سوره واقعه، پنجاه و ششمین سوره و از سوره‌های مکیقرآن که در جزء بیست و هفتم جای گرفته است. «واقعه» یکی از نام‌های قیامت است و در آیه اول این سوره آمده است. سوره واقعه درباره روز قیامت و وقایع آن سخن می‌گوید و مردم را در روز قیامت به سه گروهِ اصحاب یمین، اصحاب شِمال و سابقون دسته‌بندی می‌کند و درباره جایگاه و پاداش یا عذاب هر گروه سخن می‌گوید. در تفاسیر آمده است، مراد از گروه سوم (سابقون) امام علی(ع) است که در ایمان‌آوردن به پیامبر(ص) بر دیگران سبقت گرفت. فضایل بسیاری برای تلاوت این سوره بیان شده است، از جمله اینکه اگر کسی سوره واقعه را بخواند، نوشته می‌شود که از غافلان نیست.
معرفی
نامگذاری
این سوره را به این دلیل واقعه نامیده‌اند که واژه واقعه که از نام‌های قیامت است، در اولین آیه آن آمده است.[۱]عثمان بن عفان به عنوان عيادت وارد بر عبدالله بن مسعود شد در همان بيمارى كه با آن از دنيا رفت، پرسيد: از چه ناراحتى؟ گفت: از گناهانم، گفت: چه ميل دارى؟ گفت: رحمت پروردگارم! گفت: اگر موافق باشى طبيب براى تو بياوريم؟ گفت: طبيب بيمارم كرده، گفت: اگر مايل باشى دستور دهم عطاى تو را از بیت المال بياورند، گفت: آن روز كه نيازمند بودم به من ندادى و امروز كه بى‌نيازم به من مى‌دهى؟! گفت: مانعى ندارد براى دخترانت باشد، گفت: آنها هم نيازى ندارند، چرا كه من سفارش كردم سوره" واقعه" را بخوانند، من از رسول خدا (ص) شنيدم كه مى‌فرمايد: من قرأ سورة الواقعة كل ليلة لم تصبه فاقة ابدا:" هر كس سوره واقعه را هر شب بخواند هرگز فقير نخواهد شد. تفسیر نمونه پس از نقل این گزارش از تفسیر مجمع البیان از از روح المعانی آلوسی روایت نقل کرده که نام دیگر این سوره «غِنی» است. [۲][یادداشت ۱]
سوره واقعه ۹۶ آیه، ۳۷۰ کلمه و ۱۷۵۶ حرف دارد و به لحاظ حجمی جزو سوره‌های مُفَصَّلات و تقریباً به اندازهٔ نصف یک حزب است.[۴]
محتوا
سوره واقعه قیامت را که در آن مردم دوباره زنده می‌شوند، شرح می‌دهد. نخست برخی از حوادث آن مانند تغییر وضعیت زمین، وقوع زلزله در آن و متلاشی‌شدن کوه‌ها را ذكر مى‌كند و سپس مردم را به سه دستهٔ سابقان، اصحاب يمين و اصحاب شِمال، تقسيم نموده، سرانجامِ هر گروه را بيان مى‌كند. پس از آن بر ضد اصحاب شِمال كه منكر ربوبيت خدا و معاد و قرآن‌اند، استدلال می‌آورد و در آخر حالت احتضار و فرا رسيدن مرگ و مجددا تقسیم مردمان به سه گروه مقربان(سابقان) و اصحاب یمین ومکذبان(اصحاب شمال) را یادآوری می‌کند.[۵]
آیات ۷ تا ۱۰ سوره واقعه، از آیات مشهور این سوره است که مردم را در روز قیامت به سه گروه تقسیم می‌کند. آیه دهم نام گروه سوم را دو بار تکرار کرده است: «السابقون السابقون». درباره این آیه، گفتگوهای فراوانی میان مفسران صورت گرفته است.[۷]سیدمحمدحسین طباطبایی از آیات دیگرِ قرآن، نتیجه می‌گیرد منظور از «سابقون» نخست، سبقت‌گیرندگان در کارهای خیر،[یادداشت ۲] و منظور از «سابقون» دوم،سبقت‌گیرندگان در رسیدن به مغفرت و رحمت خداوند است؛ چرا که سبقت در انجام کار خیر، پیشی‌گرفتن انسان در رسیدن به مغفرت خداوند را موجب می‌شود. [یادداشت ۳][۸] همچنین گفته شده است مراد از سابقان، امام على(ع) است كه در ايمان به رسول خدا (ص) از ديگران سبقت گرفت.[۹]
ترجمه: که آن، قرآن کریمی است،که در کتاب محفوظی جای دارد،و جز پاکان نمی‌توانند به آن دست زنند [= دست یابند].
در این آیات سه گانه سه ویژگی برای قرآن ذکر شده که عبارتند از: کریم بودن قرآن به معنای جایگاه والایش نزد پروردگار و نفعش برای مردم با بیان معارفی که تامین کننده سعادت دنیا و آخرتند، مصون بودن از تغییر و تبدیل، غیرقابل دسترس بودن حقیقتش برای غیر مطهرون(فرشتگان ومعصومان). روایت پیامبر(ص) در درالمنثور از پیامبر(ص) در تفسیر مطهرون به مقربان ویژگی سوم را تأیید می کند. [۱۰]
فَلَوْلَا إِذَا بَلَغَتِ الْحُلْقُومَ(آیه ۸۳)
ترجمه:پس چرا هنگامی که جان به گلوگاه می‌رسد (توانایی بازگرداندن آن را ندارید)؟!
آیه خطاب به منکران قیامت و تکذیب کنندگان قرآن و آیاتی است که آنان را دعوت به ایمان به معاد می کند. ومنظور از رسیدن جان(روح) به حلقوم حتمی شدن مرگ و ناتوانی آنان در برگرداندن حیات و جلوگیری از مرگ است. [۱۱] این آیه در واقع در ادامه آیات۷۷ تا ۸۲ و خطاب به مشرکانی است که قرآن و معارفش هم چون معاد را انکار و تکذیب می کنند در این آیه و تا آیه ۸۷ [یادداشت ۴]به آنها می گوید اگر شما در ادعایتان که معاد وجهان آخرتی نیست راست می گویید پس چرا هنگامی که جان محتضر به گلویش می رسد و ما به آن [محتضر] از شما نزديكتريم ولى نمى‌بينيد- آن را برنمی گردانید. [یادداشت ۵]
برای تلاوت سوره واقعه فضیلت و خواص بسیاری بیان شده است؛ از جمله در تفسیر مجمع البیان از پیامبر(ص) نقل شده است اگر کسی سوره واقعه را بخواند، نوشته می‌شود که از غافلان نیست.[۱۲] همچنین در روایات آمده اگر کسی سوره واقعه را بخواند، هرگز گرفتار تنگدستی نمی‌شود.[۱۳]امام صادق(ع) در روایتی فرمود هر کس شب های جمعه سوره واقعه را قرائت کند خدواند او را دوست دارد ونزد همه مردم محبوبش کند و در دنیا هیچ فقر و سختی و مشقت نمی بیند و از آفات دنیا مصون است و در قیامت از رفقای امیرالمومنین(ع) است. [۱۴]بنابر حدیثی دیگر از امام صادق(ع)، سوره واقعه سورهٔ امیرالمؤمنین (ع) است و هرکس آن را بخواند، از دوستان ایشان خواهد بود.[۱۵] از امام باقر(ع) روایت است که هر کس هر شب پیش از خواب سوره واقعه را بخواند روز قیامت در حالی به لقای الهی نائل می‌شود که چهره‌اش چون ماه شب چهارده می‌درخشد. [۱۶]هم چنین مستحب است به‌جای صد آیه‌ای که در نماز وتیره خواندنش مستحب است، سوره واقعه را در یک رکعت و سوره توحید را در رکعت دیگر بخوانند. [۱۷]
﴿به نام خداوند رحمتگر مهربان. آن واقعه چون وقوع یابد ١ [که] در وقوع آن دروغی نیست ٢ پست‌کننده [و] بالابرنده است ٣ چون زمین با تکان [سختی] لرزانده شود ٤ و کوه‌ها [جمله] ریزه ریزه شوند ٥ و غباری پراکنده گردند ٦ و شما سه دسته شوید ٧ یاران دست راست کدامند یاران دست راست ٨ و یاران چپ کدامند یاران چپ ٩ و سبقت‌گیرندگان مقدمند ١٠ آنانند همان مقربان [خدا] ١١ در باغستانهای پر نعمت ١٢ گروهی از پیشینیان ١٣ و اندکی از متاخران ١٤ بر تختهایی جواهرنشان ١٥ که روبروی هم بر آنها تکیه داده‌اند ١٦ بر گردشان پسرانی جاودان [به خدمت] می‌گردند ١٧ با جامها و آبریزها و پیاله[ها]یی از باده ناب روان ١٨ [که] نه از آن دردسر گیرند و نه بی‌خرد گردند ١٩ و میوه از هر چه اختیار کنند ٢٠ و از گوشت پرنده هر چه بخواهند ٢١ و حوران چشم‌درشت ٢٢ مثل لؤلؤ نهان میان صدف ٢٣ [اینها] پاداشی است برای آنچه می‌کردند ٢٤ در آنجا نه بیهوده‌ای می‌شنوند و نه [سخنی] گناه‌آلود ٢٥ سخنی جز سلام و درود نیست ٢٦ و یاران راست‌یاران راست کدامند ٢٧ در [زیر] درختان کنار بی‌خار ٢٨ و درختهای موز که میوه‌اش خوشه خوشه روی هم چیده است ٢٩ و سایه‌ای پایدار ٣٠ و آبی ریزان ٣١ و میوه‌ای فراوان ٣٢ نه بریده و نه ممنوع ٣٣ و همخوابگانی بالا بلند ٣٤ ما آنان را پدیدآورده‌ایم پدید آوردنی ٣٥ و ایشان را دوشیزه گردانیده‌ایم ٣٦ شوی دوست همسال ٣٧ برای یاران راست ٣٨ که گروهی از پیشینیانند ٣٩ و گروهی از متاخران ٤٠ و یاران چپ کدامند یاران چپ ٤١ در [میان] باد گرم و آب داغ ٤٢ و سایه‌ای از دود تار ٤٣ نه خنک و نه خوش ٤٤ اینان بودند که پیش از این ناز پروردگان بودند ٤٥ و بر گناه بزرگ پافشاری می‌کردند ٤٦ و می‌گفتند آیا چون مردیم و خاک واستخوان شدیم واقعاً [باز] زنده می‌گردیم ٤٧ یا پدران گذشته ما [نیز] ٤٨ بگو در حقیقت اولین و آخرین ٤٩ قطعاً همه در موعد روزی معلوم گرد آورده شوند ٥٠ آنگاه شما ای گمراهان دروغپرداز ٥١ قطعاً از درختی که از زقوم است‌خواهید خورد ٥٢ و از آن شکمهایتان را خواهید آکند ٥٣ و روی آن از آب جوش می‌نوشید ٥٤ [مانند] نوشیدن اشتران تشنه ٥٥ این است پذیرایی آنان در روز جزا ٥٦ ماییم که شما را آفریده‌ایم پس چرا تصدیق نمی‌کنید ٥٧ آیا آنچه را [که به صورت نطفه] فرو می‌ریزید دیده‌اید ٥٨ آیا شما آن را خلق می‌کنید یا ما آفریننده‌ایم ٥٩ ماییم که میان شما مرگ را مقدر کرده‌ایم و بر ما سبقت نتوانید جست ٦٠ [و می‌توانیم] امثال شما را به جای شما قرار دهیم و شما را [به صورت] آنچه نمی‌دانید پدیدار گردانیم ٦١ و قطعاً پدیدار شدن نخستین خود را شناختید پس چرا سر عبرت گرفتن ندارید ٦٢ آیا آنچه را کشت می‌کنید ملاحظه کرده‌اید ٦٣ آیا شما آن را [بی‌یاری ما] زراعت می‌کنید یا ماییم که زراعت می‌کنیم ٦٤ اگر بخواهیم قطعاً خاشاکش می‌گردانیم پس در افسوس [و تعجب] می‌افتید ٦٥ [و می‌گویید] واقعاً ما زیان زده‌ایم ٦٦ بلکه ما محروم شدگانیم ٦٧ آیا آبی را که می‌نوشید دیده‌اید ٦٨ آیا شما آن را از [دل] ابر سپید فرود آورده‌اید یا ما فرودآورنده‌ایم ٦٩ اگر بخواهیم آن را تلخ می‌گردانیم پس چرا سپاس نمی‌دارید ٧٠ آیا آن آتشی را که برمی‌افروزید ملاحظه کرده‌اید ٧١ آیا شما [چوب] درخت آن را پدیدار کرده‌اید یا ما پدیدآورنده‌ایم ٧٢ ما آن را [مایه] عبرت و [وسیله] استفاده برای بیابانگردان قرار داده‌ایم ٧٣ پس به نام پروردگار بزرگت تسبیح گوی ٧٤ نه [چنین است که می‌پندارید] سوگند به جایگاه‌های [ویژه و فواصل معین] ستارگان ٧٥ اگر بدانید آن سوگندی سخت بزرگ است ٧٦ که این [پیام] قطعاً قرآنی است ارجمند ٧٧ در کتابی نهفته ٧٨ که جز پاک‌شدگان بر آن دست ندارند ٧٩ وحیی است از جانب پروردگار جهانیان ٨٠ آیا شما این سخن را سبک [و سست] می‌گیرید ٨١ و تنها نصیب خود را در تکذیب [آن] قرار می‌دهید ٨٢ پس چرا آنگاه که [جان شما] به گلو می‌رسد ٨٣ و در آن هنگام خود نظاره گرید ٨٤ و ما به آن [محتضر] از شما نزدیکتریم ولی نمی‌بینید ٨٥ پس چرا اگر شما بی‌جزا می‌مانید [و حساب و کتابی در کار نیست] ٨٦ اگر راست می‌گویید [روح] را برنمی‌گردانید ٨٧ و اما اگر [او] از مقربان باشد ٨٨ [در] آسایش و راحت و بهشت پر نعمت [خواهد بود] ٨٩ و اما اگر از یاران راست باشد ٩٠ از یاران راست بر تو سلام باد ٩١ و اما اگر از دروغزنان گمراه است ٩٢ پس با آبی جوشان پذیرایی خواهد شد ٩٣ و [فرجامش] درافتادن به جهنم است ٩٤ این است همان حقیقت راست [و] یقین ٩٥ پس به نام پروردگار بزرگ خود تسبیح گوی ٩٦﴾
↑ هر گاه بخواهند پرخوری افراطی را مثال زنند،از این تعبیر استفاده می کنند مانند:«من که تا اذا بلغت الحلقوم خورده بودم، بلند شدم و گفتم ... عزّت زیاد».https://hawzah.net/en/Magazine/View/5248/6225/66873/ به نقل از کتاب ( دید و بازدید، آل احمد، ص۲۰
