مناجات حضرت علی در مسجد کوفه
| اطلاعات دعا و زیارت | |
|---|---|
| موضوع | صفات خداوند و طلب رحمت |
| مأثور/غیرمأثور | مأثور |
| صادره از | امام علی(ع) |
| منابع شیعی | المزار الکبیر • کتاب المزار • بلد الامین • بحار الانوار • زاد المعاد • مفاتیح الجنان |
| مکان | مسجد کوفه |
| دعاها و زیارات مشهور | |
| دعای توسل • دعای کمیل • دعای ندبه • دعای سمات • دعای فرج • دعای ابوحمزه ثمالی • زیارت عاشورا • زیارت جامعه کبیره • زیارت وارث • زیارت امین‌الله • زیارت اربعین | |
مناجات حضرت علی در مسجد کوفه، دعایی منسوب به امام علی(ع) و از اعمال مسجد کوفه است. این مناجات، با ذکر شماری از ویژگی‌های روز قیامت و درخواست رهایی از عذاب این روز آغاز و با اشاره به ۲۳ صفت خدا و طلب رحمت از او پس از ذکر هر صفت پایان می‌یابد. برخی از عالمان شیعه، این مناجات را در باب اعمال مسجد کوفه آورده‌اند؛ اما سندی برای آن ذکر نکرده‌اند.
نام‌گذاری
علمای شیعه این مناجات را در اعمال مسجد کوفه آورده و به حضرت علی(ع) منسوب کرده‌اند.[۱] اما برای آن سندی ذکر نکرده‌اند. برخی مدعی‌اند محتوای و سبک این مناجات، با دعاهایی که از امامان معصوم رسیده، همخوانی و شباهت دارد.[۲]
محتوا
مناجات امام علی(ع) در مسجد کوفه دو بخش و ۳۲ فراز دارد. بخش نخست آن با عبارت «اللهم انی اسئلک الامان...» شروع و با ذکر تعدادی از ویژگی‌ها و سختی‌های روز قیامت، از خدا رهایی از آنها درخواست می‌شود.[۳] البته در این مناجات، نام قیامت به صراحت، نیامده، اما ویژگی‌هایی برای این روز ذکر شده که در قرآن نیز به آنها اشاره شده است از جمله،
خدایا از تو امان مى خواهم، روزى كه سودى ندهد مال و فرزندان
- سودمند نبودن مال و فرزند
- پشیمانی خطاکاران
- شناخته‌شدن گناه‌کاران با چهره
- مجازات نشدن کسی به جای دیگری
- مفید نبودن عذرخواهی
- گریزان بودن از فرزند، همسر، پدر و مادر
- آرزوی گناه‌کاران که ای کاش می‌توانستند فرزند، همسر، برادر و قبیله را فدای خود کنند و از عذاب رهایی یابند.[۴]
بخش دوم مناجات با عبارت «مولای یا مولای» در آغاز تمام فرازها شروع و خدا را با یکی از اسماء و صفاتش خطاب قرار داده و در برابر هر صفتی به عجر و ناتوانی انسان اشاره کرده و در پایان هر فراز رحمت خدا درخواست می‌شود.[۵]
در این مناجات، خدا با اسما و صفات مولا، مالک، عزیر، خالق، عظیم، قوی، غنی، معطی، حی، باقی، دائم، رازق، جواد، معافی، کبیر، هادی، رحمان، سلطان، دلیل، غفور، غالب، رب و متکبر خطاب شده است. در برابر، انسان با تعابیری همچون عبد، مملوک، ذلیل، مخلوق، حقیر، ضعیف، فقیر، سائل، میت، فانی، زائل، مرزوق، بخیل، مبتلی، صغیر، ضال، مرحوم، ممتحن، متحیر، مذنب، مغلوب، مربوب و خاشع توصیف شده است.[۶]
مآخذ و شرح
این مناجات در منابع شیعی، همچون المزار الکبیر ابن مشهدی،[۷] المزار شهید اول[۸]، البلد الامین[۹]، بحارالانوار[۱۰]، زاد المعاد[۱۱] و مفاتیح الجنان[۱۲] آمده است. همچنین کتاب شرحی بر مناجات حضرت امیر (ع) در مسجد کوفه در شرح آن منتشر شده است.
متن مناجات
اللَّهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ الْأَمَانَ ﴿يَوْمَ لا يَنْفَعُ مَالٌ وَ لا بَنُونَ، إِلّا مَنْ أَتَى اللَّهَ بِقَلْبٍ سَلِيمٍ﴾ وَ أَسْأَلُكَ الْأَمَانَ ﴿يَوْمَ يَعَضُّ الظَّالِمُ عَلَى يَدَيْهِ يَقُولُ يَا لَيْتَنِي اتَّخَذْتُ مَعَ الرَّسُولِ سَبِيلا﴾ وَ أَسْأَلُكَ الْأَمَانَ يَوْمَ ﴿يُعْرَفُ الْمُجْرِمُونَ بِسِيمَاهُمْ، فَيُؤْخَذُ بِالنَّوَاصِي وَ الْأَقْدَامِ﴾ وَ أَسْأَلُكَ الْأَمَانَ ﴿يَوْمَ لا يَجْزِي وَالِدٌ عَنْ وَلَدِهِ وَ لا مَوْلُودٌ هُوَ جَازٍ عَنْ وَالِدِهِ شَيْئاً، إِنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ﴾
وَ أَسْأَلُكَ الْأَمَانَ ﴿يَوْمَ لا يَنْفَعُ الظَّالِمِينَ مَعْذِرَتُهُمْ، وَ لَهُمُ اللَّعْنَةُ وَ لَهُمْ سُوءُ الدَّارِ﴾ وَ أَسْأَلُكَ الْأَمَانَ ﴿يَوْمَ لا تَمْلِكُ نَفْسٌ لِنَفْسٍ شَيْئا، وَ الْأَمْرُ يَوْمَئِذٍ لِلَّهِ﴾ وَ أَسْأَلُكَ الْأَمَانَ ﴿يَوْمَ يَفِرُّ الْمَرْءُ مِنْ أَخِيهِ، وَ أُمِّهِ وَ أَبِيهِ، وَ صَاحِبَتِهِ وَ بَنِيهِ، لِكُلِّ امْرِى ءٍ مِنْهُمْ يَوْمَئِذٍ شَأْنٌ يُغْنِيهِ﴾؛ وَ أَسْأَلُكَ الْأَمَانَ يَوْمَ ﴿يَوَدُّ الْمُجْرِمُ لَوْ يَفْتَدِي مِنْ عَذَابِ يَوْمِئِذٍ بِبَنِيهِ، وَ صَاحِبَتِهِ وَ أَخِيهِ، وَ فَصِيلَتِهِ الَّتِي تُؤْوِيهِ، وَ مَنْ فِي الْأَرْضِ جَمِيعا ثُمَّ يُنْجِيهِ، كَلّا إِنَّهَا لَظَى نَزَّاعَةً لِلشَّوَى﴾
مَوْلايَ يَا مَوْلايَ، أَنْتَ الْمَوْلَى وَ أَنَا الْعَبْدُ، وَ هَلْ يَرْحَمُ الْعَبْدَ إِلّا الْمَوْلَى؟ مَوْلايَ يَا مَوْلايَ، أَنْتَ الْمَالِكُ وَ أَنَا الْمَمْلُوكُ، وَ هَلْ يَرْحَمُ الْمَمْلُوكَ إِلا الْمَالِكُ؟ مَوْلايَ يَا مَوْلايَ، أَنْتَ الْعَزِيزُ وَ أَنَا الذَّلِيلُ، وَ هَلْ يَرْحَمُ الذَّلِيلَ إِلّا الْعَزِيزُ؟ مَوْلايَ يَا مَوْلايَ، أَنْتَ الْخَالِقُ وَ أَنَا الْمَخْلُوقُ، وَ هَلْ يَرْحَمُ الْمَخْلُوقَ إِلّا الْخَالِقُ؟ مَوْلايَ يَا مَوْلايَ، أَنْتَ الْعَظِيمُ وَ أَنَا الْحَقِيرُ، وَ هَلْ يَرْحَمُ الْحَقِيرَ إِلّا الْعَظِيمُ؟
مَوْلايَ يَا مَوْلايَ، أَنْتَ الْقَوِيُّ وَ أَنَا الضَّعِيفُ، وَ هَلْ يَرْحَمُ الضَّعِيفَ إِلّا الْقَوِيُّ؟ مَوْلايَ يَا مَوْلايَ، أَنْتَ الْغَنِيُّ وَ أَنَا الْفَقِيرُ، وَ هَلْ يَرْحَمُ الْفَقِيرَ إِلّا الْغَنِيُّ؟ مَوْلايَ يَا مَوْلايَ، أَنْتَ الْمُعْطِي وَ أَنَا السَّائِلُ، وَ هَلْ يَرْحَمُ السَّائِلَ إِلا الْمُعْطِي؟ مَوْلايَ يَا مَوْلايَ، أَنْتَ الْحَيُّ وَ أَنَا الْمَيِّتُ، وَ هَلْ يَرْحَمُ الْمَيِّتَ إِلا الْحَيُّ ؟ مَوْلايَ يَا مَوْلايَ، أَنْتَ الْبَاقِي وَ أَنَا الْفَانِي، وَ هَلْ يَرْحَمُ الْفَانِيَ إِلا الْبَاقِي؟ مَوْلايَ يَا مَوْلايَ، أَنْتَ الدَّائِمُ وَ أَنَا الزَّائِلُ، وَ هَلْ يَرْحَمُ الزَّائِلَ إِلا الدَّائِمُ؟
مَوْلايَ يَا مَوْلايَ، أَنْتَ الرَّازِقُ وَ أَنَا الْمَرْزُوقُ، وَ هَلْ يَرْحَمُ الْمَرْزُوقَ إِلا الرَّازِقُ؟ مَوْلايَ يَا مَوْلايَ، أَنْتَ الْجَوَادُ وَ أَنَا الْبَخِيلُ، وَ هَلْ يَرْحَمُ الْبَخِيلَ إِلا الْجَوَادُ؟ مَوْلايَ يَا مَوْلايَ، أَنْتَ الْمُعَافِي وَ أَنَا الْمُبْتَلَى، وَ هَلْ يَرْحَمُ الْمُبْتَلَى إِلا الْمُعَافِي؟ مَوْلايَ يَا مَوْلايَ، أَنْتَ الْكَبِيرُ وَ أَنَا الصَّغِيرُ، وَ هَلْ يَرْحَمُ الصَّغِيرَ إِلا الْكَبِيرُ؟ مَوْلايَ يَا مَوْلايَ، أَنْتَ الْهَادِي وَ أَنَا الضَّالُّ، وَ هَلْ يَرْحَمُ الضَّالَّ إِلا الْهَادِي؟
مَوْلايَ يَا مَوْلايَ، أَنْتَ الرَّحْمَنُ وَ أَنَا الْمَرْحُومُ، وَ هَلْ يَرْحَمُ الْمَرْحُومَ إِلا الرَّحْمَنُ؟ مَوْلايَ يَا مَوْلايَ، أَنْتَ السُّلْطَانُ وَ أَنَا الْمُمْتَحَنُ، وَ هَلْ يَرْحَمُ الْمُمْتَحَنَ إِلا السُّلْطَانُ؟ مَوْلايَ يَا مَوْلايَ، أَنْتَ الدَّلِيلُ وَ أَنَا الْمُتَحَيِّرُ، وَ هَلْ يَرْحَمُ الْمُتَحَيِّرَ إِلا الدَّلِيلُ؟ مَوْلايَ يَا مَوْلايَ، أَنْتَ الْغَفُورُ وَ أَنَا الْمُذْنِبُ، وَ هَلْ يَرْحَمُ الْمُذْنِبَ إِلا الْغَفُورُ؟ مَوْلايَ يَا مَوْلايَ، أَنْتَ الْغَالِبُ وَ أَنَا الْمَغْلُوبُ، وَ هَلْ يَرْحَمُ الْمَغْلُوبَ إِلا الْغَالِبُ؟
مَوْلايَ يَا مَوْلايَ، أَنْتَ الرَّبُّ وَ أَنَا الْمَرْبُوبُ، وَ هَلْ يَرْحَمُ الْمَرْبُوبَ إِلا الرَّبُّ؟ مَوْلايَ يَا مَوْلايَ، أَنْتَ الْمُتَكَبِّرُ وَ أَنَا الْخَاشِعُ، وَ هَلْ يَرْحَمُ الْخَاشِعَ إِلا الْمُتَكَبِّرُ؟ مَوْلايَ يَا مَوْلايَ، ارْحَمْنِي بِرَحْمَتِكَ وَ ارْضَ عَنِّي بِجُودِكَ وَ كَرَمِكَ وَ فَضْلِكَ ؛ يَا ذَا الْجُودِ وَ الْإِحْسَانِ، وَ الطَّوْلِ وَ الامْتِنَانِ، بِرَحْمَتِكَ يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ.
خدایا از تو امان می‌خواهم، «روزی که هیچ مال و اولادی سود نمی‌دهد، مگر کسی که قلبی سالم [از آلودگی‌ها] به پیشگاه خداوند بیاورد» و از تو امان می‌خواهم «روزی که ستمکار [از شدت حسرت] دست‌های خود را به دندان می‌گزد [و] می‌گوید: ای‌کاش همراه این پیامبر راهی [به‌سوی حق] انتخاب می‌کردم!» و از تو امان می‌خواهم روزی که «گناه‌پیشگان را از نشانه‌هایشان می‌شناسند، پس موهای جلوی سر و پاهایشان را می‌گیرند [و به دوزخشان می‌اندازند]» و از تو امان می‌خواهم «روزی که هیچ پدری چیزی [از عذاب را] از فرزندش دفع نمی‌کند و نه هیچ فرزندی برطرف‌کنندۀ چیزی از [عذابِ] پدر خویش است، به‌یقین وعدۀ خداوند حق است.»
و از تو امان می‌خواهم «روزی که عذرخواهی ستمکاران هیچ سودی به حالشان ندارد و برای آنان لعنت و سرای بدی [چون دوزخ] است» و از تو امان می‌خواهم «روزی که کسی از کسی چیزی [از عذاب] را دفع نمی‌کند، در آن روز حکومت و فرمانروایی ویژۀ خداست» و از تو امان می‌خواهم «روزی که آدمی از برادرش می‌گریزد و از مادر و پدرش و از همسر و فرزندانش؛ در آن روز هرکس از آنان را گرفتاری و کاری است که برای او [از اینکه نتواند به کار دیگر بپردازد] بس است» و از تو امان می‌خواهم روزی که «گناه‌پیشه آرزو می‌کند ای‌کاش می‌توانست فرزندانش را در برابر [نجات از] عذابِ آن روز عوض دهد! و همسر و برادرش را و خویشانِ نزدیکش را که به او پناه می‌دادند و نیز همۀ کسانی که در زمینند، تا او را [از عذاب] برهانند؛ چنین نیست [که راه نجاتی برایش باشد]، همانا آتش سوزنده زبانه می‌کشد، درحالی‌که اعضا و پوستِ سر را برمی‌کَند.»
مولایم ای مولای من، تو مولایی و من بنده‌ام، آیا رحم می‌کند به بنده جز مولا؟ مولایم ای مولای من، تو مالکی و من بنده‌ام، آیا رحم می‌کند به بنده جز مولا؟ مولایم ای مولای من، تو عزیزی و من خوار، آیا رحم می‌کند به خوار جز عزیز؟ مولایم ای مولای من، تو خالقی، من مخلوق، آیا رحم می‌کند به مخلوق جز خالق؟ مولایم ای مولای من، تو باعظمتی و من ناچیز، آیا رحم می‌کند به ناچیز جز باعظمت؟
مولایم ای مولای من، تو نیرومندی و من ناتوان، آیا رحم می‌کند به ناتوان جز نیرومند؟ مولایم ای مولای من تو بی‌نیازی و من نیازمند، آیا رحم می‌کند به نیازمند جز بی‌نیاز؟ مولایم ای مولای من، تو عطا بخشی و من گدا، آیا رحم می‌کند به گدا جز عطابخش؟ مولایم ای مولای من، تو زنده‌ای و من مرده، آیا رحم می‌کند به مرده جز زنده؟ مولایم مولای من، تو باقی هستی و من فانی، آیا رحم می‌کند به فانی جز باقی؟ مولایم ای مولای من، تو پاینده‌ای و من از بین رونده، آیا رحم می‌کند به از بین رونده جز پاینده؟
مولایم ای مولای من، تو روزی‌دهنده‌ای و من روزی داده‌شده، آیا رحم می‌کند به روزی داده‌شده جز روزی دهنده؟ مولایم ای مولای من، تو باسخاوتی و من بخیل، آیا رحم می‌کند به بخیل جز باسخاوت؟ مولایم ای مولای من، تو سلامت‌بخشی و من گرفتار، آیا رحم می‌کند به گرفتار جز سلامت‌بخش؟ مولایم ای مولای من، تو بزرگی و من کوچک، آیا رحم می‌کند به کوچک جز بزرگ؟ مولایم ای مولای من، تو راهنمایی و من گمراه، آیا رحم می‌کند به گمراه جز راهنما؟
مولایم ای مولای من، تو رحم‌کننده‌ای و من رحم‌شده، آیا رحم می‌کند به رحم‌شده جز رحم‌کننده؟ مولایم ای مولای من، تو سلطانی و من آزمایش‌شده به بلاها، آیا رحم می‌کند به آزمایش‌شده به بلاها جز سلطان؟ مولایم ای مولای من، تو راهنمایی و من سرگردان، آیا رحم می‌کند به سرگردان جز راهنما؟ مولایم ای مولای من، تو آمرزنده‌ای و من گناهکار، آیا رحم می‌کند به گناهکار جز آمرزنده؟ مولایم ای مولای من، تو پیروزی و من شکست‌خورده، آیا رحم می‌کند به شکست‌خورده جز پیروز؟
مولایم ای مولای من، تو پرورنده‌ای و من پروریده، آیا رحم می‌کند به پروریده جز پرورنده؟ مولایم ای مولای من، تو بزرگ‌منشی و من فروتن، آیا رحم می‌کند به فروتن جز بزرگ‌منش؟ مولایم ای مولای من، به من رحم کن به رحمتت و به جود و کرم و فضلت از من راضی شو، ای دارای جود و احسان و عطا و مهربانی و محبت، به مهربانی‌ات ای مهربان‌ترین مهربانان.
پانویس
- ↑ شهید اول، المزار، ۱۴۱۰ق، ص۲۴۸-۲۵۱؛ مجلسی، زادالمعاد، ۱۴۲۳ق، ص۴۹۴-۴۹۵؛ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۹۷، ص۴۱۹-۴۲۰.
- ↑ بلوچی، بررسی مبانی قرآنی و روایی مناجات حضرت امیر(ع) در مسجد کوفه، ۱۳۹۰ش.
- ↑ بلوچی، شرحی بر مناجات حضرت امیر(ع) در مسجد کوفه، ۱۳۹۴ش، ص۱۹.
- ↑ ر. ک. ابن مشهدی، المزار، ۱۴۱۹ق، ص۱۷۳-۱۷۷.
- ↑ بلوچی، شرحی بر مناجات حضرت امیر(ع) در مسجد کوفه، ۱۳۹۴ش، ص۱۹.
- ↑ ر. ک. ابن مشهدی، المزار، ۱۴۱۹ق، ص۱۷۳-۱۷۷.
- ↑ ر. ک. ابن مشهدی، المزار، ۱۴۱۹ق، ص۱۷۳-۱۷۷.
- ↑ شهید اول، المزار، ۱۴۱۰ق، ص۲۴۸-۲۵۱.
- ↑ کفعمی، البلد الامین، ۱۴۱۸ق، ص۳۱۹-۳۲۰.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۹۱ ص۱۰۹-۱۱۱.
- ↑ مجلسی، زاد المعاد، ۱۴۲۳ق، ص۴۹۴-۴۹۵.
- ↑ قمی، مفاتیح الجنان، ص۳۹۹.
منابع
- ابن مشهدی، المزار الکبیر، تصحیح: جواد قیومی اصفهانی، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ۱۴۱۹ق.
- کفعمی، ابراهیم بن علی، البلد الامین ک الدرع الحصین، بیروت، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، ۱۴۱۸ق.
- مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، تصحیح: جمعی از محققان، بیروت، داراحیاءالتراث العربی، ۱۴۰۳ق.
- شهید اول، محمد بن مکی، المزار، تصحیح: محمدباقر ابطحی اصفهانی، قم، مدرسه امام مهدی علیه‌السلام، ۱۴۱۰ق.
- مجلسی، محمدباقر، زادالمعاد-مفتاح الجنان، تصحیح: علاءالدین اعلمی، بیروت، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، ۱۴۲۳ق.
- بلوچی، فرشته، شرحی بر مناجات حضرت امیر(ع) در مسجد کوفه، قم، دلیل ما، ۱۳۹۴ش.
- بلوچی، بررسی مبانی قرآنی و روایی مناجات حضرت امیر(ع) در مسجد کوفه، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی تهران، ۱۳۹۰ش.
- قمی، عباس، مفاتیح الجنان، قم، اسوه، بی‌تا.