سید محمدحسین فضل‌الله

سید محمدحسین فضل‌الله (۱۳۱۴-۱۳۸۹ش)، از مراجع تقلید شیعه شیعه ساکن لبنان و از مؤسسان حزب‌الله لبنان بود. او فعالیت‌های مذهبی و فرهنگی گسترده‌ای در لبنان انجام داد. سالها نماز جمعه را در بیروت برپا می‌کرد و فتاوایش در زمینه وحدت مسلمین، عزاداری و حقوقِ زنان مورد توجه و مناقشه بوده است. محمدحسین فضل‌الله از نخستین اعضای شورای‌عالی مجمع جهانی اهل‌بیت بوده است.

سید محمدحسین فضل‌الله

اطلاعات فردی
تاریخ تولد	۱۳۱۴ش
محل زندگی	لبنان
تاریخ وفات	۱۳ تیر ۱۳۸۹ش
محل دفن	بیروت
شهر وفات	بیروت
خویشاوندان سرشناس	سید محمدجواد فضل‌الله(برادر کوچک)
اطلاعات علمی
استادان	سید ابوالقاسم خویی سید محسن حکیم سید محمود شاهرودی سید محمدسعید فضل‌الله
محل تحصیل	نجف
تألیفات	من وحی القرآن اسلوب الدعوه فی القرآن فقه الشریعة (رساله علمیه) تأملات فی الفکر السیاسی الاسلامی
فعالیت‌های اجتماعی-سیاسی
سیاسی	از مؤسسان حزب‌الله لبنان
اجتماعی	از اعضای شورای عالی مجمع جهانی اهل‌بیت، تأسیس مراکز خیریه متعدد و مدارس و بیمارستان
وبگاه رسمی	http://www.bayynat.ir

زندگی نامه و تحصیلات

سید محمدحسین فضل‌الله در سال ۱۳۱۴ش در نجف متولد شد. پدرش سید عبدالرئوف فضل‌الله بود. در ۹ سالگی تحصیلات حوزوی را آغاز کرد. دروس حوزوی از صرف و نحو و معانی و بیان تا منطق و اصول فقه را نزد پدرش فراگرفت. جلد دوم کتاب کفایة الاصول را نزد مجتبی لنکرانی (۱۴۰۶ق)خواند. به درس خارج مراجع آن دوره مانند سید ابوالقاسم خویی، سید محسن حکیم، سید محمود شاهرودی و حسین حلی رفت. بخشی از کتاب اسفار اربعه را نزد صدرا بادکوبه‌ای فرا گرفت و پنج سال نیز این درس را از سید محمدباقر صدر فراگرفت.

فضل‌الله در سال ۱۳۳۱ش در ۱۷ سالگی به لبنان رفت. در سال ۱۳۴۵ش به دعوت جمعی از مؤسسان انجمن مذهبی «اُسْرَة التَآخی» در منطقه نَبْعه در حاشیه شرقی بیروت ساکن شد.

اساتید

برخی از استادان فضل‌الله عبارتند از:

• سید عبدالروف فضل‌الله (پدر سید محمدحسین)
• سید ابوالقاسم خویی
• سید محسن حکیم
• سید محمود شاهرودی
• حسین حلّی
• شیخ صدرا بادکوبه‌ای
• سید محمدسعید فضل‌الله (عموی سید محمدحسین)

من وحی القرآن

درگذشت

سید محمدحسین فضل‌الله در ۱۳ تیر ۱۳۸۹ش در لبنان درگذشت و در حارة حریک و در مسجد خود دفن شد. آیت‌الله خامنه‌ای رهبر ایران در پیام تسلیتی او را شخصیتی تأثیرگذار و یاری برای جمهوری اسلامی ایران خواند.

آثار

مقالهٔ اصلی: فهرست آثار سید محمدحسین فضل‌الله

فضل‌الله تألیفات متعددی در آثار اسلامی دارد و مجموع کتب او که شامل نوشته‌ها، سخنرانی‌ها و تقریرات درس خارج می‌شود، به بیش از هفتاد عنوان می‌رسد. تفسیر من وحی القرآن داری سبکی مخصوص به خود در ۲۵ جلد به چاپ رسیده است که جلد آخر آن به فهرست موضوعی اختصاص داده شده است. این کتاب که با رویکرد واقع‌گرایانه و اجتماعی نوشته شده، پیش از چاپ شدن، بخشی از آن به صورت سخنرانی ارائه گردید. پژوهش‌های قرآنی، مسائل فقهی و اندیشه اسلامی عمده آثار او به شمار می‌رود. شبکه تلویزیونی الإیمان که پس از درگذشت فضل‌الله راه‌اندازی شده است اندیشه‌های او را منتشر می‌کند.

فعالیت‌های علمی و فرهنگی

محمدحسین فضل‌الله از سال‌های نوجوانی به شعر و ادبیات علاقه داشت. وی بعد‌ها شعر سرود که حاصل آن در قالب سه دیوان شعر منتشر شد. در سال ۱۳۳۹ش جماعة العلمای نجف مجله‌ الاضواء را راه‌اندازی کردند که سید محمدحسین فضل‌الله در کنار سید محمدباقر صدر و محمدمهدی شمس‌الدین از مدیران آن بود و سرمقاله‌های سال دوم این مجله را با عنوان "کلمتنا" (سخن ما) به رشته تحریر درآورد. فضل الله در کنار سید محمدباقر صدر در تشکیل جنبشی شیعی در عراق نقش ایفا کرد. حاصل رایزنی‌ها و هم‌فکری‌های فضل‌الله و صدر، پیدایی نخستین جنبش اسلامی شیعی در عراق با نام حزب الدعوة الاسلامیة بود.

وی پس از بازگشت به لبنان در سال ۱۹۶۶م فعالیت‌های علمی، فرهنگی و اجتماعی خود را گسترش داد و با برگزاری جلسات تفسیر و وعظ دینی و اخلاقی و برنامه‌های پاسخ به پرسش‌ها در تحولات فکری- مذهبی لبنان نقش موثری داشت. او هم چنین سالهای طولانی در ضاحیه بیروت نماز جمعه را اقامه می‌کرد.

تأسیس حوزه علوم دینی به نام «المعهد الشرعی الاسلامی» به هدف پرورش طلاب علوم دینی بخش دیگری از فعالیت‌های فرهنگی و علمی سید محمدحسین فضل‌الله است. در این مدرسه تدریس درس خارج اصول و فقه را بر عهده دارد. بسیاری از شخصیت‌های جنبش مقاومت اسلامی لبنان تربیت شده این مدرسه هستند. شهید راغب حرب از نخستین طلاب این مدرسه بود. وی علاوه بر «المعهد الشرعی» که در بیروت واقع است، حوزه علمیه ویژه زنان را نیز در بیروت و حوزه‌ای نیز در صور و حوزه المرتضی در دمشق (سیده زینب) را تا‌سیس کرده است.

فعالیت‌های اجتماعی

جنگ‌های داخلی و تجاوزات صهیونیست‌ها، گذشته از خسارت‌های جانی و مالی، مشکلات اجتماعی فراوانی را در پی داشت که مهم‌ترین آن سرنوشت مبهم یتیمان و فرزندان شهدا و فقرا و معلولان بود. انجمن خیریه (جمعیة المَبَرّات الخیریه) که زیر نظر سید محمدحسین فضل‌الله قرار داشت با کمک نیکوکارانی از کشورهای عربی خلیج‌فارس و لبنان اقدام به تاسیس مراکز و موسسات عظیم و پیشرفته برای تربیت یتیمان و به ویژه فرزندان شهدا و فرزندان فقرا و تاسیس بیمارستان‌ها و درمانگاه‌ها و مساجد نمود. در این مراکز خیریه، یادشدگان به طور شبانه‌روزی اسکان داده و مراتب تحصیلی‌شان را در بخش آموزشی همین مراکز می‌گذراندند. برخی از این مراکز عبارتند

• مبرة الامام الخویی، بیروت (الدوحه)
• مبر‌ة الامام زین العابدین(ع)، البقاع (الهرمل)
• مبرة الامام علی بن ابی طالب(ع)، جبل عامل
• مبرة السیده مریم(ع)، جبل عامل، جویا
• مبرّة السیدة خدیجة الکبری(ع)، بیروت (بئر حسن)
• مبرّة الحورا زینب، البقاع الغربی، سحمر
• مراکز خیریه برای نابینایان و ناشنوایان
• مدرسة النور (برای نابینایان)، بیروت
• مدرسة الرجاء (ناشنوایان)، بیروت
• مستشفی بهمن (بیمارستان بهمن)، بیروت، حارة حریک
• مستشفی السیدة زهرا(س)، جبل عامل، العباسیه.

وی همچنین جزو نخستین اعضای شورای عالی مجمع جهانی اهل‌بیت بود.

فعالیت‌های سیاسی

سید محمدحسین فضل‌الله از همراهان نزدیک سید محمدباقر صدر در مسایل سیاسی و تشکیلاتی بود. فضل‌الله پس از بازگشت به لبنان درپی طرح صبغه سیاسی اسلام در جامعه مسلمانان لبنان برآمد. زمانی که کشور لبنان مورد تهاجم رژیم صهیونیستی واقع شد، جوانان متأثر از فضل‌الله، حرکت نامنظم و غیر تشکیلاتی مقاومت اسلامی را به راه‌انداختند. این حرکت که حزب الله لبنان امروز شکل سازمان‌یافته و اصلی‌ترین شاخه آن است، همواره از فضل‌الله تغذیه فکری و سیاسی می‌شد. جایگاه فضل‌الله در جنبش مقاومت اسلامی لبنان سبب شد تا یک بار ربوده و چهار بار ترور شود.

اندیشه سیاسی

محمدحسین فضل‌الله بر مردمی بودن مشروعیت حکومت تأکید می‌کند. بر این اساس، اعمال سلطه از سوی حاکمان را تنها بر اساس اصول موضوعه اسلام صحیح می‌شمرد، نه به صورت سلیقه‌ای. وی مشارکت مردمی و اعمال قدرت مردم را فراهم‌کننده فضای نقد حاکمان می‌داند؛ همانگونه که در سیره حکومتی پیامبر(ص) و امام علی(ع) بوده است.

تأکید بر نهادگرایی به جایی فردگرایی و تبدیل شدن دولت به نهاد، نکته مهمی دیگری است که وی در باب حکومت مطرح می‌سازد. طایفه‌گرایی در نگاه او، آفت بزرگ دیگری برخاسته از فردگرایی است که در جهان اسلام وجود دارد و از عوامل عقب‌ماندگی جهان اسلام است. شهروندسالاری به معنای احساس برابری همه شهروندان از نظر حقوق و وظایف، مورد تأکید وی است. تأکید می‌کند در نظام سیاسی، قوانین باید با نگاه ملی تدوین شود و ارزش آن به میزان حمایت از وحدت و صیانت حاکمیت ملی و فراهم‌سازی شرایط انسانی و خدماتی و علمی برای همه شهروندان است.

وی نظریه حکومتی ولایت فقیه را به معنی حاکمیت سیاسی شخص بر جامعه قبول نداشت و معتقد بود شورایی متشکل از فقها باید بر امور حکومتی نظارت کنند؛ چه رهبر جامعه فقیه باشد یا غیرفقیه. وی همچنین تحقق نظام مبتنی بر ولایت فقیه را هم نیازمند رأی مردم می‌دانست و معتقد بود فقیه ضمن حرکت در مسیر قوانین اسلام، باید مصالح مردم را رعایت کند و از خط عدالت خارج نشود.

حمایت از جمهوری اسلامی ایران

سید محمدحسین فضل‌الله از جمهوری اسلامی ایران حمایت می‌کرد. به گفته فرزندش، سید علی فضل‌الله، او به یکی از مسئولان گفته بود اگر کار به جایی برسد که همه مرا سنگباران کنند و یا به من بی‌احترامی و توهین شود من از حمایت جمهوری اسلامی ایران دست بر نمی‌دارم زیرا ایران نماینده اسلام و خط اهل بیت رسول الله و خط مقدم مبارزه با استکبار جهانی است. البته برخی رسانه‌های معارض جمهوری اسلامی، رابطه وی و جمهوری اسلامی را با تنش ترسیم کرده‌اند.

برخی از دیدگاه‌ها

برخی از نظرات و دیدگاه‌های سید محمدحسین فضل الله عبارتند از:

نگاه متفاوت به حقوق زن

سید محمدحسین فضل‌الله معتقد بود که زن در طول تاریخ مظلوم بوده است با اینکه عقل و توانایی‌ زن مثل عقل و توانایی مرد است ولی از صحنه معرفت و تجربه کنار گذاشته شده و بازیچه و کنیز مرد در نظر گرفته شده است.

از نظر او زن بالغه و رشیده مثل مرد بالغ و رشید است و هر کدام از آن دو در مسائل مالی زندگی شخصیت قانونی مستقلی دارند. از این‌رو زن بالغه و رشیده در مورد ازدواج خود از پدر و جد پدری و برادر خود مستقل است؛ مثل مرد بالغ و رشید، و مشورت گرفتن از پدر جنبه استحبابی دارد و الزامی نیست. همچنین از منظر او زن حق دارد برای دفاع از خود، خشونت شوهرش را پاسخ بدهد. یعنی اگر مرد به خشونت حقوقی علیه زن دست زد و او را از بعضی حقوق زناشویی‌اش مثل نفقه یا آمیزش بازداشت، زن نیز به صورت خودکار حق دارد که مرد را از حقوقی که بواسطه عقد بدان ملتزم شده است، بازدارد. او همچنین معتقد است: «جایز نیست که مرد با سوءاستفاده از ضعف زنش علیه او دست به خشونت بزند... او همچنین زنان را تشویق می‌کرد که ورزش‌های قدرتی یاد بگیرند تا بتوانند از خودشان دفاع کنند.»

فتوا برای وحدت مسلمین

«مشکل ما مشکل سنی و شیعه نیست، بلکه مشکل ما استکبار جهانی و اسرائیل است.» این سخن سید محمدحسین فضل‌الله در مصاحبه با شبکه OTV لبنان در فروردین ۸۷ است. او به روزنامه سعودی «عکاظ» می‌گوید: «ما به ارتداد صحابه از اسلام اعتقاد نداریم. زیرا در این باره پیرو امام علی(ع) هستیم که با صحابه ارتباط داشت و با ایشان همکاری می‌کرد. او حتی در بزرگداشت بعضی از آن‌ها مشارکت ورزید و چون اینان مسلمان بودند در نصیحت ایشان کوشید. حتی خطاب به خلیفه عمر گفت: "محور باش و آسیاب عرب را بچرخان."» او در مهر ۸۴ فتوای خود را برای خبرنگار روزنامه کویتی «الرأی العام» اینگونه بیان می‌کند: «به حرمت هر اقدامی که صحابه را زیر سؤال برده و با استفاده از سَبّ و لعن موجب برانگیخته شدن اختلافات شود، فتوا می‌دهم.»

مزار محمدحسین فضل‌الله در بیروت

فتوا درباره عزاداری مذهبی

سید محمدحسین فضل‌الله به روزنامه کویتی «الوطن» گفته بود: «سینه‌زنی سنتی مرسوم که باعث اذیت بدن می‌شود اشکال دارد.» او همچنین گفته بود که قمه‌زنی و زنجیرزنی را نیز حرام کرده‌ام.

تشکیک در شهادت حضرت زهرا(س)

مقالهٔ اصلی: شهادت حضرت فاطمه(س)

مهم‌ترین مسئله‌ای که در فتاوای سید محمدحسین فضل الله جنجال‌برانگیز شد، مسئله شهادت حضرت زهرا(س) بود. در صوتی که به وی منسوب است، سند برخی از احادیث شهادت حضرت زهرا(س) را دارای اشکال می‌داند. این مسأله موجی از محکومیت‌ها را به همراه آورد. میرزا جواد تبریزی با صدور بیانیه‌ای خواستار راهپیمایی در سالگرد شهادت حضرت زهرا(س) شد و از آن پس همه ساله این آیین برگزار می‌شود. حسین وحید خراسانی و لطف‌الله صافی گلپایگانی بانی این راهپیمایی آیینی هستند. محمد فاضل لنکرانی نیز، علیرغم بیماری در این راهپیمایی شرکت کرد.

جستارهای وابسته

• سید حسن نصرالله
• سید محمدجواد فضل‌الله

پیوند به بیرون

• زندگی‌نامه سید محمدحسین فضل‌الله