین درجات محبت پس از خداوند هستند.[۱۲] امام علی(ع) نیز در حدیث «انا عبدٌ مِن عبیدِ محمد» به همین منطق، خود را بنده پیامبر(ص) به عنوان معلم خویش معرفی میکند.[۱۳]
منابع و اعتبار سند
در تاریخنامه هرات (قرن ۷و۸)، این عبارت بدون حرف «قد» به حضرت علی(ع) منسوب شده است.[۱۴] همچنین ادهم عزلتی خلخالی (درگذشت: ۱۰۵۲ق) در رسائل فارسی[۱۵] و ملا محمدمهدی نَراقی (درگذشت: ۱۲۰۹ق) در جامع السعادات،[۱۶] آن را بدون سند به امام علی(ع) نسبت دادهاند.[۱۷] ابوسعید خادمی حنفی (درگذشت: ۱۱۵۶ق)[۱۸] و قَبانچی در شرح رسالة الحقوق للاِمام زینالعابدین(ع)[۱۹] نیز مضمون این عبارت را به امام علی(ع) منسوب کردهاند.
البته عبدالقادر آلغازی (درگذشت: ۱۳۹۸ق)، از علمای اهلسنت، این عبارت را به فردی به نام شعبه[۲۰] و عَجْلونی (درگذشت: ۱۱۶۲ق)، از علمای اهلسنت، آن را به کلام مشهور، نسبت دادهاند.[۲۱]
البته ناصر مکارم شیرازی از مراجع تقلید شیعه و برخی محققان، در انتساب این حدیث به امام علی(ع) تردید کردهاند.[۲۲] با این حال آیتالله خامنهای، از مراجع تقلید شیعه، مضمون آن را درست دانسته است.[۲۳]
عبارتهای مشابه
- «مَنْ تَعَلَّمْتَ مِنْهُ حَرْفاً صِرْتَ لَهُ عَبْدا» از پیامبر(ص) در عَوالِی اللَئالی از ابنابیجمهور و بِحار الاَنوار.[۲۴]
- «مَن عَلَّمَنی حَرفاً مَلَّکَنی عَبداً؛ هرکس که یک حرف به من بیاموزد مرا بهعنوان عبد، مالک شد» سید محمدصادق بحرالعلوم بهعنوان ضربالمثل.[۲۵]
- «أَنَا عَبْدُ مَنْ تَعَلَّمْتُ مِنْهُ؛ من بنده کسی هستم که از او آموختم»، شهید ثانی در مُنیَة المُرید به فرد مجهول نسبت داده است.[۲۶]
- «أَنَا عَبْدُ مَنْ تَعَلَّمْتُ مِنْهُ حَرْفًا؛ من بنده کسی هستم که از او یک حرف آموختم» فخررازی بهعنوان ضربالمثل.[۲۷]
پانویس
- ↑ علامه طباطبایی، تعالیم اسلام، ۱۳۸۷ش، ص۲۰۹؛ مصباح یزدی، نگاهی گذرا به حقوق بشر از دیدگاه اسلام، تدوین عبدالحکیم سلیمی، ص۱۳۹؛ مطهری، انسان کامل، ۱۴۰۲ش، ص۲۱۶-۲۱۷؛ مکارم شیرازی، اخلاق اسلامی در نهجالبلاغه، ۱۳۸۵ش، ج۲، ص۱۵۷.
- ↑ نگاه کنید به «سرود من علمنی حرفا قد صیرنی عبدا به مناسبت روز معلم»، سایت آپارات.
- ↑ «عربی سال اول آموزش متوسطه دهه شصت سال ۱۳۶۸»، سایت کوشان بوک.
- ↑ نگاه کنید به «اثر ۴۸۰ بخط محمد تعریفی خشتی: حدیث خوشنویسی شده من علمنی حرفا فقد صیرنی عبدا»، سایت شمیم ثلث؛ «اثر حسن مختاری در هنر خوشنویسی : محفل خوشنویسی»، سایت ۱۰۰ هنر.
- ↑ نگاه کنید به «من علمنی حرفا فقد صیرنی عبدا»، پایگاه اطلاعرسانی حوزه.
- ↑ «من علمنی حرفا فقد صیرنی عبدا»، پایگاه اطلاعرسانی حوزه.
- ↑ الخادمی، بريقة محمودية، ۱۳۴۸ق، ج۴، ص۳.
- ↑ قبانچی، شرح رساله الحقوق امام زین العابدین(ع)، ۱۴۲۲ق، ج۱، ص۳۰۶.
- ↑ نراقی، ترجمه متن کامل جامع السعادات، ۱۳۸۸ش، ج۲، ص۴۳۸.
- ↑ مصباح یزدی، نگاهی گذرا به حقوق بشر از دیدگاه اسلام، تدوین عبدالحکیم سلیمی، ص۱۳۹.
- ↑ قبانچی، شرح رسالة الحقوق امام زین العابدین(ع)، ۱۴۲۲ق، ج۱، ص۳۰۶.
- ↑ نراقی، جامع السعادات، اعلمی، ج۳، ص۱۴۲.
- ↑ مکارم شیرازی، اخلاق اسلامی در نهجالبلاغه، ۱۳۸۵ش، ج۲، ص۱۵۷.
- ↑ سیفی هروی، تاریخنامه هرات، ۱۳۸۳ش، ص۴۷۶.
- ↑ عزلتی خلخالی، رسائل فارسی ادهم خلخالی، ۱۳۸۱ش، ج۲، ص۶۴۴-۶۴۵.
- ↑ نراقی، جامع السعادات، اعلمی، ج۳، ص۱۴۲.
- ↑ نراقی، جامع السعادات، اعلمی، ج۳، ص۱۴۲.
- ↑ الخادمی، بريقة محمودية، ۱۳۴۸ق، ج۴، ص۳.
- ↑ قبانچی، شرح رساله الحقوق امام زین العابدین(ع)، ۱۴۲۲ق، ج۱، ص۳۰۶.
- ↑ آلغازی، بیان المعانی، ۱۳۸۲ق، ج۴، ص۱۹۰.
- ↑ عجلونی، کشف الخفاء، ۱۳۵۱ق، ج۲، ص۲۶۵.
- ↑ مکارم شیرازی، اخلاق اسلامی در نهجالبلاغه، ۱۳۸۵ش، ج۲، ص۱۵۷؛ سلیمانی آشتیانی و درایتی، مجموعه رسائل در شرح احادیثی از کافی، ۱۳۸۷ش، ج۱، ص۳۲۱.
- ↑ خامنهای، «بیانات در دیدار معلمان استان فارس»، سایت دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیتالله خامنهای.
- ↑ ابنابیجمهور، عوالی اللئالی، ۱۴۰۳ق، ج۱، ص۲۹۲؛ مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۷۷، ص۱۶۶-۱۶۷.
- ↑ بحرالعلوم، «مقدمه»، الفوائد الرجالیة، ۱۳۶۳ش، ج۱، ص۳۸.
- ↑ شهید ثانی، منیة المرید، ۱۴۳۱ق، ص۸۵.
- ↑ فخر رازی، التفسیر الکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۱۵، ص۴۲۹ و ج۲۱، ص۴۸۳.
منابع
- «اثر حسن مختاری در هنر خوشنویسی : محفل خوشنویسی»، سایت ۱۰۰ هنر، تاریخ بازدید: ۵ اسفند ۱۴۰۳ش.
- «اثر ۴۸۰ بخط محمد تعریفی خشتی: حدیث خوشنویسی شده من علمنی حرفا فقد صیرنی عبدا»، سایت شمیم ثلث، تاریخ بازدید: ۵ اسفند ۱۴۰۳ش.
- آلغازی، عبدالقادر، بیان المعانی علی حسب ترتیب النزول، دمشق، مطبعة الترقی، ۱۳۸۲ق/ ۱۹۶۲م.
- ابنابیجمهور، محمد بن زینالدین، عوالی اللئالی العزیزیة فی الاحادیث الدینیة، تحقیق مجتبی عراقی، قم، مؤسسه سید الشهدا(ع)، ۱۴۰۳ق/ ۱۹۸۳م.
- بحرالعلوم، سید محمدصادق، «مقدمه»، الفوائد الرجالیه، تألیف سید محمدمهدی بحرالعلوم، تهران، مکتبة الصادق(ع)، ۱۳۶۳ش.
- الخادمی، محمد، بريقة محمودية فی شرح طريقة محمدية و شريعة نبوية فی سيرة احمدية، بیجا، مطبعة الحلبی، ۱۳۴۸ق.
- «جمله مشهوری که سند روایی ندارد»، سایت خبرگزاری بینالمللی قرآن (ایکنا)، تاریخ درج مطلب: ۲۲ مهر ۱۳۹۶ش، تاریخ بازدید: ۲ اسفند ۱۴۰۳ش.
- خامنهای، سید علی، «بیانات در دیدار معلمان استان فارس»، سایت دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیتالله خامنهای، تاریخ بازدید: ۲ اسفند ۱۴۰۳ش.
- «سرود من علمنی حرفا قد صیرنی عبدا به مناسبت روز معلم»، سایت آپارات، تاریخ درج مطلب: ۱۸ خرداد ۱۴۰۲ش، تاریخ بازدید: ۲ اسفند ۱۴۰۳ش.
- سلیمانی آشتیانی، مهدی، و محمدحسین درایتی، مجموعه رسائل در شرح احادیثی از کافی، قم، دار الحدیث، چاپ اول، ۱۳۸۷ش.
- سیفی هروی، سیف بن محمد، تاریخنامه هرات، تهران، اساطیر، ۱۳۸۳ش.
- شهید ثانی، زینالدین بن علی، منیة المرید، بیروت، مؤسسة التاریخ العربی، ۱۴۳۱ق/ ۲۰۱۰م.
- «عربی سال اول آموزش متوسطه دهه شصت سال ۱۳۶۸»، سایت کوشان بوک، تاریخ بازدید: ۱۳ اسفند ۱۴۰۳ش.
- عجلونی، اسماعیل بن محمد، کشف الخفاء و مزیل الإلباس عما اشتهر من الأحادیث على ألسنة الناس، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۳۵۱ق.
- عزلتی خلخالی، ادهم، رسائل فارسی ادهم خلخالی، به تصحیح عبدالله نورانی، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، ۱۳۸۱ش.
- علامه طباطبایی، سید محمدحسین، تعالیم اسلام، گردآوری سید هادی خسروشاهی، قم، بوستان کتاب قم، ۱۳۸۷ش.
- فخر رازی، محمد بن عمر، التفسیر الکبیر (مفاتیح الغیب)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۲۰ق/ ۱۹۹۱م.
- قبانچی، حسن، شرح رساله الحقوق امام زین العابدین(ع)، بیروت، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، ۱۴۲۲ق/ ۲۰۰۲م.
- نراقی، محمدمهدی، ترجمه متن کامل جامع السعادات، به ترجمه کریم فیضی، قم، قائم آل محمد(عج)، ۱۳۸۸ش.
- نراقی، محمدمهدی، جامع السعادات، بیروت، اعلمی، چاپ چهارم، بیتا.
- مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، بیجا، مؤسسة الوفاء، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق.
- مصباح یزدی، محمدتقی، نگاهی گذرا به حقوق بشر از دیدگاه اسلام، تدوین عبدالحکیم سلیمی، بیجا، بینا، بیتا.
- مطهری، مرتضی، انسان کامل، تهران، صدرا، ۱۴۰۲ش/ ۱۴۴۵ق.
- مکارم شیرازی، ناصر، اخلاق اسلامی در نهجالبلاغه، قم، نسل جوان، چاپ اول، ۱۳۸۵ش.
- «من علمنی حرفا فقد صیرنی عبدا»، پایگاه اطلاعرسانی حوزه، تاریخ درج مطلب: ۱۴ آبان ۱۳۸۸ش، تاریخ بازدید: ۲ اسفند ۱۴۰۳ش.