ینبع
 موقعیت جغرافیایی شهر ینبع | |
| اطلاعات کلی | |
|---|---|
| کشور | عربستان |
| استان | مدینه |
| اطلاعات تاریخی | |
| پیشینه اسلام | سال دوم هجری قمری توسط مسلمانان |
| پیشینه تشیع | صدر اسلام |
| مکان‌های تاریخی | کوه رضوی |
یَنبُع شهری در غرب مدینه است که به چشمه‌های فراوان آن شهرت داشته و کوه رَضْویٰ در آن قرار دارد. این شهر در سال دوم هجری به تصرف مسلمانان درآمد.
ینبع پس از رخدادهایی در اختیار امام علی(ع) قرار گرفت و او با بهبود زراعت، این منطقه را به موقوفه‌ای برای علویان تبدیل کرد و فرزندان امام حسن(ع) نیز در این منطقه سکنا گزیدند.
پناه دادن امام سجاد(ع) به خانواده مروان بن حکم هنگام واقعه حره و مخفی شدن نفس زکیه در آن منطقه از جمله رخدادهای تاریخی در این منطقه است.
موقعیت و نامگذاری
ینبع شهری در ساحل دریای سرخ[۱] از نواحی حجاز[۲] به‌عنوان بخشی از مدینه[۳] و در غرب آن[۴] به فاصله هفت[۵] و یا نُه منزلی[۶] آن قرار گرفته است. این شهر حدود ۲۲۵ کیلومتر با مدینه فاصله دارد.[۷]
این منطقه در گذشته دارای نخلستان‌ها، زراعت[۸] و چشمه‌های فراوانی[۹] بوده است که به سبب فزونی چشمه‌هایی که از زمین می‌جوشید به آن ینبع گفته‌اند.[۱۰]
ینبع در مسیر کاروان‌های حج که از سوی مصر[۱۱] و شام[۱۲] به مدینه و مکه در حرکت بودند، قرار داشته است. به فاصله یک منزلی آن کوه رَضْوی قرار دارد.[۱۳] نفس زکیه در عهد منصور مدتی در کوه رضوی مخفی شد.[۱۴]
موقوفات علی(ع)
ینبع در دومین غزوه پیامبر(ص)[۱۵] به نام غزوه ذوالعشیره، در سال دوم هجری قمری، بدون جنگ به دست مسلمانان افتاد.[۱۶] پیامبر(ص) این منطقه را به برخی از مسلمانان واگذار کرد.[۱۷] امام علی(ع) آن را از آنها خرید و در آن به کشت و زرع و استخراج آب پرداخت.[۱۸] البته برخی معتقدند که این منطقه از سوی پیامبر(ص)[۱۹] و یا عمر[۲۰] به علی(ع) به صورت اقطاع واگذار گردید.
در منابع از موقوفات فراوان امیرمؤمنان(ع) در این منطقه سخن گفته شده است.[۲۱] امام حسین(ع) سود محصولات این منطقه را در اختیار عبدالله بن جعفر بن ابی‌طالب قرار داد و او نیز پس از مدتی این مکان را به معاویة بن ابی‌سفیان واگذار کرد؛[۲۲] البته برای آل‌علی همچنان در آن منطقه مستغلاتی باقی بود؛ به‌گونه‌ای که امام سجاد(ع) در زمان واقعه حره به ینبع رفت[۲۳] و بنا به نقلی خانواده مروان را نیز به همراه خانواده خود به ینبع برد.[۲۴]
عبدالله بن حسن مثنی در عهد سفاح تلاش کرد تا آن را از خلیفه بگیرد[۲۵] و حتی مشاجراتی بین فرزندان علی(ع) بر سر موقوفات ینبع رخ داد[۲۶] که پس از چندین رخداد، سرانجام توسط مهدی عباسی به علویان واگذار شد.[۲۷]
اهالی منطقه
در منابع اکثر اهالی ینبع از انصار،[۲۸]حسنیان،[۲۹] و زیدیه[۳۰] و البته قبیله جهنیه[۳۱] دانسته شده‌اند. از چهره‌های شناخته شده این منطقه حسن بن قاسم بن محمد است که در سال ۶۶۴ق از ینبع به مغرب رفت.[۳۲] او نیای شرفای علوی مغرب بود که در آن منطقه حکومتی تشکیل دادند.[۳۳]
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ زرکلی، الأعلام، ۱۹۸۹م، ج۶، ص۲۸۳؛ احمد، حجاز در صدر اسلام، ۱۳۷۵ش، ص۹۷.
- ↑ مقدسی، احسن التقاسیم، ۱۴۱۱ق، ص۲۹.
- ↑ سمعانی، الأنساب، ۱۳۸۲ق، ج۱۳، ص۵۲۸.
- ↑ صبری پاشا، موسوعة مرآة الحرمین، ۱۴۲۴ق، ج۵، ص۱۴۶.
- ↑ سخاوی، البلدانیات، ۱۴۲۲ق، ص۲۹۸؛ یاقوت حموی، معجم البلدان، ۱۹۹۵م، ج۵، ص۴۵۰.
- ↑ مسعودی، التنبیه و الإشراف، قاهره، ص۲۰۳.
- ↑ صبری پاشا، موسوعة مرآة الحرمین، ۱۴۲۴ق، ج۵، ص۱۴۶.
- ↑ حافظ ابرو، جغرافیا، ۱۳۷۵ش، ج۱، ص۲۱۸.
- ↑ یاقوت حموی، معجم البلدان، ۱۹۹۵م، ج۵، ص۴۵۰؛ سمهودی، وفاء الوفاء، ۲۰۰۶، ج۴، ص۱۶۶.
- ↑ یاقوت حموی، معجم البلدان، ۱۹۹۵م، ج۵، ص۴۵۰؛ سمهودی، وفاء الوفاء، ۲۰۰۶، ج۴، ص۱۶۶.
- ↑ سخاوی، البلدانیات، ۱۴۲۲ق، ص۲۹۸.
- ↑ یاقوت حموی، معجم البلدان، ۱۹۹۵م، ج۵، ص۴۵۰.
- ↑ ابن عبدالحق بغدادی، مراصد الإطلاع، ۱۴۱۲ق، ج۳، ص۱۴۸۵؛ یاقوت حموی، معجم البلدان، ۱۹۹۵م، ج۵، ص۴۵۰.
- ↑ طبری، تاریخ الامم و الملوک، ۱۳۸۷ق، ج۷، ص۵۳۵.
- ↑ مسعودی، مروج الذهب، ۱۴۱۲ق، ج۲، ص۲۸۱.
- ↑ یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، بیروت، ج۲، ص۶۶.
- ↑ واقدی، المغازی، ۱۴۰۹ق، ج۱،ص۲۰.
- ↑ سمهودی، وفاء الوفاء، ۲۰۰۶، ج۴، ص۱۶۶؛ احمد، حجاز در صدر اسلام، ۱۳۷۵ش، ص۹۸.
- ↑ یاقوت حموی، معجم البلدان، ۱۹۹۵م، ج۵، ص۴۵۰.
- ↑ بلاذری، فتوح البلدان، ۱۹۸۸ق، ص۲۴؛ ابن عبدالحق بغدادی، مراصد الإطلاع، ۱۴۱۲ق، ج۳، ص۱۴۸۵.
- ↑ احمد، حجاز در صدر اسلام، ۱۳۷۵ش، ص۹۸، یاقوت حموی، معجم البلدان، ۱۹۹۵م، ج۵، ص۴۵۰.
- ↑ احمد، حجاز در صدر اسلام، ۱۳۷۵ش، ص۹۹.
- ↑ بلعمی، تاریخنامه طبری، ۱۳۷۳ش، ج۴، ص۷۱۸.
- ↑ طبری، تاریخ الامم و الملوک، ۱۳۸۷ق، ج۵، ص۴۸۵.
- ↑ احمد، حجاز در صدر اسلام، ۱۳۷۵ش، ص۹۹.
- ↑ ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیین، بیروت، ص۱۸۹.
- ↑ احمد، حجاز در صدر اسلام، ۱۳۷۵ش، ص۹۹.
- ↑ ابن جوزی، المنتظم، بیروت، ج۱، ص۱۴۲.
- ↑ یاقوت حموی، معجم البلدان، ۱۹۹۵م، ج۵، ص۴۵۰.
- ↑ سخاوی، البلدانیات، ۱۴۲۲ق، ص۲۹۸.
- ↑ ابن حبیب، المنمق، ۱۴۰۵ق، ص۱۳۳.
- ↑ سلاوی، الاستقصاء، ۱۴۲۸ق، ج۱، ص۴۲۷.
- ↑ سلاوی، الاستقصاء، ۱۴۲۸ق، ج۱، ص۴۲۷.
منابع
- ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم فی تاریخ الأمم و الملوک، تحقیق محمد عبدالقادر عطا، بیروت، دارالکتب العلمیة، بی‌تا.
- ابن حبیب بغدادی، محمد، المنمق فی اخبار قریش، تحقیق خورشید احمد فاروق، بیروت، عالم الکتب، ۱۴۰۵ق.
- ابن عبدالحق بغدادی، صفی‌الدین عبد المومن، مراصد الإطلاع علی أسماء الأمکنة و البقاع، بیروت، دارالجیل، ۱۴۱۲ق.
- ابوالفرج اصفهانی، علی بن حسین، مقاتل الطالبیین، تحقیق سید احمد صقر، بیروت، دار المعرفة، بی‌تا.
- احمد، علی صالح، حجاز در صدر اسلام، ترجمه عبدالمحمد آیتی، تهران، نشر مشعر، ۱۳۷۵ش.
- بلاذری، احمد بن یحیی، فتوح البلدان، بیروت، دار و مکتبة الهلال، ۱۹۸۸م.
- بلعمی، تاریخنامه طبری، تحقیق محمد روشن، تهران، البرز، چاپ سوم، ۱۳۷۳ش.
- حافظ ابرو، عبدالله بن لطف‌الله، جغرافیای حافظ ابرو، تحقیق صادق سجادی، تهران، میراث مکتوب، ۱۳۷۵ش.
- زرکلی، خیرالدین، الأعلام قاموس تراجم لأشهر الرجال و النساء من العرب و المستعربین و المستشرقین، بیروت، دارالعلم للملایین، چاپ هشتم، ۱۹۸۹ق.
- سخاوی، محمد بن عبدالرحمن، البلدانیات، تحقیق حسام بن محمد قطان، ریاض، دار العطاء، ۱۴۲۲ق.
- سلاوی، احمد، الاستقصاء لاخبار الدول المغرب الاقصی، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۲۸ق.
- سمعانی، عبدالکریم بن محمد، الأنساب، تحقیق عبدالرحمن بن یحیی المعلمی، حیدرآباد، مجلس دائرة المعارف العثمانیة، ۱۳۸۲ق.
- سمهودی، علی بن احمد، وفاء الوفاء بأخبار دارالمصطفی، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۲۰۰۶م.
- صبری پاشا، ایوب، موسوعة مرآة الحرمین، قاهره، دارالافاق العربیه، چاپ اول، ۱۴۲۴ق.
- طبری، محمد بن جریر، تاریخ الأمم و الملوک، تحقیق محمد أبو الفضل ابراهیم، بیروت، دارالتراث، چاپ دوم، ۱۳۸۷ق.
- مسعودی، علی بن حسین، التنبیه و الإشراف، تصحیح عبدالله اسماعیل الصاوی، قاهرة، دارالصاوی، بی‌تا.
- مسعودی، علی بن حسین، مروج الذهب و معادن الجوهر، تحقیق اسعد داغر، قم، دارالهجرة، چاپ دوم، ۱۴۰۹ق.
- مقدسی، محمد بن أحمد، أحسن التقاسیم فی معرفة الأقالیم، قاهرة، مکتبة مدبولی، چاپ سوم، ۱۴۱۱ق.
- واقدی، محمد بن عمر، المغازی، تحقیق مارسدن جونس، بیروت، مؤسسة الأعلمی، چاپ سوم، ۱۴۰۹ق.
- حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم البلدان، بیروت، دار صادر، چاپ دوم، ۱۹۹۵م.
- یعقوبی، احمد بن ابی‌یعقوب، تاریخ الیعقوبی، بیروت، دار صادر، بی‌تا.