آیه ۱۲۱ سوره بقره

از ویکی شیعه
(تغییرمسیر از 121 بقره)
آیه ۱۲۱ سوره بقره
مشخصات آیه
واقع در سورهسوره بقره
شماره آیه۱۲۱
جزء۱
اطلاعات محتوایی
مکان نزولمدینه
موضوعاعتقادی
دربارهمعرفی ایمان‌آورندگان از اهل کتاب


آیه ۱۲۱ سوره بقره خبر از کسانی می‌دهد که با تلاوت کتاب آسمانی خود، به آن کتاب و آورنده‌اش ایمان می‌آورند. به گزارش ابن‌عباس این آیه درباره جعفر بن ابی‌طالب و همراهان او نازل شد که از حبشه به مدینه سفر کردند. به عقیده عبدالله جوادی آملی، عبارت «کسانی که کتاب به آنها داده‌ایم»، معنایی جامع دارد و گروه‌هایی مانند اصحاب پیامبر و علمای بنی‌اسرائیل را در بر می‌گیرد. درباره اصطلاح «حق تلاوت» در این آیه، گفته شده؛ کسانی حق تلاوت را ادا می‌کنند که علاوه بر تلاوت درست و فهم معانی قرآن، به آموزه‌های آن نیز عمل می‌کنند.

معرفی، متن و ترجمه آیه

آیه ۱۲۱ سوره بقره به باور عبدالله جوادی آملی خبر می‌دهد که دریافت‌کنندگانِ با‌ انصافِ کتاب آسمانی در حالی که آن را با تدبّر و عمل به آموزه‌ها تلاوت می‌کنند، به آن کتاب و آورنده‌اش ایمان می‌آورند.[۱] به گفته وی آیه اختصاص به موارد شأن نزول ندارد.[۲] به بیان طبرسی در تفسیر جوامع الجامع بخش انتهایی آیه درباره کافرانی است که به وسیله تحریف کتاب در مواجهه با هدایت و گمراهی، خریدار گمراهی شدند.[۳]

الَّذِينَ آتَيْنَاهُمُ الْكِتَابَ يَتْلُونَهُ حَقَّ تِلَاوَتِهِ أُولَٰئِكَ يُؤْمِنُونَ بِهِ وَ مَنْ يَكْفُرْ بِهِ فَأُولَٰئِكَ هُمُ الْخَاسِرُونَ


كسانى كه كتاب [آسمانى‏] به آنان داده‏‌ايم، [و] آن را چنان كه بايد می‌‏خوانند، ايشانند كه بدان ايمان دارند. و‌[لى‏] كسانى كه بدان كفر ورزند، همانانند كه زيانكارانند.[۴]



شأن نزول و تبیین کتاب

تفسیر مجمع البیان سه شأن نزول درباره آیه ۱۲۱ سوره بقره نقل کرده است:[۵]

  1. به گزارش ابن‌عباس این آیه درباره اهل کشتی یعنی گروه ۴۰ نفری همراهان جعفر بن ابی‌طالب که از حبشه به مدینه رفتند، نازل شده است. ۳۲ نفر آنان از حبشه و هشت نفر از جمله بُحیرا از راهبان شام بوده‌اند.
  2. به گفته ضَحّاک (ضحّاک بن مزاحم هلالى، ۱۰۲ یا ۱۰۵ق. مفسر و از اصحاب امام سجاد(ع))[۶] آیه در مورد جمعی از یهودیان که مسلمان شدند، نازل شد. افرادی مانند عبد‌الله بن سلام، شعبة بن عمرو، تمام بن یهودا، ابن یابین و ابن صوریا.
  3. قَتادة بن دِعامه و عِکْرِمه آیه را درباره اصحاب رسول خدا(ص) دانسته‌اند.

طبرسی منظور از واژۀ «الکِتاب» در آیه را بنابر احتمال اول و دوم، تورات و بر‌اساس احتمال سوم، قرآن دانسته است.[۷] جوادی آملی در تفسیر تسنیم با استناد به برخی آیات، تورات و انجیل بدون تحریف را نور و هدایت خوانده و واژهٔ «کتاب» در آیه را هر کتاب آسمانی اصیل دانسته است.[۸]

دریافت‌کنندگان کتاب آسمانی

مفسران شیعه درباره مقصود از تعبیر «الَّذِينَ آتَيْنَاهُمُ الْكِتَابَ» (کسانی که ما به آنها کتاب داده‌ایم) دیدگاه‌هایی ارائه کرده‌اند، از جمله:

معنای حق تلاوت کتاب

مفسران در معنی و تبیین مقصود از مرتبه حق تلاوت کتاب در خواندن آن، نظرات مختلفی دارند. برخی از آنها عبارتند از:

  1. از دیدگاه تفسیر نمونه گروهی از مردم که علاوه بر تلاوت درست و فهم معانی قرآن، به آموزه‌های آن عمل می‌کنند، حق تلاوت آن را ادا کرده‌اند.[۱۲]
  2. عدم تحریف تورات و پیروی کامل با عمل به حلال و ترک حرام آن؛ ابن مسعود، مُجاهد و قَتاده این نظریه را در آیه داده و البته منظور از کتاب را قرآن دانسته‌اند.[۱۳]
  3. به نظر محمد بن سائب کلبی تلاوت به معنای توصیف است و ضمیر در (یتلونه) به حضرت محمد برمی‌گردد یعنی اهل کتاب (یهودیان و مسیحیان) براساس آن‌چه در کتاب‌هایشان آمده حضرت محمد را به درستی برای کسانی که از آنان سؤال می‌کنند توصیف می‌کنند. بر‌پایه این نظریه آنان به حضرت محمد(ص)‌ ایمان می‌آورند.[۱۴]
  4. بر اساس حدیثی از امام صادق(ع) حق تلاوت کتاب، درنگ و درخواست بهشت از خدا به هنگام خواندن آیات یاد‌کننده آن و توقف و پناه‌بردن به خدا به هنگام رسیدن به آیات توصیف جهنم تفسیر شده است.[۱۵]

در حدیثی از امام صادق(ع) در تفسیر آیه، تلاوت حقیقی کتاب به امامان نسبت داده شده است[۱۶] که برخی مفسران آن را معرفی مصداق کامل تلاوت‌کنندگان به حق دانسته‌اند.[۱۷]

کافران و زیانکاران

برخی از مفسران کافران و زیانکاران در قسمت پایانی آیه (وَمَنْ يَكْفُرْ بِهِ فَأُولَٰئِكَ هُمُ الْخَاسِرُونَ) «و[لى‌] كسانى كه بدان كفر ورزند، همانانند كه زيانكارند.» را یهودیان و برخی تمام کافران دانسته‌اند و شیخ طوسی در تفسیر تبیان و طبرسی در مجمع البیان قول دوم را به جهت عمومیت لفظ آیه بهتر برشمرده‌اند.[۱۸] هم‌چنین خسران را به از دست دادن سرمايه ايمان و منفعتِ ثواب [۱۹] از دست دادن سرمایه عمر و پاداش اعمال و محرومیت از نصرت و رستگاری و کامروائی در دنیا و از نعمت‌های بهشتی در آخرت تفسیر کرده‌اند. [۲۰]

پانویس

  1. جوادی آملی، تفسیر تسنیم، ۱۳۸۹ش، ج۶، ص۳۷۹ و ۳۸۷.
  2. جوادی آملی، تفسیر تسنیم، ۱۳۸۹ش، ج۶، ص۳۸۲.
  3. طبرسی، تفسیر جوامع الجامع، ۱۳۷۷ش، ج۱، ص۷۶.
  4. سوره بقره، آیه ۱۲۱، ترجمه فولادوند.
  5. طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ۱۳۷۲ش، ج۱، ص۳۷۴.
  6. طوسی، رجال طوسی، ص۹۴.
  7. طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ۱۳۷۲ش، ج۱، ص۳۷۴.
  8. جوادی آملی، تفسیر تسنیم، ۱۳۸۹ش، ج۶، ص۳۸۶.
  9. علامه طباطبایی، تفسیر المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۲۶۶-۲۶۵؛ طبری، جامع البیان، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۴۱۱.
  10. طبری، جامع البیان، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۴۱۱.
  11. جوادی آملی، تفسیر تسنیم، ۱۳۸۹ش، ج۶، ص۳۸۲.
  12. مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱، ص۴۳۱.
  13. طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ۱۳۷۲ش، ج۱، ص۳۷۴.
  14. طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ۱۳۷۲ش، ج۱، ص۳۷۴-۳۷۵.
  15. طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ۱۳۷۲ش، ج۱، ص۳۷۵.
  16. بحرانی، تفسیر برهان، ۱۴۱۶ق، ج۱، ص۳۱۵-۳۱۶.
  17. علامه طباطبایی، تفسیر المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۲۶۶؛ جوادی آملی، تفسیر تسنیم، ۱۳۸۹ش، ج۶، ص۳۹۵.
  18. طوسی، تفسیر تبیان، ج۱، ص۴۴۲؛ طبرسی، مجمع البیان،۱۴۱۵ق، ج۱، ص۳۷۱.
  19. شاه عبدالعظیمی، تفسیر اثنی عشری،۱۳۶۳ش، ج۱، ص۲۵۶.
  20. طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۱۵ق، ج۱، ص۳۷۱.

منابع

  • بحرانی، سید هاشم، البرهان فی تفسیر القرآن، تهران، بنیاد بعثت، چاپ اول، ۱۴۱۶ق.
  • حسینی شاه عبدالعظیمی، حسین، تفسیر اثنی عشری، انتشارات ميقات، تهران، چاپ اول، ۱۳۶۳ ش.
  • جوادی آملی، عبدالله، تفسیر تسنیم، قم، مرکز نشر اسراء، ۱۳۸۹ش.
  • طبرسی، تفسیر جوامع الجامع، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ اول، ۱۳۷۷ش.
  • طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران، انتشارات ناصر خسرو، چاپ سوم، ۱۳۷۲ش.
  • طبری، ابو جعفر محمد بن جریر، جامع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دار‌المعرفه،چاپ اول، ۱۴۱۲ق.
  • شیخ طوسی، تفسیر تبیان، بی تا، بی جا، بی نا.
  • علامه طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۱۷ق.
  • فولادوند، محمد‌مهدی، ترجمه قرآن(فولادوند)، تهران، دار القرآن الکریم، چاپ اول، ۱۴۱۵ق.
  • مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، تهران، دار‌الکتب الاسلامیه، چاپ اول، ۱۳۷۴ش.