سیره نبوی

سیره نبوی به روش و نوع رفتار پیامبر اکرم(ص) در جنبه‌های مختلف زندگی گفته می‌شود. قرآن، پیامبر را به عنوان سرمشق نیکو معرفی می‌کند و از این رو مسلمانان، شناخت جنبه‌های گوناگون زندگی پیامبر(ص) را مورد توجه قرار داده‌اند. روش تبلیغی پیامبر(ص) با بشارت و انذار همراه بود و اعتقادی به اجبار دیگران به پذیرفتن دین اسلام نداشت. رسول خدا(ص) در مدینه نظم اجتماعی و اداری جدیدی را پدید آورد که بر اساس اصول اسلام پایه‌ریزی شده بود. در مورد جنگ‌های پیامبر(ص) نیز گفته می‌شود که مجموعه‌ای از ارزش‌های انسانی در شرایط جنگی توسط پیامبر(ص) رعایت شده است. کتاب‌های سیره اخلاقی پیامبر(ص) نیز به جنبه‌های گسترده‌ای از اخلاقیات رسول خدا(ص) در زمینه اخلاق معنوی، فردی، اجتماعی و خانوادگی پرداخته‌اند.

کتاب‌های بسیاری در طول تاریخ اسلام به نگارش سیره پیامبر(ص) اختصاص یافته‌اند از جمله سیره ابن هشام درگذشته قرن سوم قمری و الصحیح من سیرة النبی الاعظم تألیف جعفر مرتضی (متوفای ۱۴۴۱ق) است. همچنین همایش‌هایی نیز در ارتباط با سیره نبوی در ایران و کشورهای دیگر برگزار شده است.

مفهوم‌شناسی و اهمیت

سیره نبوی اصطلاحی است که بر سبک، روش و نوع رفتار پیامبر اکرم(ص) در جنبه‌های مختلف زندگی اطلاق می‌شود. برپایه آیه ۲۱ سوره احزاب، پیامبر(ص) الگو و سرمشقی نیکو برای مؤمنان معرفی شده است که در کارهای خود می‌توانند از وی تبعیت کنند. همچنین در آیه «وَ إِنَّكَ لَعَلَىٰ خُلُقٍ عَظِيمٍ؛ و تو اخلاق عظیم و برجسته‌ای داری.»، پیامبر(ص) فردی با خُلق نیکو، آداب و سنت‌های پسندیده معرفی شده است.

مرتضی مطهری در اهمیت شناخت سیره نبوی گفته است: یکی از منابع شناخت که یک نفر مسلمان باید دید و بینش خود را به کمک آن اصلاح و تکمیل نماید، سیره نبوی است.

سید محمدحسین طباطبایی نیز در مقدمه سنن النبی، سیره پیامبر(ص) را همان آداب الهی دانسته که التزام و پای‌بندی به آن‌ها و آراسته شدن به ظاهر و باطن این سنن را والاترین کمال و نهایی‌ترین هدف و تأمین‌کننده خیر دنیا و آخرت معرفی نموده است

تاریخچه نگارش سیره‌های پیامبر(ص)

همچنین ببینید: سیره‌پژوهی

شرح حال و گزارش وقایع زندگانی پیامبر اسلام، پیش از پیامبری و پس از آن، اعمال و رفتارهای او در زندگی عملی و حتی جنگ‌ها، از جمله مسائلی است که در منابع مربوط به سیره نبوی به تفصیل گزارش شده است. گفته می‌شود در آغاز، سیره پیامبر(ص) بخشی از احادیث نبوی بود که محدثان آنان را در ابواب جداگانه‌ای گردآوری و تدوین می‌کردند، سپس مورخان نیز دست به تألیف زده و آثاری در زمینه وقایع زمان حیات پیامبر(ص) و سبک برخورد او با این وقایع، گزارش و نگارش کردند.

عروة بن زبیر (درگذشت: ۹۴ق)، از تابعین اهل مدینه و یکی از فقهای هفتگانه، را نخستین کسی دانسته‌اند که در سیره نبوی دست به نگارش زده است. برخی نیز ابان بن عثمان عفان، فرزند خلیفه سوم، را نخستین سیره‌نویس در جهان اسلام معرفی کرده‌اند. سیره‌نویسی به سبب عواملی در زمان خلافت بنی‌امیه رو به کندی نهاد؛ با این حال عالمانی در همین دوره و اندکی پس از آن مانند ابن‌شهاب زهری (درگذشت: ۱۲۴ق)، موسی بن عقبه (درگذشت: ۱۴۱ق)، ابومعشر سِندی (درگذشت: ۱۷۰ق) و محمد بن اسحاق (درگذشت: ۱۵۱ق)، به تألیف و تدوین آثاری در سیره نبوی همت گماشتند.

به‌گفته عباس زریاب خویی (۱۲۹۷-۱۳۷۳ش)، مورخ و مترجم شیعه، مهم‌ترین و جامع‌ترین این سیره‌ها، سیره محمد بن اسحاق است که در اوایل حکومت عباسیان تألیف شد و با تلخیص ابن‌هشام (درگذشت: ۲۱۳ق)، با عنوان السیرة النبویة یا «سیره ابن‌هشام» به دست ما رسیده و از قدیمی‌ترین و معتبرترین کتاب‌ها درباره سیره رسول خدا(ص) است.

رسول جعفریان، شهر مدینه را به دلیل این که قریب به اتفاق نخستین دسته از سیره‌نگاران از این شهر بوده‌اند، به‌عنوان بنیان‌گذار سیره‌نویسی در جهان اسلام معرفی نموده است. با این وجود سنت سیره‌نویسی ادامه یافت و در بین شیعیان نیز برخی سیره‌نگاران به تألیف آثاری در سیره نبوی دست زدند.

اعتبار و حجیت سیره نبوی

همچنین ببینید: سنت

سیره نبوی ذیل سنت پیامبر(ص)؛ یعنی همان گفتار، رفتار و تقریر پیامبر(ص) است که یکی از مصادر و منابع استنباط حکم شرعی نزد مسلمانان به شمار می‌رود. مسلمانان اتفاق نظر دارند که سیره و سنت نبوی معتبر و حجت است و در مقام عمل باید به آن التزام داشت. آنان به ادله‌ای از قرآن مانند «قُلْ أَطِيعُوا اللَّهَ وَالرَّسُولَ؛ بگو از خدا و پیامبر اطاعت کنید.»، برخی روایات و دلیل عقلی استناد کرده‌اند.

اصول حاکم بر سیره نبوی

محمد محمدی ری‌شهری اصولی همچون هماهنگی و سازگاری با عقل و فطرت، حق‌مداری، عدالت، نیکوکاری، ادب‌ورزی و هنجارگرایی، ساده‌زیستی، میانه‌روی، آسانی، پرهیز از تکلف، نظم، استواری، مداومت را از اصول حاکم بر سیره و سبک زندگی پیامبر(ص) بر شمرده است.

سیره رفتاری و عملی

سیره رفتاری و عملی پیامبر(ص) در امور زیر چنین گزارش شده است:

ویژگی‌های فردی

قرآن، پیامبر(ص) را دارای ویژگی‌های فردی والا و عظیم و رحمت برای عالمیان معرفی نموده است. درباره ویژگی‌های اخلاقی و سبک زندگی فردی پیامبر(ص) روایات زیادی در منابع روایی شیعه و اهل سنت نقل شده است.

برپایه روایات و بنا به گزارش سیره‌نویسان، پیامبر(ص)، بردبار، با حیاء، سخاوتمند و از شجاع‌ترین افراد زمان خود بود. سهل‌گیر بود. به کسی جفا نمی‌کرد و کسی را پَست و ذلیل نمی‌شمرد. نرم‌خو، گشاده‌رو و مهربان بود. فحاش و عیب‌جو نبود. اهل جدل (مراء) و کارهای بیهوده نبود. از کسی بدگویی نمی‌کرد. دیگران را سرزنش و مذمت نمی‌نمود و در کارهای خصوصی دیگران تجسس نمی‌کرد. زندگی‌ زاهدانه و فقیرانه‌ای داشت و در اموری چون خوراک، پوشاک، مسکن و مَرْکَب، ساده‌زیست بود و قناعت پیشه می‌کرد. تا گرسنه نمی‌شد غذا نمی‌خورد و پیش از آن که سیر شود، دست از خوردن غذا می‌کشید. در ابتدای خوردن و نوشیدن «بسم‌الله» و پس از آن «الحمدلله» می‌گفت. به‌هنگام خورد غذا به چیزی تکیه نمی‌داد. دعوت بردگان را می‌پذیرفت و با آنان غذا می‌خورد. کم‌‌حرف بود. با صدای بلند صحبت نمی‌کرد. به وقت حاجت و به اندازه ضرورت سخن می‌گفت، در گفتارش صادق و فصیح‌ترین مردمان بود. اهل مزاح بود، ولی با صدای بلند نمی‌خندید و فقط تبسم می‌زد. متواضع‌ بود و بدون تکبر راه می‌رفت. به هنگام نشستن، خاشع و رو به قبله بود. در پایین‌ترین جای مجلس می‌نشست و پای خود را جلوی کسی دراز نمی‌کرد. وفادار و در رد امانت، امین بود.

به‌گزارش سیره‌نویسان، پیامبر(ص) به آراستگی و بهداشت لباس و ظاهر نیز بسیار اهمیت می‌داد. لباس سفید، پاک و نظیف می‌پوشید. موهای خود را شانه می‌زد و آن را با آب صاف می‌نمود. هر وقت که می‌خواست از خانه بیرون برود خود را در آینه مرتب می‌نمود، عطر می‌زد و خودش را خوش‌بو می‌ساخت. بنا به روایتی، بیش از مقداری که برای خوراک خرج می‌کرد، برای خرید عطر هزینه می‌نمود. پیش از هر نماز مسواک می‌زد و دیگران را نیز به انجام آن توصیه می‌نمود. در روزهای جمعه ناخن‌ می‌گرفت، سبیل (شارب) خود را کوتاه و موی صورتش را مرتب می‌نمود.

پیامبر و امور خانواده

سیره عملی پیامبر(ص) در خانواده برپایه مهربانی، عدالت، احترام و مدارا، استوار بود. گفته می‌شود وقتی که وارد خانه می‌شد، وقت خود را سه قسمت می‌کرد: بخشی را برای کارهای عبادی، بخشی به امور شخصی و بخشی دیگر را به خانواده اختصاص می‌داد. با زنان خود، خوش‌رفتار بود و بهترین مردم را کسانی معرفی می‌نمود که با زنان‌‌شان خوش‌رفتارند. در کارهای داخل خانه کمک می‌کرد و آن را احسان در راه خدا می‌دانست. به نیکی کردن به فرزند دختر توصیه می‌نمود و نقل است که هرگاه حضرت زهرا(س) وارد می‌شد، پیامبر(ص) از جای خود بلند می‌شد، به استقبال او می‌رفت، او را می‌بوسید و در جای خودش می‌نشاند. در جمع خانواده می‌نشست و با آنان غذا می‌خورد و این عمل را بافضیلت‌تر از اعتکاف در مسجد معرفی می‌نمود. نسبت به اطفال مهربان بود. دو نوه خود، یعنی امام حسن و امام حسین(ع) را دوست می‌داشت. آن‌ها را در آغوش خود می‌نشاند، گاهی امام حسن(ع) و گاهی امام حسین(ع) را می‌بوسید.

پیامبر و سیره رفتاری او در اجتماع

سیره عملی پیامبر(ص) بر مدار بردباری، فروتنی، صداقت، امانت‌داری، انصاف و عدالت اجتماعی بود. با مردم نشست و برخاست می‌کرد و بنا به گزارش مورخان و سیره‌نویسان، حُسنِ معاشرت داشت. اگر مهمان به منزل او می‌آمد او را در بهترین جای خانه می‌نشاند و او را اکرام می‌نمود. در بین مردم الفت ایجاد می‌نمود و از ایجاد تفرقه پرهیز می‌کرد. با فقرا و مساکین می‌نشست و با آنان غذا می‌خورد. به سالمندان احترام می‌گذاشت. همچنین احترام اطفال را نیز رعایت می‌نمود، به آنان سلام می‌کرد و نام‌شان را محترمانه می‌برد. به جوانان اهمیت می‌داد و از آنان در کارهای مهم کمک می‌گرفت. برای نمونه چنین نقل شده است که وقتی لشکری از مردم برای جنگ با روم در آخرین روزهای حیات وی جمع شدند، اسامة بن زید که جوانی ۱۸ ساله بود را به عنوان فرمانده لشکر منصوب کرد و از همه خواست تا از این جوان پیروی کنند.

اگر یکی از اصحاب را تا سه روز نمی‌دید جویای احوال وی می‌شد، چنان‌چه آن شخص در خارج از شهر بود دعایش می‌کرد، اگر در شهر و دیار حضور داشت به دیدن او می‌رفت و اگر مریض بود به عیادتش می‌رفت. به رفع گرفتاری‌ها و حاجت‌های مردم توجه می‌کرد و محبوب‌ترین بندگان نزد خداوند را کسی می‌دانست که وجودش برای دیگران سودمندتر است. از بیماران عیادت و دلجویی می‌کرد و در تشییع جنازه مسلمانان شرکت می‌جست و مردم را به انجام این اعمال دعوت می‌نمود.

سیره عبادی

سیره عبادی پیامبر(ص) شامل مجموعه‌ای از اعمال و رفتارهای پیامبر(ص) در عبادت و بندگی خداوند است. برخی از آدابی که پیامبر(ص) در اعمال عبادی خود به آن‌ها توجه داشت را چنین گزارش کرده‌اند که او با یک مد آب (۷۵۰ گرم) وضو می‌گرفت و با یک صاع (سه کیلو) غسل می‌کرد. برای هر نمازی از نو وضو می‌گرفت. نماز را در وقت آن می‌خواند و آن را به وقت دیگری موکول نمی‌کرد. بسمله ابتدای سوره‌ها در نماز را بلند می‌خواند. در نمازش بسیار خاشع بود. نمازش کامل و کوتاه بود و وقتی به جماعت می‌خواند بر مردم سبک می‌گرفت. به شب‌زنده‌داری توجه خاص داشت و به برپایی آن تأکید می‌کرد. در آغاز شب می‌خوابید و پایان آن را به شب‌زنده‌داری می‌پرداخت. به نافله صبح اهتمام ویژه داشت و آن را در بیماری و تندرستی و در سفر و حضر، به جا می‌آورد.

بسیاری از روزها و ماه‌ها را روزه مستحبی می‌گرفت. ماه شعبان را به‌طور کامل روزه می‌گرفت و به ماه رمضان وصل می‌کرد. دهه آخر ماه رمضان را به احیاء و شب‌زنده‌داری می‌پرداخت. در آغاز سفر حج، نیت خود را خالص می‌گرداند. اهل دعا کردن بود و دیگران را به این امر ترغیب می‌نمود. دستانش را به هنگام دعا رو به آسمان بلند می‌کرد. فراوان ذکر می‌گفت و به یاد خدا بود. قرآن را شمرده و با صدای خوش می‌خواند.

سیره سیاسی

مقالهٔ اصلی: سیره سیاسی پیامبر(ص)

سیره‌نویسان در امور زیر به بیان و گزارش سیره سیاسی پیامبر(ص) پرداخته‌اند:

سیره سیاسی در ایجاد امت واحد اسلامی

گفته می‌شود تشکیل نظام و دولت اسلامی پس از اولین سال‌های هجرت پیامبر(ص) مستلزم ایجاد ملت واحد بود. از نخستین و مهم‌ترین اقدامات پیامبر(ص) در جهت تأسیس امت واحد اسلامی نیز پس از استقرار در مدینه، ایجاد پیمان برادری و برابری بین مسلمانان؛ به‌ویژه مهاجرین و انصار بود. پیامبر(ص) از همان ابتدا بین مسلمانان از قبایل مختلف عرب وحدت ایجاد کرد و ملاک برتری را در تقوا معرفی نمود. پیمان برادری در ابتدا به‌جهت حمایت از مهاجرن بی سرپناه و همچنین مأنوس ساختن مسلمانان با یکدیگر و برطرف کردن وحشت غربت از میان کسانی بود که اهل و نزدیکان خود را پس از مسلمان شدن ترک گفته کردنده بودند؛ اما بعد با نزول آیاتی مثل آیه «إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ؛ مؤمنان با هم برادرند»، جنبه عمومی‌تری به خود گرفت و با ایجاد اخوت ناشی از ایمان به خدا بر تحکیم وحدت در جهت ایجاد امت واحد و جامعه اسلامی مؤثر واقع شد.

تشکیل و تأسیس قانون اساسی از دیگر مهم‌ترین اقدامات پیامبر(ص) در جهت ایجاد امت واحد و دولت اسلامی بود. حضور طوایف مختلف مدینه در میان مسلمانان، زنده بودن سنت‌های جاهلی و اختلاف‌انگیزی یهودیان سبب نزاع و اختلاف می‌شد و این اختلافات می‌بایست با تدوین قانونی که مورد اجرا و محل رجوع همه طوایف است، مدیریت می‌شد. درست در همین شرایط بود که به نقل از مورخان، رسول خدا پیمان عمومی یا پیمان مدینه را در همان سال نخست هجرت، میان مسلمانان، یهودیان و مشرکان یثرب به امضا رساند و این نخستین گام برای ایجاد قانون اساسی مبتنی بر قرآن بود. برپایه مفاد این پیمان، پیامبر، مرجع اعلام جنگ یا صلح، و همچنین تنها مرجع حل و فصل اختلافات در مدینه است.

سیره سیاسی پیامبر(ص) در تأسیس حکومت

گفته می‌شود هنگامی که پیامبر(ص) به مدینه هجرت کرد نظم اجتماعی و اداری جدیدی را پدید آورد که بر اساس اصول اسلام پایه ریزی شده بود. قلمرو حکومت اسلامی در ابتدا به مدینه محدود بود و پس از آن که مکه به دست مسلمانان فتح گردید، توسعه یافت. همچنین پیامبر(ص) با برخی از قبایل ساکن حجاز و به ویژه اطراف مدینه، پیمان‌هایی بست و این اقدام خودش در گسترش قلمرو اسلام مؤثر واقع شد. در این سیستم حکومتی پیامبر(ص) احکام قرآنی و آن‌چه به او وحی می‌شد را در امور حکومتی و اجرایی به کار می‌گرفت و شرح و تبیین احکام و اجرای آن نیز به عهده خود شخص پیامبر(ص) اجرا بود. البته او در امور اجرایی و حکومتی از اصحاب خود نیز مشورت می‌گرفت. به‌گزارش مورخان، پس از توسعه دولت اسلامی، پیامبر(ص) والیانی را برای مکه، طایف، بحرین، عمان، یمامه و برخی از نواحی یمن تعیین کرد.

سیاست خارجی پیامبر و نحوه تعامل با دشمنان

گفته می‌شود سیاست خارجی پیامبر(ص) بر محور چند استراتژی؛ یعنی استراتژی دعوت، جنگ و صلح شکل گرفته بود. پیش از بعثت پیامبر و در آستانه ظهور اسلام دو امپراطوری بزرگ ایران و روم و دولت‌های مختلفی مانند دولت یمن، دولت حیره، دولت غسان، دولت حبشه و دولت مصر در اطراف شبه جزیره عربستان و همچنین قبایل مختلفی در خود شبه‌جزیره عربستان وجود داشتند. پس از ظهور اسلام، پیامبر(ص) در ابلاغ رسالت خود اصل را بر دعوت گذاشته بود و لذا یکی از مهم‌ترین اقدامات او در ناحیه سیاست خارجی این بود که پس از تشکیل حکومت و ایجاد ثبات در منطقه مدینه، از طریق صلح با مشرکان قریش و غلبه بر یهودیان، دعوت نامه‌هایی را به برخی از این قبایل و حکومت‌های خارج از شبه‌جزیره عربستان فرستاد. محتوا و مضمون مشترک این نامه‌ها توحید و دعوت به اسلام بود. راهبرد دیگر پیامبر(ص) در سیاست خارجی و حتی در برخورد با مشرکان که برای مسلمانان ایجاد درگیری و مزاحمت می‌کردند، راهبرد جنگ و دفاع بود. دو هدف کلی از جنگ‌هایی پیامبر را یکی دفع تجاوز به سرزمین یا امت اسلام و دیگری گسترش اسلام و دعوت به آن معرفی نموده‌اند. گفته می‌شود پس از آن که مسلمانان قدرت یافتند و شرایط زمانی و مکانی مهیا شد دستور مقابله با کفار و دشمنانی که مانع از تحقق حکومت و جامعه اسلامی می‌شدند، صادر شد. برخی مفسران بر این نظرند که با نازل شدن آیه ۳۹ سوره حج، نخستین بار برای مسلمانان دستور جنگ صادر گردید. گزارش‌های تاریخی، حدود ۸۰ جنگ را برای پیامبر ثبت کرده‌اند.

راهبرد دیگری که پیامبر در سیاست خود با دشمنان و کفار به کار گرفت، راهبرد صلح بود. صلح حدیبیه یکی از این صلح‌ها است که برخی آن را از مهم‌ترین رخدادهای پس از هجرت پیامبر دانسته‌اند که تأثیر چشم‌گیری بر گسترش اسلام داشته است. هدف پیامبر در برقراری صلح را نیز در راستای اهدافی مانند رساندن پیام توحید به همگان و گسترش اسلام به شمار آورده‌اند.

گفته می‌شود اصول ثابتی در سیاست خارجی پیامبر(ص) وجود داشته که نقش عمده‌ای در هر سه استراتژی پیامبر در سیاست خارجی ایفا نموده‌اند. اصل توحید، اصل نفی سبیل، اصل عدالت، اصل وفای به عهد و اصل برقراری ارتباط، برخی از این اصول به شمار می‌روند.

سیره سیاسی در مسئله جانشینی

سیره پیامبر(ص) در مسئله جانشینی برپایه امامت است که از نظر شیعه، امری الهی است. به‌گزارش مورخان، پیامبر(ص) در موقعیت‌های گوناگون به صراحت از جانشینی امام علی(ع) پس از خودش، سخن گفته بود تا این که در مسیر آخرین جح در منطقه‌ای به نام غدیر خم به‌طور رسمی امام علی(ع) را به عنوان جانشین خود اعلام نمود و مسلمانان را به پیروی از او فرمان داد.

سیره تبلیغی

به‌گزارش مورخان، تبلیغ دین اسلام در ابتدا به صورت مخفیانه توسط پیامبر(ص) آغاز شد، در مرحله بعد با نزول آیه انذار مبنی بر دعوت خویشاوندان نزدیک ادامه یافت و در نهایت پس از سه سال از آغاز بعثت و با نزول آیات ۹۴ و ۹۵ سوره حجر به پیامبر دستور داده شد که مأموریت خود را آشکار و برای همگان ابلاغ کند.

درباره سیره تبلیغی پیامبر چنین گزارش کرده‌اند که او روزها در مجاورت کعبه قرآن می‌خواند و به این ترتیب توجه دیگران را به کلام خدا جلب می‌کرد. از فرصت موسم حج یا عمره که طوایف و گروه‌های مختلف عرب به مکه می‌آمدند، برای تبلیغ دین اسلام استفاده می‌نمود. افراد مختلفی را برای تبلیغ دین اسلام به مناطق گوناگون می‌فرستاد. برای نمونه امام علی(ع) را به یمن فرستاد. پس از آن که ابوذر غفاری اسلام آورد، از وی خواست که در قبیله خودش به تبلیغ اسلام پرداخته و آنان را به این دین دعوت نماید. پس از مسلمان شدن طفیل بن عمر دوسی، از صحابه پیامبر، از او درخواست کرد که به میان قبیله خود که بین طائف و یمن بود رفته و دین نوپای اسلام را نشر بدهد. بنا به گزارش‌ها پیامبر خودش نیز به شهر طائف رفت و قبیله ثقیف را به اسلام دعوت کرد ولی آن‌ها ایمان نیاوردند.

بلال حبشی و ابن‌ام مکتوم مؤذن آن حضرت بودند و حسّان بن ثابت نیز شاعر او بود. به این ترتیب سازمان تبلیغی پیامبر از مُبَلِّغ، قاری، مؤذن و شاعر شکل می‌یافت. درباره روش تبلیغی پیامبر نیز گفته‌اند برپایه آنچه در قرآن توصیف کرده، بشارت به همراه انذار بوده است. درباره وجه همراهی این دو گفته‌اند بشارت، جنبه تشویقی دارد و انذار، هشدار و اعلام خطر است و بر مُبلِّغ دین لازم است که در امر تبلیغ به هر دو جنبه‌ توجه داشته باشد. با این حال نقل کرده‌اند که کسی را به پذیرش دین اسلام مجبور نمی‌ساخت و هرکس آزاد بود که به اختیار خودش دین اسلام را برگزیند و بنا به روایتی، اکراه و اجبار مردم به پذیرش دین را عملی بدعت‌آمیز می‌دانست و خود را بدان مکلف نمی‌دانست.

سیره نظامی

به‌گزارش مورخان و سیره‌نویسان، رسول خدا(ص) در حدود ۲۶ یا ۲۷ جنگ شرکت نمود و رهبری آن‌ها را به دست گرفت که در اصطلاح به آن غزوه گفته‌اند. در برخی جنگ‌ها شورای نظامی تشکیل می‌داد و با یاران خویش مشورت می‌کرد تا بهترین روش برای جنگ را انتخاب کند. او از تاکتیک‌های نظامی در جنگ‌ها بهره می‌برد. برای کسب خبر از تجهیزات دشمن، جاسوس می‌فرستاد و نقشه‌ها و تدابیر جنگی خویش را پنهان می‌داشت.

همچنین گفته‌اند که پیامبر(ص) در جنگ‌ها اصول انسانی را رعایت می‌نمود و سپاهیان خود را به رعایت آن دستور می‌داد. هرگز بر دشمن شبیخون نزد. از مثله کردن کشته‌ها نهی می‌نمود و شهرهای مشرکان را مسموم نمی‌کرد و از آن نهی می‌کرد. سپاهیان را به رعایت تقوای فردی، حفظ اموال مردم و رعایت حال غیر نظامی‌ها در جنگ توصیه می‌نمود. از کشتن زنان، کودکان و سالمندان در جنگ و تخریب اموال مردم، عبادتگاه‌ها و آتش زدن درختان و مزارع بر حذر می‌داشت. اگر بر دشمن غلبه می‌یافت و آنان درخواست امان می‌دادند، به آن‌ها امان می‌داد. با اسیران مدارا می‌کرد و بقیه سپاهیان خود را به رعایت حال آنان فرمان می‌داد. در تقسیم غنایم به عدالت رفتار می‌نمود.

کتاب سیره ابن هشام از منابع قرن سوم هجری در زمینه سیره پیامبر(ص)

کتاب‌ها و همایش‌ها

آثار زیادی در طول تاریخ اسلام در موضوع سیره پیامبر(ص) به نگارش درآمده است. کتاب‌هایی مثل «الشمائل النبویة و الخصائص المصطفویة»، تألیف محمد بن عیسی ترمذی (م۲۷۹ق)، «اخلاق النبی و آدابه»، تألیف ابوالشیخ اصفهانی (م۳۶۹ق) و «خَلق النبی و خُلقه»، نوشته محمد بن عبدالله بن عبدالعزیز سجستانی (م۴۵۰ق) نمونه‌هایی از قدیمی‌ترین این آثار به شمار می‌روند که درباره سیره فردی و اجتماعی پیامبر(ص) نگارش یافته است.

در عصر حاضر (در قرن‌های چهاردهم و پانزدهم هجری) نیز پژوهش‌هایی در سیره نبوی انجام شده است. کتاب حیاة محمد از محمد حسین هیکل، حیات النبی(ص) و سیرته اثر محمد قوام وشنوی، سیرة المصطفی(ص) هاشم معروف الحسنی، موسوعة التاریخ الاسلامی تألیف محمدهادی یوسفی غروی، سیره نبوی اثر مصطفی دلشاد، الصحیح من سیرة النبی الاعظم تألیف سید جعفر مرتضی عاملی و تاریخ سیاسی اسلام سیره رسول خدا(ص) از رسول جعفریان از جمله این آثار به‌شمار می‌روند.

غیر از آن، همایش‌های متعددی در کشورهای مختلف اسلامی در موضوع سیره نبوی برگزار شده است. غیر از همایش‌هایی مانند همایش بین‌المللی سیره پیامبر رحمت با مخالفانش در قم، همایش سیره سیاسی پیامبر در دانشگاه امام صادق(ع) در تهران، همایش سبک زندگی پیامبر اکرم در زاهدان، همایش سیره و سنت شناسی پیامبر در تهران، همایش جایگاه سیره پیامبر(ص) در فقه در قم و جشنواره جایزه بزرگ پیامبر اعظم(ص) در تهران که در کشور ایران برگزار شده‌اند می‌توان به‌همایش‌هایی که در سایر کشورها برگزار شده نیز اشاره کرد. مانند همایش بین‌المللی سیره پیامبر تجسم تعالیم اسلامی در تونس و همایش سیره پیامبر اکرم(ص) و نقش زمان و مکان در مرکز اسلامی هامبورگ در آلمان.