این مقاله دربارهٔ فهرستی از شرح‌های صحیفه سجادیه است. برای آشنایی با صحیفه سجادیه و ترجمه‌های آن، مدخل صحیفه سجادیه و فهرست ترجمه‌های صحیفه سجادیه را ببینید.
صحیفه سجادیه کتابی است حاوی مناجات و ادعیۀ امام سجاد(ع)، امام چهارم شیعیان مشتمل بر ۵۴ دعای کوتاه و بلند. عناوین دعاهای صحیفه مختلف است و در ضمن هر دعا آموزه‌هایی از اسلام و تشیع گنجانده شده است. معروف‌ترین دعای صحیفه دعای مکارم الاخلاق است.
آقا بزرگ تهرانی در کتاب الذریعه حدود ۵۰ شرح بر صحیفه سجادیه نام برده است.[۱] برخی نیز این شروح را بیش از ۸۰ مورد ذکر کرده و آنها را نام برده‌اند.[۲]
فهرستی از شروح فارسی و عربی زبور آل محمد(ص) در پی می‌آید:
شروح فارسی
| ردیف | عنوان | نویسنده | دوره زمانی | توضیحات | سایر |
|---|---|---|---|---|---|
| ۱ | تحفة الرضویة فی شرح الصحیفة السجادیة | قاضی بن کاشف الدین محمد اردکانی یزدی | بعد از ۱۰۵۷ق | نویسنده ابتدا قصد داشت شرحی مفصل به زبان عربی بنگارد اما پس از شرح دو دعا تصمیم می‌گیرد برای نفع عموم مردم از دقایق و اسرار آن، منتخبی از شرح عربی خود را به فارسی برگرداند. اما ظاهرا هر دو شرح او ناتمام مانده و از شرح فارسی فقط ۱۱ دعا نگاشته شده است. | . |
| ۲ | ریاض العابدین فی شرح صحیفة زین العابدین | بدیع الزمان قهپائی هرندی | قرن ۱۱ه | شرح و ترجمه مزجی مختصری بر صحیفه سجادیه است. | |
| ۳ | ریاض المؤمنین و حدائق المتقین و فقه الصالحین | محمد تقی مجلسی | م۱۰۷۰ق | مجلسی ابتدا مقدمه‌ای مفصل در ۱۲ لمعه مشتمل بر معنی دعا و فضل و کیفیت آن و طرز استجابت دعا و فضیلت علم و عالمان بر آن ترتیب داد. اما متأسفانه پس از این مقدمه، کار را ادامه نداد و این شرح ناتمام رها شد. | |
| ۴ | تبیان اللغه | میرزا محمدعلی بن محمد نصیر گیلانی چهاردهی | م۱۳۳۴ق | ---- | |
| ۵ | شرح دعای یا من تحل به عقد المکاره | نا مشخص | --- | ترجمه و شرح مختصری از دعای هفتم صحیفه سجادیه است. | |
| ۶ | شرح صحیفه سجادیه | میرزا محمد بن سلیمان تنکابنی | قرن ۱۳ و ۱۴ | ---- | |
| ۷ | شرح الصحیفة السجادیة | سید عبدالله بن علی بن خلیفه سلطان حسینی اصفهانی | قرن ۱۲ه | در شرح دعای صباح و مساء است. | |
| ۸ | شرح صحیفه سجادیه | قطب الدین محمد بن علی شریف لاهیجی | م قبل از ۱۰۹۵ه | ---- | |
| ۹ | شرح صحیفه سجادیه | نا مشخص | ۱۰۵۹ | ترجمه و شرحی از مزجی بر صحیفه سجادیه که بعد از ذکر هر فقره، نکات و دقایق صرفی و نحوی و موارد ادبی آنها را مشخص می‌سازد و ازجمله ممیزات و مختصات آن، نقل اضافات و کاستی‌های نسخ دیگر از جمله نسخه‌های شهیدین وابن ادریس و کفعمی و در دو مورد از شیخ بهایی است. | |
| ۱۰ | شفاءالصدور فی شرح الزبور | سیدعبدالرحیم بن محمد حسینی موسوی شهرستانی | قرن ۱۱ ه.ق | این شرح، از شروح مفصل توضیحی بر صحیفه سجادیه به زبان فارسی است. روش مؤلف بدین ترتیب است که ابتدا فقره‌ای از دعا را نقل و آنگاه ذیل عناوین «بدان که - تحقیق» توضیحات لازمه را در چند مقاله یا مطلب بیان نموده ودر انتها در عنوان «مؤلف گوید» نظر خویش را متذکر شده است. وی این کتاب را به نام شاه سلطان حسین صفوی (۱۱۳۵-۱۱۰۵ ق) معنون داشته است. جلد اول آن شامل شرح ادعیه «تحمید حق تعالی، الصلوة علی رسول الله، الصلوة علی حملة العرش، فی ذکر آل محمد، الصلوة علی اتباع الرسل، الصلوة علی آدم و دعاؤه لنفسه» میباشد که به تاریخ رجب ۱۱۱۵ق تحریر شده است و جلد دوم از ادامه ادعیه یعنی «دعای صباح آغاز و تا دعاؤه لِوَلَده» ادامه می‌یابد که در ۱۱۱۷ق نگاشته شده است. | |
| ۱۱ | تفسیر و شرح صحیفه سجادیه | حسین انصاریان | ۱۳۸۹ش | کتابی به زبان فارسی است که تمامی دعاهای صحیفه امام سجاد(ع) را شرح کرده است. این اثر پیش از این با عنوان دیار عاشقان چاپ شده بود. مؤلف در این اثر به شرح مفاهیم اخلاقی، تربیتی و عرفانی دعاهای صحیفه سجادیه پرداخته و از اشعار و حکایات بهره جسته است. | |
| ۱۲ | شهود و شناخت | حسن ممدوحی کرمانشاهی | --- | در ۴ جلد به همراه مقدمه‌ای از آیت الله جوادی آملی، از سوی انتشارات بوستان کتاب وابسته به دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم منتشر شده است | |
| ۱۳ | اسرار خاموشان | محمد تقی خلجی | --- | در ۴ جلد که از سوی انتشارات پرتو خورشید منتشر شده است | |
| ۱۴ | دیار عاشقان | حسین انصاریان | --- | --- | |
| ۱۵ | فرهنگ نامه موضوعی فارسی صحیفه سجادیه | سیداحمد سجادی با همکاری جمعی از محققان مرکز تحقیقات رایانه‌ای حوزه علمیه اصفهان | --- | در ۳ مجلد در پایان جلد سوم این مجموعه نیز ترجمه روان صحیفه سجادیه آورده شده است. | |
| ۱۶ | ترجمه و شرح صحیفه کامله سجادیه | سید علی نقی فیض الاسلام | --- | ---- | چاپ مرکز نشر آثار فیض الاسلام |
| ۱۷ | ترجمه و شرح و توضیح صحیفه سجادیه | واحد مطالعات و تحقیقات اسلامی سازمان اوقاف | ۱۳۸۱ ه ش | ---- | انتشارات اسوه |
| ۱۸ | الدلیل الی موضوعات الصحیفة السجادیه | محمد حسین مظفر | --- | این کتاب به نوعی دسته‌بندی موضوعات صحیفه است و توسط علی شیروانی با عنوان راهنمای موضوعی صحیفه سجادیه به فارسی ترجمه شده است | |
| ۱۹ | ترجمه و شرح صحیفه سجادیه | محمد رضا آشتیانی و محمد جعفر امامی | --- | ||
| ۲۰ | شرح دعای مکارم الاخلاق | آیت الله صالح غفاری | --- | ||
| ۲۱ | شرح صحیفه سجادیه | میرزا محمد علی مدرسی | --- | ||
| ۲۲ | شرح صحیفه سجادیه | ابراهیم سبزواری | --- | ||
| ۲۳ | شرح دعای توبه | سید محمد ضیاءآبادی | --- | ||
| ۲۴ | شرح دعای عرفه | سید احمد سجادی | --- | ||
| ۲۵ | شرح دعای مکارم الاخلاق | محمدتقی فلسفی | --- | ||
| ۲۶ | شرح صحیفه سجادیه | سید احمد فهری | --- | ||
| ۲۷ | شرح دعای مکارم الاخلاق | سید روح الله خاتمی | --- | ||
| ۲۷ | شرح ۲۰ دعای صحیفه سجادیه | سعادت‌ملوک تابش هروی | --- | به شکل سخنرانی[۳] |
شروح عربی
| ردیف | عنوان | نویسنده | دوره زمانی | توضیحات | سایر |
|---|---|---|---|---|---|
| 1 | آمال العارفین فی شرح صحیفة سید الساجدین | میرزا عبدالوهاب بن محمد صالح برغانی قزوینی | (م ۱۲۴۹ ق) | شرح مزجی بسیار مفصلی است بر صحیفه سجادیه که با در نظر گرفتن مطالب و نظرات سید علی خان کبیر در کتاب ریاض السالکین و نقل احادیث و روایات و آوردن گفته‌های فلاسفه و عرفای معروف و گفتگو در آنها و سعی در پیوند دادن مبانی فلسفی با اعتقادات دینی تنظیم شده است. | |
| 2 | اسفار الداعین علی شرح صحیفه سید العابدین | محمد بن علی بن احمد شامی | قرن ۱۲ق | ---- | |
| 3 | التحفة الرضویة فی شرح الصحیفة السجادیة | قاضی بن کاشف الدین محمد اردکانی یزدی | بعد از ۱۰۵۷ق | شرح مبسوطی که به نام شاه عباس دوم صفوی نگاشته شده است و از آن فقط دو دعای اول صحیفه شرح شد. | |
| 4 | تبیان اللغه | میرزا محمدعلی بن محمد نصیر گیلانی چهاردهی | م۱۳۳۴ق | ---- | |
| 5 | الحدیقة الهلالیة | بهاءالدین محمد بن حسین عاملی، شیخ بهایی | م۱۰۳۰ق | شرح مزجی مهمی است بر دعای چهل و سوم صحیفه سجادیه که حضرت امام سجاد علیه‌السلام آن را به هنگام دیدن هلال ماه می‌خوانده است. شیخ بهایی در این شرح به توضیح نکات نحوی، دقایق لغوی و مسائل نجومی دعا پرداخته است. این کتاب بخشی از شرح کاملی است بر صحیفه با نام «حدائق الصالحین» که شیخ بهایی در دست تألیف داشته و شرح هر یک از دعاها را در حدیقه‌ای با نام خاصی قرار داده است همچون: الحدیقة الاخلاقیة (شرح دعای مکارم الاخلاق) والحدیقة التحمیدیة (شرح دعای اول صحیفه). | |
| 6 | حدائق الصالحین | غلام رضا بن عبدالعظیم کاشانی | قرن ۱۲ق | شرح عرفانی مفصلی بر صحیه سجادیه است که هریک از ادعیه را در «حدیقه»ای شرح کرده است. مؤلف پس از دیباچه کتاب ۵ فائده در مورد صحیفه سجادیه آورده و سپس حدیقه‌ها را آغاز نموده و گویا موفق نشده بیش از ۱۱ حدیقه آن را تألیف کند. | |
| 7 | حل لغات الصحیفة السجادیة | محمد باقر بن محمد شفیع حسینی منجم | بعد از ۱۱۲۰ق | شرحی است متوسط با عناوین «قوله قوله» بر صحیفه سجادیه که به توضیحات بعضی موارد شامل نکته‌های دقیق و لطیفی است. | |
| 8 | ریاض السالکین فی شرح صحیفة سید الساجدین | سید صدر الدین علی خان بن احمد مدنی شیرازی | م۱۱۱۸ق | شرح مفصل و مهمی است بر صحیفه سجادیه در ۵۴ روضه (به تعداد ادعیه صحیفه) و هر روضه مصدر به خطبه‌ای بلیغ و دیباچه‌ای متناسب با موضوع دعا است. | |
| 9 | ریاض العارفین فی شرح صحیفة سید الساجدین | شاه محمد بن محمد دارابی شیرازی | اوایل قرن ۱۲ق | شرح مفصل و مزجی است بر صحیفه کامله و مشتمل بر نکات نحوی و دقت در جنبه‌های ادبی و لغو که شرح هر دعا را ضمن یک روضه آورده و به اختلاف نسخ نیز اهتمامی ویژه داشته و از نسخ پدر شیخ بهایی، ابن ادریس و شهیدین به مناسبت نقل می‌کند. | |
| 10 | شرح دعاء الاستسقاء | محمد رضا بن محمد رشید نائینی | قرن ۱۲ق | این شرح دعاهای استسقاء (دعای نوزدهم صحیفه) است. | |
| 11 | شرح دعای افتتاح ماه رمضان | میرزا محمد حسن بن محمد حسین بن عبدالمطلب بن فتح الله بن علی محمد بن جلیل سردرودی | قرن ۱۴ق | شرح دعای افتتاح ماه رمضان از صحیفه سجادیه است. | |
| 12 | شرح دعاء السجاد | محمد تقی بن حسین علی هروی اصفهانی | م۱۲۹۹ق | ---- | |
| 13 | شرح دعاء الصباح و المساء | محمد صادق بن زین العابدین | قرن ۱۱ق | این شرح ادبی است بر دعای ششم صحیفه سجادیه. | |
| 14 | شرح الصحیفة السجادیة | ملا رضا علی طالقانی | قرن ۱۱ق | شرح مزجی و مختصری است بر صحیفه سجادیه که بیشتر به حاشیه و تعلیقه می‌ماند با عناوین «قوله قوله». این شرح ناتمام مانده و تا انتها دعای ۴۷ به رشته تحریر درآمده است. که بقیه را محمد صالح روغنی قزوینی به اتمام رسانده است. | |
| 15 | شرح الصحیفة السجادیة | علی بن زین الدین بن محمد بن حسن صاحب معالم عاملی، معروف به شیخ علی صغیر | م۱۱۰۳ق | ---- | |
| 16 | شرح الصحیفة السجادیة | سید قوام الدین بن نصیرالدین مرعشی | م۱۱۴۰ق | ---- | |
| 17 | شرح الصحیفة السجادیة | بهاء الدین محمد بن محمدباقر حسینی مختاری نائینی | م حدود ۱۱۴۰ق | ---- | |
| 18 | شرح الصحیفة السجادیة | میرزا محمد بن محدرضا بن اسماعیل مشهدی قمی | قرن ۱۲ق | ---- | |
| 19 | شرح الصحیفة السجادیة | محمدتقی بن مقصود علی مجلسی | قرن ۱۲ق | ---- | |
| 20 | شرح الصحیفة السجادیة | ملا محمد سلیم رازی | قرن ۱۱ق | ---- | |
| 21 | شرح الصحیفة السجادیة | محمد صالح بن محمدباقر روغنی قزوینی | م۱۱۱۶ق | ---- | |
| 22 | شرح الصحیفة السجادیة | سید نعمت الله بن عبدالله موسوی جزائری | م ۱۱۱۲ ق | شرح مفصلی است که جزائری در عنفوان جوانی بر صحیفه نگاشته و بعدها شرح دیگر خود «نورالانوار» را از آن گزینش کرده است. | |
| 23 | شرح الصحیفة السجادیة | مجهول | بعد از ۱۰۴۲ق | شرح ادبی، توضیحی، عرفانی و کلامی مفصلی بر صحیفه است که مسلماً بعد از سال ۱۰۴۲ق نگاشته شده، زیرا شارح ذیل دعای چهل و یکم (فی طلب الستر) در توضیح عبارت «لا تحمل علی میزان الانصاب عملی» می‌نگارد:«قد الف بعض اصحابنا المتاخرین فی هذالمعنی رسالة جیدة سماها میزان الاخرة استوفی الکلام فیها» که مصنف کتاب ملامحسن فیض کاشانی است و در سال ۱۰۴۲ق آن را تألیف کرده است. همچنین شارح مطالب بسیاری را از شیخ بهایی نقل می‌کند. مؤلف این شرح شناخته نشد اما در عطف نسخه در زمینه کاغذ ترنجی شکل واقف (سیدکاظم عصار) نوشته است:«شرح صحیفه میرزا حسن لاهیجی». که دلیلی برای رد یا تأیید آن یافت نشد؛ اما برخی اظهار داشته‌اند که چون لاهیجی در آثار خود به نقل صریح و ذکر اسامی دیگران نمی‌پردازد و در این شرح نیز از همین شیوه پیروی شده است ظاهراً شکی باقی نمی‌ماند که نسخه معرفی شده یکی از مجلدات شرح میرزا حسن لاهیجی است. | |
| 24 | شرح الصحیفة السجادیة | مجهول | میان سال‌های ۱۰۵۵ق و ۱۱۲۸ق | گزیده‌ای است از شروح میرداماد و علامه محمدتقی مجلسی و فیض کاشانی و حاج ابوتراب و محمدعلی فاضل استرآبادی و گفتار خود گزیننده که (سال تحریر نسخه شرح حاضر) تألیف شده است. | |
| 25 | شرح یکی از کلمات حضرت سجاد علیه‌السلام | محمدبن عبدالله بن علی بحرانی | زنده در ۱۱۷۰ق | شرحی است بر عبارت «اللهم ان عادتک الاحسان و عادتی الاساءة فلا تغیر عادتک بتغیر عادتی» از دعای حضرت سجاد علیه‌السلام در روز عیدفطر بعد از فراغ از نماز (دعای چهل و ششم صحیفه سجادیه) | |
| 26 | المواهب السنیة فی شرح الصحیفة الکاملة | عبدالواسع بن علامی تونی | زنده در ۱۱۱۹ ق | شرحی است بر صحیفه سجادیه که از کمّ و کیف آن اطلاعی نداریم و تاکنون فقط شرح جمله«لک یا الهی وحدانیة العدد، از دعای بیست و هشتم صحیفه از آن شناسایی شده است. مؤلف آن نیز از علمای قرن دوازدهم هجری و فاضل و شاعر و منشی بوده و بیشتر کتب و رسالات خود را به نام شاه سلطان حسین صفوی (۱۱۳۵ه) تألیف کرده است. | |
| 27 | المواهب الشریفة فی شرح دعاء التوبة من الصحیفة | میرزا محمد محسن بن عبداللطیف | قرن ۱۲ق | مؤلف بعد از آن که در ماه رمضان سال ۱۱۷۸ق به تدریس دعای سی و یکم صحیفه سجادیه در توبه پرداخت؛ به التماس بعضی از دوستان در سال بعد به نگارش آنها مشغول شد و موفق گردید که آن را در صبح چهارشنبه ۱۱ ذیحجه ۱۱۷۹ق به انجام برساند. | |
| 28 | نهایةالمقال فی شرح دعاء الهلال | میرزا محمدحسن بن محمدحسین بن عبدالمطلب بن فتح الله بن علی محمدبن جلیل سردرودی | قرن ۱۴ق | شرحی است بر دعای هلالِ صحیفه سجادیه که در قریه سردرود، روز دوشنبه ۱۰ رمضان ۱۳۲۶ق به پایان رسیده است. | |
| 29 | نورالانوار فی شرح کلام خیرالاخیار | سید نعمت الله بن عبدالله موسوی جزائری | م ۱۱۱۲ق | شرح مزجی مختصری است با عناوین «قوله - قوله» بر صحیفه سجادیه و ملحقات آن و در حقیقت مختصر شرح کبیر وی است.تاریخ ختم شرح سال ۱۰۷۸ق در بلده خرم آباد اوائل بازگشت از زیارت مشهد مقدس و شرح ملحقات عصر شنبه ۹ جمادی الاول ۱۱۰۲ق در شوشتر است. |
تعلیقات و حواشی
| ردیف | عنوان | نویسنده | دوره زمانی | توضیحات | سایر |
|---|---|---|---|---|---|
| 1 | تعلیقات علی الصحیفة السجادیة | ملا محسن بن مرتضی فیض کاشانی | سال ۱۰۵۵ ق | تعلیقات مختصری است بر صحیفه سجادیه در توضیح نکات ادبی و لغوی است. این کتاب را با عناوین دیگری همچون: «شرح صحیفه سجادیه» و «حاشیه صحیفه سجادیه» نیز خوانده‌اند. | |
| 2 | حاشیة الصحیفة السجادیة | سید محمدباقر بن محمد حسینی استرآبادی، میرداماد | م۱۰۴۱ق | شرحی است مختصر با عناوین «قوله قوله» بر صحیفه سجادیه، مشتمل بر بحث‌های لغوی و فلسفی که گاهی نیز در زمینه‌های رجالی و علوم هیئت سخن به درازا می‌کشد. این شرح شامل توضیح و بیان نکات و دقایق کلمات صحیفه سجادیه است و میرداماد آن را بعد از کتاب دیگرش «السبع الشداد» تالیف نموده است. | |
| 3 | حاشیة علی الصحیفة الکاملة | ابو جعفر محمد بن منصور بن احمد ابن ادریس حلی | م۵۹۸ق | حاشیه مختصری است بر صحیفه سجادیه که به بیان معانی لغات مشکل آن پرداخته است. اهمیت حاشیه ابن ادریس از آن جهت است که اولین و قدیمی‌ترین شرح موجود بر صحیفه میباشد. | |
| 4 | الفرائد الطریفة فی شرح الصحیفة الشریفة | علامه محمدباقر بن محمدتقی مجلسی | م۱۱۱۱ ق | شرح مختصری است بر صحیفه سجادیه با عناوین «قوله - قوله». اما ظاهراً این شرح نیز ناتمام مانده و فقط تا دعای چهارم آن نوشته شده است. امیرمحمد حسین بن محمد صالح خاتون آبادی (شاگرد علامه مجلسی) بنا به وصیت خود علامه پس از رحلت او درصدد برآمد که به اتمام این شرح بپردازد چنان که در فهرست تألیفات علامه مجلسی نوشته است: «و این حقیر بنا به وصیت آن مرحوم مبرور شروع در اتمام آن نموده‌ام و الحال بحمدالله تعالی شرح یک دعا نوشته شده است امید چنان است که خدای تعالی به زودی توفیق اتمام دهد.» | |
| 5 | الفواید الشریفة فی شرح الصحیفة | تقی الدین ابراهیم بن علی کفعمی | م ۹۰۵ ق | کفعمی در کتاب «بلدالامین و درع الحصین»، تمام متن صحیفه را به روایت خود از روی نسخه‌ای که از خط علی بن سکون کتابت شده و آثار مقابله ابن ادریس و اجازه عمید الرؤسا بر آن بوده، نقل کرده است و حاشیه‌هایی توضیحی و لغوی با عناوین «قوله» بر آن افزوده و در مجموع «الفواید الشریفة فی شرح الصحیفة» نامیده است. در آخر آن نیز فهرستی از کتب دعا را درج کرده است. با این توضیحات مشخص می‌شود که«الفواید الشریفة» حاشیه‌ای جداگانه بر صحیفه نیست بلکه قسمتی از بلدالامین کفعمی میباشد به همین دلیل ذکر نسخه‌های آن مربوط به بحث ما نمی‌باشد. کفعمی غیر از این حاشیه، شرح دیگری نیز بر صحیفه نگاشته از آن، کامل‌تر و معروف‌تر بوده و به الفواید الطریفه موسوم میباشد ولی تاکنون نسخه‌ای از آن شناسایی نشده است.[۸] | |
| 6 | لغات صحیفه | محمدعبدالباقی | 1116ق | شرحی است بر صحیفه با عناوین «قوله - قوله» که در بامداد روز سه شنبه محرم ۱۱۱۶ق در کشمیر به اتمام رسیده و بیشتر به توضیح لغات پرداخته است. | |
| 7 | لوامع الانوار العرشیة فی شرح الصحیفة السجادیة | سیدمحمد باقر بن محمد ملاباشی موسوی شیرازی | م ۱۲۴۰ ق | شرح مفصل، دقیق و مهمی است بر صحیفه سجادیه در دو جلد، مؤلف قبل از شروع به شرح ادعیه، سند صحیفه را مفصلاً مورد بحث قرار داده و پس از آن به ترتیب به شرح دعاها پرداخته و هر دعایی را در یک لمعه مخصوص (جمعاً ۵۴ لمعه) قرار داده است. هر لمعه‌ای دارای خطبه‌ای مستقل، موافق مضامین آن دعا میباشد و در پایان همه آنها تاریخ دقیق تألیف لمعه ذکر شده است. لمعه اول در شب دوشنبه ۲۴ صفر ۱۲۲۹ق و لمعه ۵۴ عصر شنبه ۱۲ شعبان ۱۲۳۲ق به پایان رسیده است. |
مستدرکات عده‌ای از علما و دانشمندان مستدرکاتی بر صحیفه نوشته‌اند. منظور از این مستدرکات، دعاهای منسوب به حضرت سجاد(ع) است که در صحیفه کامله نیامده است. برخی از آنها عبارتند از:
mall>| ردیف | عنوان | نویسنده | دوره زمانی | توضیحات | سایر |
|---|---|---|---|---|---|
| 1 | الصحیفةالسجادیة الثانیة | شیخ محمدبن حسن حر عاملی | م ۱۱۰۴ ق | کتاب شامل ۶۵ دعا از دعاهای مروی از حضرت سجاد علیه‌السلام میباشد که در صحیفه کامله سجادیه نیامده است به نقل از کتب معتبر شیعه همچون من لایحضره الفقیه، کافی، مصباح کفعمی، مصباح المتهجد، مهج الدعوات و... که در رمضان ۱۰۵۳ق تألیف آن به پایان رسیده است. | |
| 2 | صحیفه ثالثه الدرر المنظومة المأثورة فی جمع لآلی الادعیة السجادیة المشهورة | میرزا عبدالله بن عیسی معروف به افندی | حدود ۱۱۳۰ق | مؤلف در این کتاب، دعاهای روایت شده از امام زین العابدین علیه‌السلام را که در صحیفه کامله و صحیفه دوم از شیخ حرّ عاملی ذکر نشده را جمع‌آوری کرده است. | |
| 3 | صحیفه رابعه | محدث میرزا حسین نوری طبرسی | م ۱۳۲۰ ق | دعا از دعاهای حضرت سجاد علیه‌السلام میباشد که در صحیفه کامله و صحیفه دوم و صحیفه سوم نبوده و در چهارشنبه ۲۹ محرم ۱۲۹۹ق نگارشش به پایان رسیده است.[۱۰] | |
| 4 | صحیفه خامسه | علامه سید محسن امین عاملی | م۱۱۱۱ ق | شرح مختصری است بر صحیفه سجادیه با عناوین «قوله - قوله». اما ظاهراً این شرح نیز ناتمام مانده و فقط تا دعای چهارم آن نوشته شده است. امیرمحمد حسین بن محمد صالح خاتون آبادی (شاگرد علامه مجلسی) بنا به وصیت خود علامه پس از رحلت او درصدد برآمد که به اتمام این شرح بپردازد چنان که در فهرست تألیفات علامه مجلسی نوشته است: «و این حقیر بنا به وصیت آن مرحوم مبرور شروع در اتمام آن نموده‌ام و الحال بحمدالله تعالی شرح یک دعا نوشته شده است امید چنان است که خدای تعالی به زودی توفیق اتمام دهد.» | |
| 5 | صحیفه سادسه | شیخ محمد باقر بن محمد حسن بیرجندی قائینی | --- | ---- | |
| 6 | صحیفه سابعه | شیخ هادی کاشف الغطاء، صاحب کتاب مستدرک نهج البلاغه | --- | ---- | |
| 7 | صحیفه ثامنه | حاج میرزا علی حسینی مرعشی شهرستانی حائری | --- | ---- | |
| 8 | ملحقات صحیفه | شیخ محمد، معروف به تقی زیابادی قزوینی از شاگردان شیخ بهایی | --- | ---- | |
| 10 | ملحقات الصحیفة السجادیة | محمدباقر بن محمدتقی مجلسی | م ۱۱۱۱ ق | شامل ۱۱ دعا از ادعیه حضرت سجاد علیه‌السلام میباشد که در صحیفه کامله نیامده و علامه مجلسی دو دعای آن را از کتاب بلدالامین کفعمی و ۹ دعای دیگر را به نقل از نسخه‌ای قدیمی از صحیفه که سندی جز سند مشهور داشت گردآورده است. | |
| 11 | ملحقات الصحیفة السجادیة | محمدتقی بن مظفر صوفی زیابادی قزوینی | قرن ۱۱ ه | مؤلف پس از این که صحیفه سجادیه را نزد استادش شیخ بهایی خواند، به درخواست بعضی از مؤمنین حدود ۷۰ دعا از دعاهایی که از حضرت سجاد علیه‌السلام روایت شده و در صحیفه نیامده را تحت عنوان ملحقات صحیفه جمع‌آوری کرد. وی این کار را در روز چهارشنبه ۲۵ صفر ۱۰۲۳ق در سمنان به پایان برده است. | |
| 11 | نهج‌العباده | محمود صلواتی | قرن ۱۵ ه | مؤلف در این کتاب علاوه بر صحیفه سجادیه دیگر دعاها و مناجات‌های امام سجاد(ع) را جمع‌آوری کرد. این کتاب دوازدهمین دوره کتاب سال حوزه شایسته تقدیر شد. |
پانویس
- ↑ آقابزرگ، الذریعه، ج ۳، ص۳۴۵-۳۵۹.
- ↑ حکیم، کتابشناسی تفصیلی شروح و ترجمه‌های صحیفه سجادیه.
- ↑ سایت منتظر ۱۱۰.
- ↑ پایگاه تخصصی صحیفه سجادیه
- ↑ حکیم، کتابشناسی تفصیلی شروح و ترجمه‌های صحیفه سجادیه.
- ↑ آقابزرگ، الذریعة، ج ۱۳، ص۳۵۸ و ج ۱۴، ص۸۷، ج ۲۴، صص ۳۶۰-۳۵۹.
- ↑ حکیم، کتابشناسی تفصیلی شروح و ترجمه‌های صحیفه سجادیه.
- ↑ رجوع کنید به: الذریعه، ج ۱۳، ص۳۴۶ و ج ۱۶، ص۳۴۳ و ۳۴۶.
- ↑ حکیم، کتابشناسی تفصیلی شروح و ترجمه‌های صحیفه سجادیه.
- ↑ رجوع کنید به: مقدمه مرعشی نجفی، ص۴۱ – ۴۳.
- ↑ حکیم، کتابشناسی تفصیلی شروح و ترجمه‌های صحیفه سجادیه.
منابع
- ماهنامه ماه دین، شماره‌های ۴۹ تا ۵۲، مقاله کتابشناسی تفصیلی صحیفه سجادیه، حکیم، سید محمد حسین.
- آقابزرگ تهرانی، الذریعه، بیروت، دار الاضواء.