پرش به محتوا

حیاة محمد (کتاب)

از ویکی شیعه
حیاة محمد
اطلاعات کتاب
نویسندهمحمد حسین هیکل
موضوعاسلام
زبانعربی
به تصحیحتحقیق و تعلیق: گروه تألیف و تحقیق مجمع جهانی اهل‌بیت
تعداد جلد۱ جلد
تعداد صفحات۸۹۵ صفحه
قطعوزیری
ترجمه به دیگر زبان‌هافارسی
اطلاعات نشر
ناشرمجمع جهانی اهل‌بیت و انتشارات دیگر
محل نشرقم
تاریخ نشر۱۴۲۸ق
نوبت چاپاول
ترجمه فارسی
نام کتابزندگانی محمد (ص)
مترجمابوالقاسم پاینده
مشخصات نشرتهران، حوزه هنری سازمان تبلیغات، ۱۳۷۵ش
نسخه الکترونیکیحیاة محمد(ص)


حَیاةُ مُحمّد کتابی به زبان عربی درباره سیره نبوی و تاریخ زندگانی پیامبر اکرم(ص)، که توسط محمد حسین هیکل، بر‌اساس منابع تاریخی اهل سنت و با تکیه بر قرآن و با هدف نقد نظریات خاورشناسان نوشته شده است. این کتاب برای اولین بار در سال ۱۹۳۲م منتشر شد و پس از آن، بارها به زبان‌های مختلف ترجمه و تجدید چاپ شد.

کتاب حیاة محمد در سه بخش و ۳۱ فصل تدوین شده است. نویسنده در مقدمه کتاب، هدف از تدوین کتاب را شناساندن شخصیت پیامبر به اروپائیان دانسته است. در یکی از چاپ‌ها، که توسط محققان مجمع جهانی اهل‌بیت مورد تحقیق قرار گرفته، ایرادها و نواقص برطرف و تعلیقه‌هایی بر آن افزوده شده است. همچنین این کتاب توسط ابوالقاسم پاینده با عنوان زندگانی محمد(ص) به فارسی ترجمه شده است.

تکیه بیش از حد نویسنده بر عقلانیت و علمی بودن پدیده‌های جاری در سیره نبوی، اکتفا به مراجعه به منابع اهل سنت و غفلت از روایات و منابع شیعی و حذف برخی مطالب چاپ اول (مثل واقعه غدیر) توسط نویسنده، از نقدهای مطرح شده بر این کتاب است.

ویژگی‌های کتاب و اهمیت آن

کتاب حیاة محمد بر اساس منابع تاریخی اهل سنت در مورد سیره نبوی به زبان عربی تألیف شده است.[۱] گفته شده نویسنده در تالیف کتاب، علاوه بر منابع سیره و تاریخ، از دو منبع دیگر یعنی قرآن و کتب خاورشناسان استفاده کرده و اندیشه و فرضیات خاورشناسان را ماهرانه و استادانه مورد نقد قرار داده است.[۲] قلم ادبی و روان نویسنده از دیگر ویژگی‌های این کتاب است.[۳]

نویسنده

محمد حسین هیکل (۱۸۸۸م _ ۱۹۵۶م)[۴] [یادداشت ۱] شاعر، ادیب، روزنامه‌نگار، وکیل[۵] و سیاستمدار مصری (وزیر و رئیس پارلمان مصر)[۶] جزو اولین مصریان دریافت‌کننده مدرک دکترای رشته حقوق از فرانسه[۷] و مسلط بر منطق و فلسفه بود.[۸] افکار و آثار او بیشتر متأثر از سه نویسنده مصری (محمد عبده، قاسم امین و احمد لطفی السید) است.[۹] به او ریاست اخوان المسلمین پیشنهاد شد، که به دلیل مشغله نپذیرفت.[۱۰] اولین کتاب او در عرصه تاریخ اسلام، کتاب «حیاة محمد» بود و پس از آن، چندین کتاب تاریخی نوشت.[۱۱]

ویژگی‌های کتاب

به باور برخی، اهمیت این کتاب به جهت مراجعه نویسنده به منابع اصلی، به‌ویژه قرآن و تاکید بر عدم تحریف آن، توجه به شبهات خاورشناسان و پاسخ به آنهاست.[۱۲] محمد مصطفی المراغی (شیخ الازهر) در مقدمه کتاب تاکید دارد قلم نویسنده، شخصیت او و آگاهی وی از فرهنگ قدیم و جدید، روش جدید او در سیره نویسی و استقبال جوامع اسلامی نسبت به آن از امتیازات کتاب است.[۱۳]

هیکل در مقدمه کتاب، هدف از تدوین کتاب را شناساندن شخصیت پیامبر به اروپائیان دانسته است؛ زیرا به نظر او شخصیت حقیقی حضرت‏ محمد(ص) در اروپا ناشناخته است.[۱۴] گفته شده هیکل این کتاب را در واقع در واکنش به نوشته‌های انحرافی در مورد اسلام و قرآن و پیامبر که دانشگاه آمریکایی قاهره برای دانشجویان تهیه و تنظیم کرده بود، در سال ۱۹۳۲م نگاشت.[۱۵]

گزارش محتوای کتاب

کتاب از یک مقدمه و سه بخش و یک خاتمه تشکیل شده است. این سه بخش (زندگی محمد(ص)، ظهور اسلام و تاریخ اسلام) در ۳۱ فصل زندگی رسول خدا(ص) را به تصویر کشیده است.[۱۶]

  • فصل اول کتاب به سیر تاریخی در مورد مناطق عرب قبل از اسلام و ادیان مختلف آن زمان اختصاص دارد.[۱۷]
  • در فصل دوم تاریخ مکه، کعبه و قریش مورد توجه قرار گرفته و به مباحثی همچون تاریخ حضرت ابراهیم، داستان ازدواج اسماعیل از قبیله جُرْهُم، بنای کعبه، مناسک حج، داستان ابرهه و اصحاب فیل، داستان عبدالمطلب و نذر ذبح عبدالله [یادداشت ۲] پرداخته شده است.[۱۹]
  • فصل سوم کتاب به قضایای مربوط به ولادت پیامبر تا ازدواج او اختصاص دارد و قضایای فوت عبدالله پدر پیامبر، رشد و نُمُوّ او در قبیله بنی سعد، وفات آمنه و عبدالمطلب، سفر تجاری شام، سفر تجاری برای خدیجه و ازدواج با او در این فصل بیان شده است.[۲۰]
  • فصل چهارم کتاب، از ازدواج تا بعثت را به تصویر کشیده است و به اتفاقات مهم این برهه تاریخی همچون بنای کعبه توسط اهل مکه و حکم محمد در مورد حجرالاسود، مرگ پسران وی، عزلت او در غار حراء و آغاز بعثت پرداخته است.[۲۱]
  • فصل پنجم کتاب به مباحث مربوط به آغاز بعثت و اولین مسلمانان پرداخته و همچنین داستان دعوت نزدیکان به اسلام توسط محمد، اعلان دعوت عمومی، مراجعه قریش به ابوطالب و پاسخ پیامبر به وی، شکنجه مسلمانان و هجرت به حبشه در این فصل آمده است.[۲۲]
  • فصل ششم به بررسی داستان غرانیق و استناد خاورشناسان به این افسانه ساختگی و بررسی ضعف اسناد این افسانه اختصاص دارد و فصل هفتم به مشکلات و سختی‌های قریش مرتبط است و در فصل هشتم، نویسنده به نقض پیمان‌نامه قریش، فرار مسلمانان به کوه‌های اطراف و محاصره بنی‌هاشم در شعب ابی‌طالب، وفات ابوطالب و خدیجه، هجرت پیامبر به طائف و داستان معراج رسول خدا پرداخته است.[۲۳]
  • در فصل نهم تا یازدهم بیعت عقبه اول و دوم، هجرت پیامبر(ص) به یثرب و اتفاقات آغازین سال‌های حضور در یثرب مثل تغییر قبله بیان شده است.[۲۴]
  • در فصل دوازدهم، سرایا و غزوات پیامبر بیان شده و مسأله مهم اسلام و جنگ، به همراه شبهات خاورشناسان در این فصل مورد بررسی قرار گرفته است.[۲۵]
  • از فصل سیزدهم تا فصل شانزدهم تاریخ غزوات بدر و احد به تفصیل آمده است.[۲۶]
  • در فصل هفدهم همسران پیامبر(ص) و نظر خاورشناسان در مورد آن و نقد مطالب آنها آمده است.[۲۷]
  • از فصل هجدهم تا فصل بیست و سوم، داستان غزواتی از جمله غزوه خندق، صلح حدیبیه، غزوه خیبر، نامه‌نگاری پیامبر با پادشاهان، عمره قضا و غزوه موته مورد توجه قرار گرفته است.[۲۸]
  • در فصل بیست و سوم تا فصل بیست و هفتم، تاریخ فتح مکه، مباحث مربوط به حنین و طائف، مرگ ابراهیم پسر پیامبر و غزوه تبوک مطرح شده است.[۲۹]
  • در فصل بیست و هشتم تا فصل سی و یکم، تاریخ سال وفود، حجة الوداع، بیماری پیامبر(ص)، رحلت و خاکسپاری وی آمده است.[۳۰]
  • در خاتمه کتاب، دو بحث «تمدن اسلامی مورد نظر قرآن» و «خاورشناسان و تمدن اسلامی» مورد توجه قرار گرفته است.[۳۱] نویسنده در این بحث دوم، عقاید خاورشناسان را نسبت به اسلام و تمدن اسلامی نقد و بررسی کرده، عقیده واشینگتن ایروینگ (به انگلیسی: Washington Irving) به جبر را نقادی کرده و به طور مفصل در مورد مسئله قضا و قدر در اسلام سخن می‌گوید.[۳۲]

نقدها

نقدهایی بر این کتاب مطرح شده است[۳۳] که به برخی از آنها اشاره می‌شود:

  • تکیه بیش از حد نویسنده بر عقلانیت و علمی بودن پدیده‌های جاری در سیره نبوی، که به انکار یا نادیده گرفتن بسیاری از مسلّمات مورد قبول مسلمانان انجامیده است.[۳۴]
  • اکتفا به مراجعه به منابع اهل سنت و غفلت از روایات و منابع شیعی. به همین جهت، نقش حضرت علی(ع) در کتاب او بسیار کم‌رنگ است. نویسنده در مواردی مانند حدیث انذار و لیلة المبیت تنها نامی از علی(ع) برده و به راحتی از کنار آن گذشته است و حتی به حدیث غدیر اشاره نکرده است.[۳۵]
  • حذف برخی مطالب مطرح شده در چاپ اول، توسط نویسنده در چاپ دوم به بعد.[۳۶] سلطان الواعظین، واعظ و خطیب شیعه در کتاب «شب‌های پیشاور» از نیاوردن (یا حذف شدن) بخش مربوط به حجة‌ الوداع و واقعه غدیر خم از تاریخ اسلام در کتاب هیکل به شدت انتقاد می‌کند.[۳۷]
  • انحراف در برداشت از روش تاریخ‌نگاری در جهات اعتقادی، تاریخی، حدیثی و سیاسی و اجتماعی و انحراف از مسیر حق.[۳۸]
کتاب «زندگانی محمد(ص)» ابوالقاسم پاینده، ترجمه کتاب حیاة محمد(ص)

چاپ و ترجمه

کتاب حیاة محمد نخستین‌بار در سال ۱۹۳۲م تدوین[۳۹] و با مقدمه محمد مصطفی المراغی (شیخ الازهر در مصر)[۴۰] منتشر شد.[۴۱] در چاپ دوم تغییراتی داشت، که نویسنده در مقدمه چاپ دوم به آنها اشاره کرده است و در چاپ سوم، تنها اصلاحاتی جزئی و ویرایشی توسط نویسنده اعمال شده است.[۴۲] پس از آن، این کتاب توسط ناشران گوناگون به زبان‌های مختلف (فارسی، انگلیسی و...) به چاپ رسیده است.[۴۳] تا جایی که تا سال ۱۴۲۸ق، بیش از ۱۲ بار تجدید چاپ شده است.[۴۴] ترجمه فارسی کتاب به قلم ابوالقاسم پاینده و با عنوان «زندگانی محمد(ص)» بارها[۴۵] منتشر شده است.[۴۶]

یکی از این چاپ‌ها، توسط مجمع جهانی اهل‌بیت نیز این کتاب را با تحقیق، تصحیح و حاشیه‌نگاری‌های.[۴۷] سید عبدالرحیم حصینی موسوی، ابوالفضل اسلامی، محمدهادی یوسفی غروی، و سیدمنذر حکیم آن منتشر کرده است.[۴۸] گفته شده که محققان با هدف تعامل با نویسندگان غیر شیعی، تلاش کرده‌اند ضمن ارج نهادن به نکات مثبت کتاب، اشتباهات و لغزش‌های نویسنده (همچون غفلت از حادثه غدیر خم[۴۹]) را نیز گوشزد و یادآور شوند.[۵۰]

پانویس

  1. «معرفی کتاب "حیاة محمد(ص)" به قلم محمد حسین هیکل»، خبرگزاری ابناء.
  2. ثقفی، «مقایسه کتاب حیات محمد(ص) اثر حسین هیکل با کتاب «فروغ ابدیت» اثر آیت‌الله‌العظمی سبحانی»، ۱۳۹۷ش، ص۲۷۵.
  3. «معرفی کتاب "حیاة محمد(ص)" به قلم محمد حسین هیکل»، خبرگزاری ابناء.
  4. طلعت عطية، محمد حسين هيكل و الدعوة الى الادب القومى المصری، ۱۹۹۳م، ص۱۰۰ و ۱۳۲.
  5. طلعت عطية، محمد حسين هيكل و الدعوة الى الادب القومى المصرى، ۱۹۹۳م، ص۱۰۹ و ۱۱۳ و ۱۱۷.
  6. طلعت عطية، «محمد حسين هيكل و الدعوة الى الادب القومى المصرى»، ۱۹۹۳م، ص۱۲۶_۱۲۷ و ۱۳۱.
  7. طلعت عطية، محمد حسين هيكل و الدعوة الى الادب القومى المصرى، ۱۹۹۳م، ص۱۰۹و۱۱۳.
  8. هیکل، در مقدمه «حیاة محمد»، ۲۰۱۴م، ص۱۶.
  9. طلعت عطية، محمد حسين هيكل و الدعوة الى الادب القومى المصرى، ۱۹۹۳م، ص۱۳۳.
  10. طلعت عطية، محمد حسين هيكل و الدعوة الى الادب القومى المصرى، ۱۹۹۳م، ص۱۳۱.
  11. طلعت عطية، محمد حسين هيكل و الدعوة الى الادب القومى المصرى، ۱۹۹۳م، ص۱۳۲.
  12. هیکل، حیاة محمد، ۱۴۲۸ق، ص۹و۳۳_۳۵.
  13. هیکل، در مقدمه حیاة محمد، ۲۰۱۴م، ص۱۶ و ۱۷ و ۴۵.
  14. هیکل، حیاة محمد، ۱۴۲۸ق، ص۵۵.
  15. «زندگانی محمد (ص)»، حدیث نت.
  16. نگاه کنید به: هیکل، حیاة محمد، ۱۴۲۸ق؛ «حیات محمد، روایت هیکل از زندگی پیامبر گرامی اسلام»، باشگاه خبرنگاران جوان.
  17. هیکل، حیاة محمد، ۲۰۱۴م، ص۸۳_۹۸.
  18. ابن هشام، السیره، ج۱، ص۱۵۳-۱۵۵.
  19. هیکل، حیاة محمد، ۲۰۱۴م، ص۹۹_۱۱۸.
  20. هیکل، حیاة محمد، ۲۰۱۴م، ص۱۱۹_۱۳۲.
  21. هیکل، حیاة محمد، ۲۰۱۴م، ص۱۳۳_۱۴۴.
  22. هیکل، حیاة محمد، ۲۰۱۴م، ص۱۴۵_۱۶۶.
  23. هیکل، حیاة محمد، ۲۰۱۴م، ص۱۶۷_۲۰۰.
  24. هیکل، حیاة محمد، ۲۰۱۴م، ص۲۰۱_۲۴۰.
  25. هیکل، حیاة محمد، ۲۰۱۴م، ص۲۴۱_۲۵۲.
  26. هیکل، حیاة محمد، ۲۰۱۴م، ص۲۵۳_۳۰۴.
  27. هیکل، حیاة محمد، ۲۰۱۴م، ص۳۰۵_۳۱۴.
  28. هیکل، حیاة محمد، ۲۰۱۴م، ص۳۱۵_۳۸۰.
  29. هیکل، حیاة محمد، ۲۰۱۴م، ص۳۸۱_۴۳۴.
  30. هیکل، حیاة محمد، ۲۰۱۴م، ص۴۳۵_۴۸۰.
  31. هیکل، حیاة محمد، ۲۰۱۴م، ص۴۸۱_۵۳۶.
  32. «زندگانی محمد (ص)»، حدیث نت.
  33. «زندگانی محمد (ص)»، پایگاه اطلاع‌رسانی حدیث شیعه، حدیث نت.
  34. «زندگانی محمد (ص)»، حدیث نت.
  35. «زندگانی محمد (ص)»، حدیث نت.
  36. هیکل، حیاة محمد، ۱۴۲۸ق، ص۳۶.
  37. سلطان الواعظین، شب‌‌های پیشاور، ۱۳۸۷ش، ص۲۶_۲۸.
  38. «معرفی کتاب "حیاة محمد(ص)" به قلم محمد حسین هیکل»، خبرگزاری ابناء.
  39. «زندگانی محمد (ص)»، حدیث نت.
  40. طلعت عطية، محمد حسين هيكل و الدعوة الى الادب القومى المصرى، ۱۹۹۳م، ص۱۳۱.
  41. هیکل، حیاة محمد، ۲۰۱۴م، ص۴ و ۲۰.
  42. هیکل، حیاة محمد، ۲۰۱۴م، ص۸۱.
  43. به‌عنوان نمونه: «حیاة محمد»، مؤسسه هنداوی؛ «کتاب حیاة محمد»، فروشگاه اینترنتی گیسوم؛ «حیاة محمد»، کتابخانه مدرسه فقاهت؛ هیکل، حیاة محمد، ۱۴۲۸ق.
  44. هیکل، حیاة محمد، ۱۴۲۸ق، ص۹.
  45. «کتاب زندگانی محمد»، فروشگاه اینترنتی گیسوم.
  46. پاینده، زندگانی محمد، ۱۳۷۵ش؛ «زندگانی محمد (ص)»، حدیث نت.
  47. «معرفی کتاب "حیاة محمد(ص)" به قلم محمد حسین هیکل»، خبرگزاری ابناء.
  48. هیکل، حیاة محمد، ۱۴۲۸ق، ص۱۰.
  49. هیکل، حیاة محمد، ۱۴۲۸ق، ص۹.
  50. «معرفی کتاب "حیاة محمد(ص)" به قلم محمد حسین هیکل»، خبرگزاری اهل‌بیت؛ ابناء.

یادداشت

  1. با محمد حسنین هیکل (۱۹۲۳م _ ۲۰۱۶م) اشتباه نشود.
  2. براساس منابع عبدالمطلب نذر کرده بود اگر خداوند ده پسر به او بدهد، یکی از آنان را در راه خدا و در کنار خانه کعبه قربانی کند. هنگامی که تعداد پسران او به ده رسید، برای انجام نذرش قرعه‌انداخت و قرعه به نام عبدالله افتاد؛ اما مردم با این عمل مخالفت کردند. تصمیم بر این شد که عبدالله را با ده شتر برابر کنند، آن‌گاه میان آنها قرعه بزند، اگر به نام شتران درآمد که عبدالله نجات یافته و شتران را بکشند و اگر به نام عبدالله درآمد، ده شتر دیگر اضافه کنند و قرعه بزنند و همچنان بر شتران بیفزایند تا وقتی که قرعه به نام شتران درآید. قرعه تا ده بار ادامه یافت تا در نهایت هنگامی که بین عبدالله و صد شتر قرعه کشیدند، قرعه به نام شترها درآمد.[۱۸]

منابع

  • ثقفی، سیدمحمد، «مقایسه کتاب حیات محمد(ص) اثر حسین هیکل با کتاب «فروغ ابدیت» اثر آیت‌الله‌العظمی سبحانی»، مجموعه مقالات همایش بررسی اندیشه‌های علمی آیت‌الله‌العظمی جعفر سبحانی (مدظله‌العالی)، دوره اول، ۱۳۹۷ش.
  • پاینده، ابوالقاسم، زندگانی محمد، تهران، حوزه هنری سازمان تبلیغات، ۱۳۷۵ش.
  • «زندگانی محمد (ص)»، پایگاه اطلاع‌رسانی حدیث شیعه (حدیث نت)، تاریخ بازدید: ۳ بهمن ۱۴۰۳ش.
  • سلطان الواعظین، سیدمحمد موسوی شیرازی، شب‌‌های پیشاور، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۸۷ش.
  • «حیاة محمد»، کتابخانه مدرسه فقاهت، تاریخ بازدید: ۳ بهمن ۱۴۰۳ش.
  • «حیات محمد، روایت هیکل از زندگی پیامبر گرامی اسلام»، باشگاه خبرنگاران جوان، تاریخ درج مطلب: ۲۴ شهریور ۱۳۹۱ش، تاریخ بازدید: ۵ بهمن ۱۴۰۳ش.
  • هیکل، محمدحسین، حیاة محمد، آمریکا، موسسه هنداوی، ۲۰۱۴م.
  • هیکل، محمدحسین، حیاة محمد، قم، مجمع جهانی اهل‌بیت(ع)، ۱۴۲۸ق.
  • «کتاب حیاة محمد»، فروشگاه اینترنتی گیسوم، تاریخ بازدید: ۸ بهمن ۱۴۰۳ش.
  • «کتاب زندگانی محمد»، فروشگاه اینترنتی گیسوم، تاریخ بازدید: ۱۴ بهمن ۱۴۰۳ش.
  • طلعت عطية، نجاح، محمد حسين هيكل و الدعوة الى الادب القومى المصرى، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، بيروت، انتشارات الجامعة الأمریکیه، ۱۹۹۳م.
  • «معرفی کتاب "حیاة محمد(ص)" به قلم محمد حسین هیکل»، خبرگزاری اهل‌بیت (ابناء)، تاریخ درج مطلب: ۲۴ بهمن ۱۳۹۱ش، تاریخ بازدید: ۳ بهمن ۱۴۰۳ش.