ینبع: تفاوت میان نسخه‌ها
Shamsoddin (بحث | مشارکتها) جز تمیزکاری |
Shamsoddin (بحث | مشارکتها) جز حذف منابع زائد |
||
| خط ۴۲: | خط ۴۲: | ||
== موقعیت و نامگذاری== | == موقعیت و نامگذاری== | ||
ینبع شهری در ساحل دریای سرخ<ref>زرکلی، الأعلام، ۱۹۸۹م، ج۶، ص۲۸۳؛ احمد، حجاز در صدر اسلام، ۱۳۷۵ش، ص۹۷.</ref> از نواحی [[حجاز]]<ref>کحاله، معجم قبائل العرب، ۱۴۱۴ق، ج۱، ص۶؛ مقدسی، احسن التقاسیم، ۱۴۱۱ق، ص۲۹.</ref> به‌عنوان بخشی از [[مدینه]]<ref>سمعانی، الأنساب، ۱۳۸۲ق، ج۱۳، ص۵۲۸؛ کلبی، الأصنام، ۱۳۶۴ش، ص۹.</ref> و در غرب آن<ref>صبری پاشا، موسوعة مرآة الحرمین، ۱۴۲۴ق، ج۵، ص۱۴۶.</ref> به فاصله هفت<ref>سخاوی، البلدانیات، ۱۴۲۲ق، ص۲۹۸؛ یاقوت حموی، معجم البلدان، ۱۹۹۵م، ج۵، ص۴۵۰.</ref> و یا نُه منزلی<ref>مسعودی، التنبیه و الإشراف، قاهره، | ینبع شهری در ساحل دریای سرخ<ref>زرکلی، الأعلام، ۱۹۸۹م، ج۶، ص۲۸۳؛ احمد، حجاز در صدر اسلام، ۱۳۷۵ش، ص۹۷.</ref> از نواحی [[حجاز]]<ref>کحاله، معجم قبائل العرب، ۱۴۱۴ق، ج۱، ص۶؛ مقدسی، احسن التقاسیم، ۱۴۱۱ق، ص۲۹.</ref> به‌عنوان بخشی از [[مدینه]]<ref>سمعانی، الأنساب، ۱۳۸۲ق، ج۱۳، ص۵۲۸؛ کلبی، الأصنام، ۱۳۶۴ش، ص۹.</ref> و در غرب آن<ref>صبری پاشا، موسوعة مرآة الحرمین، ۱۴۲۴ق، ج۵، ص۱۴۶.</ref> به فاصله هفت<ref>سخاوی، البلدانیات، ۱۴۲۲ق، ص۲۹۸؛ یاقوت حموی، معجم البلدان، ۱۹۹۵م، ج۵، ص۴۵۰.</ref> و یا نُه منزلی<ref>مسعودی، التنبیه و الإشراف، قاهره، ص۲۰۳.</ref> آن قرار گرفته است. برخی مسافت میان آن و مدینه را در حدود چهار روز دانسته‌اند<ref>سمهودی، وفاء الوفاء، ۲۰۰۶، ج۴، ص۱۶۶.</ref> و امروزه در حدود ۲۲۵ کیلومتر با این شهر فاصله دارد.<ref>صبری پاشا، موسوعة مرآة الحرمین، ۱۴۲۴ق، ج۵، ص۱۴۶.</ref> | ||
این منطقه در گذشته دارای نخلستان‌ها، زراعت<ref>حافظ ابرو، جغرافیا، ۱۳۷۵ش، ج۱، ص۲۱۸.</ref> و چشمه‌های فراوانی<ref>یاقوت حموی، معجم البلدان، ۱۹۹۵م، ج۵، ص۴۵۰؛ سمهودی، وفاء الوفاء، ۲۰۰۶، ج۴، ص۱۶۶.</ref> بوده است<ref>یاقوت حموی، معجم البلدان، ۱۹۹۵م، ج۵، ص۴۵۰.</ref> که به سبب فزونی چشمه‌هایی که از زمین می‌جوشید به آن ینبع گفته‌اند.<ref>یاقوت حموی، معجم البلدان، ۱۹۹۵م، ج۵، ص۴۵۰؛ سمهودی، وفاء الوفاء، ۲۰۰۶، ج۴، ص۱۶۶.</ref> | این منطقه در گذشته دارای نخلستان‌ها، زراعت<ref>حافظ ابرو، جغرافیا، ۱۳۷۵ش، ج۱، ص۲۱۸.</ref> و چشمه‌های فراوانی<ref>یاقوت حموی، معجم البلدان، ۱۹۹۵م، ج۵، ص۴۵۰؛ سمهودی، وفاء الوفاء، ۲۰۰۶، ج۴، ص۱۶۶.</ref> بوده است<ref>یاقوت حموی، معجم البلدان، ۱۹۹۵م، ج۵، ص۴۵۰.</ref> که به سبب فزونی چشمه‌هایی که از زمین می‌جوشید به آن ینبع گفته‌اند.<ref>یاقوت حموی، معجم البلدان، ۱۹۹۵م، ج۵، ص۴۵۰؛ سمهودی، وفاء الوفاء، ۲۰۰۶، ج۴، ص۱۶۶.</ref> | ||
| خط ۵۱: | خط ۵۱: | ||
== رخدادهای تاریخی == | == رخدادهای تاریخی == | ||
ینبع در دومین [[غزوه]] [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر(ص)]]<ref>مسعودی، مروج الذهب، ۱۴۱۲ق، ج۲، ص۲۸۱.</ref> به نام [[غزوه ذوالعشیره]]، در [[سال ۲ هجری قمری|سال دوم هجری قمری]]، بدون جنگ به دست [[اسلام|مسلمانان]] افتاد.<ref>یعقوبی، تاریخ یعقوبی، بیروت، ج۲، ص۶۶؛ طبری، تاریخ الامم و الملوک، ۱۳۸۷ق، ج۲، ص۴۰۸.</ref> این منطقه توسط پیامبر(ص) به برخی از مسلمانان واگذار شد.<ref>واقدی، المغازی، ۱۴۰۹ق، | ینبع در دومین [[غزوه]] [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر(ص)]]<ref>مسعودی، مروج الذهب، ۱۴۱۲ق، ج۲، ص۲۸۱.</ref> به نام [[غزوه ذوالعشیره]]، در [[سال ۲ هجری قمری|سال دوم هجری قمری]]، بدون جنگ به دست [[اسلام|مسلمانان]] افتاد.<ref>یعقوبی، تاریخ یعقوبی، بیروت، ج۲، ص۶۶؛ طبری، تاریخ الامم و الملوک، ۱۳۸۷ق، ج۲، ص۴۰۸.</ref> این منطقه توسط پیامبر(ص) به برخی از مسلمانان واگذار شد.<ref>واقدی، المغازی، ۱۴۰۹ق، ج۱،ص۲۰.</ref> آنها تلاش‌های ناموفقی برای زراعت در آن انجام دادند؛ و در همان زمان از سوی [[امام علی علیه‌السلام|امام علی(ع)]] خریداری شد و در آن به کشت و زرع و استخراج آب پرداخت.<ref> سمهودی، وفاء الوفاء، ۲۰۰۶، ج۴، ص۱۶۶؛ احمد، حجاز در صدر اسلام، ۱۳۷۵ش، ص۹۸.</ref> البته برخی معتقدند که این منطقه از سوی پیامبر(ص)<ref>یاقوت حموی، معجم البلدان، ۱۹۹۵م، ج۵، ص۴۵۰.</ref> و یا [[عمر بن خطاب|عمر]]<ref>بلاذری، فتوح البلدان، ۱۹۸۸ق، ص۲۴؛ بغدادی، مراصد الإطلاع، ۱۴۱۲ق، ج۳، ص۱۴۸۵.</ref> به علی(ع) به صورت [[اقطاع]] واگذار گردید. | ||
بعدها سود محصولات این منطقه از سوی [[امام حسین علیه‌السلام|امام حسین(ع)]] در اختیار [[عبدالله بن جعفر بن ابی‌طالب]] قرار گرفت و او نیز پس از مدتی این مکان را به [[معاویة بن ابی‌سفیان]] واگذار کرد؛<ref>احمد، حجاز در صدر اسلام، ۱۳۷۵ش، ص۹۹.</ref> البته برای [[علویان|آل‌علی]] همچنان در آن منطقه مستقلاتی باقی بود؛ به‌گونه‌ای که [[امام سجاد علیه‌السلام|امام سجاد(ع)]] در زمان [[واقعه حره]] به ینبع رفت<ref>بلعمی، تاریخنامه طبری، ۱۳۷۳ش، ج۴، ص۷۱۸.</ref> و بنا به نقلی خانواده [[مروان بن حکم|مروان]] را نیز به همراه خانواده خود به ینبع برد.<ref>طبری، تاریخ الامم و الملوک، ۱۳۸۷ق، ج۵، ص۴۸۵.</ref> | بعدها سود محصولات این منطقه از سوی [[امام حسین علیه‌السلام|امام حسین(ع)]] در اختیار [[عبدالله بن جعفر بن ابی‌طالب]] قرار گرفت و او نیز پس از مدتی این مکان را به [[معاویة بن ابی‌سفیان]] واگذار کرد؛<ref>احمد، حجاز در صدر اسلام، ۱۳۷۵ش، ص۹۹.</ref> البته برای [[علویان|آل‌علی]] همچنان در آن منطقه مستقلاتی باقی بود؛ به‌گونه‌ای که [[امام سجاد علیه‌السلام|امام سجاد(ع)]] در زمان [[واقعه حره]] به ینبع رفت<ref>بلعمی، تاریخنامه طبری، ۱۳۷۳ش، ج۴، ص۷۱۸.</ref> و بنا به نقلی خانواده [[مروان بن حکم|مروان]] را نیز به همراه خانواده خود به ینبع برد.<ref>طبری، تاریخ الامم و الملوک، ۱۳۸۷ق، ج۵، ص۴۸۵.</ref> | ||
| خط ۵۷: | خط ۵۷: | ||
[[عبدالله بن حسن مثنی]] در عهد [[سفاح]] تلاش کرد تا آن را از [[خلافت|خلیفه]] بگیرد<ref>احمد، حجاز در صدر اسلام، ۱۳۷۵ش، ص۹۹.</ref> و منجر شد که مشاجراتی بین فرزندان علی(ع) بر سر موقوفات ینبع رخ دهد<ref>اصفهانی، مقاتل الطالبیین، بیروت، ص۱۸۹.</ref> و سرانجام توسط [[مهدی عباسی]] به [[علویان]] واگذار شد.<ref>احمد، حجاز در صدر اسلام، ۱۳۷۵ش، ص۹۹.</ref> | [[عبدالله بن حسن مثنی]] در عهد [[سفاح]] تلاش کرد تا آن را از [[خلافت|خلیفه]] بگیرد<ref>احمد، حجاز در صدر اسلام، ۱۳۷۵ش، ص۹۹.</ref> و منجر شد که مشاجراتی بین فرزندان علی(ع) بر سر موقوفات ینبع رخ دهد<ref>اصفهانی، مقاتل الطالبیین، بیروت، ص۱۸۹.</ref> و سرانجام توسط [[مهدی عباسی]] به [[علویان]] واگذار شد.<ref>احمد، حجاز در صدر اسلام، ۱۳۷۵ش، ص۹۹.</ref> | ||
[[محمد بن عبدالله بن حسن|نفس زکیه]] نیز در عهد [[منصور عباسی|منصور]] به منطقه ینبع و [[کوه رضوی]] پناه برده و در آنجا مخفی شد<ref> طبری، تاریخ الامم و الملوک، ۱۳۸۷ق، ج۷، ص۵۳۵.</ref> در منابع از موقوفات فراوان امیرمؤمنان(ع) در این منطقه سخن گفته شده<ref>احمد، حجاز در صدر اسلام، ۱۳۷۵ش، ص۹۸، یاقوت حموی، معجم البلدان، ۱۹۹۵م، ج۵، ص۴۵۰.</ref> و اکثر اهالی آن را [[انصار]]،<ref>ابن جوزی، المنتظم، بیروت، ج۱، ص۱۴۲.</ref>[[حسنیان]]،<ref> | [[محمد بن عبدالله بن حسن|نفس زکیه]] نیز در عهد [[منصور عباسی|منصور]] به منطقه ینبع و [[کوه رضوی]] پناه برده و در آنجا مخفی شد<ref> طبری، تاریخ الامم و الملوک، ۱۳۸۷ق، ج۷، ص۵۳۵.</ref> در منابع از موقوفات فراوان امیرمؤمنان(ع) در این منطقه سخن گفته شده<ref>احمد، حجاز در صدر اسلام، ۱۳۷۵ش، ص۹۸، یاقوت حموی، معجم البلدان، ۱۹۹۵م، ج۵، ص۴۵۰.</ref> و اکثر اهالی آن را [[انصار]]،<ref>ابن جوزی، المنتظم، بیروت، ج۱، ص۱۴۲.</ref>[[حسنیان]]،<ref> یاقوت حموی، معجم البلدان، ۱۹۹۵م، ج۵، ص۴۵۰.</ref> و [[زیدیه]]<ref> سخاوی، البلدانیات، ۱۴۲۲ق، ص۲۹۸.</ref> و البته [[قبیله جهنیه]]<ref>ابن حبیب، المنمق، ۱۴۰۵ق، ص۱۳۳؛ شراب، المعالم الأثیرة، ۱۴۱۱ق، ص۳۰۱.</ref> دانسته‌اند. | ||
==پانویس== | ==پانویس== | ||
| خط ۶۴: | خط ۶۴: | ||
==منابع== | ==منابع== | ||
{{منابع}} | {{منابع}} | ||
* ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم فی تاریخ الأمم و الملوک، تحقیق محمد عبدالقادر عطا، بیروت، دارالکتب العلمیة، بی‌تا. | * ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم فی تاریخ الأمم و الملوک، تحقیق محمد عبدالقادر عطا، بیروت، دارالکتب العلمیة، بی‌تا. | ||
* ابن حبیب بغدادی، محمد، المنمق فی اخبار قریش، تحقیق خورشید احمد فاروق، بیروت، عالم الکتب، ۱۴۰۵ق. | * ابن حبیب بغدادی، محمد، المنمق فی اخبار قریش، تحقیق خورشید احمد فاروق، بیروت، عالم الکتب، ۱۴۰۵ق. | ||
* احمد، علی صالح، حجاز در صدر اسلام، ترجمه عبدالمحمد آیتی، تهران، نشر مشعر، ۱۳۷۵ش. | * احمد، علی صالح، حجاز در صدر اسلام، ترجمه عبدالمحمد آیتی، تهران، نشر مشعر، ۱۳۷۵ش. | ||
* ابوالفرج اصفهانی، علی بن الحسین، مقاتل الطالبیین، تحقیق سید احمد صقر، بیروت، دار المعرفة، بی‌تا. | * ابوالفرج اصفهانی، علی بن الحسین، مقاتل الطالبیین، تحقیق سید احمد صقر، بیروت، دار المعرفة، بی‌تا. | ||
| خط ۷۵: | خط ۷۲: | ||
* بلعمی، تاریخنامه طبری، تحقیق محمد روشن، تهران، البرز، چاپ سوم، ۱۳۷۳ش. | * بلعمی، تاریخنامه طبری، تحقیق محمد روشن، تهران، البرز، چاپ سوم، ۱۳۷۳ش. | ||
* حافظ ابرو، عبدالله بن لطف‌الله، جغرافیای حافظ ابرو، تحقیق صادق سجادی، تهران، میراث مکتوب، ۱۳۷۵ش. | * حافظ ابرو، عبدالله بن لطف‌الله، جغرافیای حافظ ابرو، تحقیق صادق سجادی، تهران، میراث مکتوب، ۱۳۷۵ش. | ||
* زرکلی، خیرالدین، الأعلام قاموس تراجم لأشهر الرجال و النساء من العرب و المستعربین و المستشرقین، بیروت، دارالعلم للملایین، چاپ هشتم، ۱۹۸۹ق. | * زرکلی، خیرالدین، الأعلام قاموس تراجم لأشهر الرجال و النساء من العرب و المستعربین و المستشرقین، بیروت، دارالعلم للملایین، چاپ هشتم، ۱۹۸۹ق. | ||
* سخاوی، محمد بن عبدالرحمن، البلدانیات، تحقیق حسام بن محمد قطان، ریاض، دار العطاء، ۱۴۲۲ق. | * سخاوی، محمد بن عبدالرحمن، البلدانیات، تحقیق حسام بن محمد قطان، ریاض، دار العطاء، ۱۴۲۲ق. | ||
| خط ۸۲: | خط ۷۸: | ||
* سمهودی، علی بن احمد، وفاء الوفاء بأخبار دارالمصطفی، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۲۰۰۶م. | * سمهودی، علی بن احمد، وفاء الوفاء بأخبار دارالمصطفی، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۲۰۰۶م. | ||
* شراب، محمد محمد حسن، المعالم الأثیرة فی السنة و السیرة، بیروت، دارالقلم، ۱۴۱۱ق. | * شراب، محمد محمد حسن، المعالم الأثیرة فی السنة و السیرة، بیروت، دارالقلم، ۱۴۱۱ق. | ||
* صبری پاشا، ایوب، صبری پاشا، موسوعة مرآة الحرمین، ۱۴۲۴ق، قاهره، دارالافاق العربیه، چاپ اول، ۱۴۲۴ق. | * صبری پاشا، ایوب، صبری پاشا، موسوعة مرآة الحرمین، ۱۴۲۴ق، قاهره، دارالافاق العربیه، چاپ اول، ۱۴۲۴ق. | ||
* طبری، محمد بن جریر، تاریخ الأمم و الملوک، تحقیق محمد أبو الفضل ابراهیم، بیروت، دارالتراث، چاپ دوم، ۱۳۸۷ق. | * طبری، محمد بن جریر، تاریخ الأمم و الملوک، تحقیق محمد أبو الفضل ابراهیم، بیروت، دارالتراث، چاپ دوم، ۱۳۸۷ق. | ||
* کحالة، عمررضا، معجم قبائل العرب القدیمة و الحدیثة، بیروت، مؤسسة الرسالة، چاپ هفتم، ۱۴۱۴ق. | * کحالة، عمررضا، معجم قبائل العرب القدیمة و الحدیثة، بیروت، مؤسسة الرسالة، چاپ هفتم، ۱۴۱۴ق. | ||
* کلبی، هشام بن محمد، الأصنام (تنکیس الأصنام)، تحقیق احمد زکی باشا، تهران، افست، نشر نو، چاپ دوم، ۱۳۶۴ش. | * کلبی، هشام بن محمد، الأصنام (تنکیس الأصنام)، تحقیق احمد زکی باشا، تهران، افست، نشر نو، چاپ دوم، ۱۳۶۴ش. | ||
* مسعودی، علی بن | * مسعودی، علی بن حسین، التنبیه و الإشراف، تصحیح عبدالله اسماعیل الصاوی، قاهرة، دارالصاوی، بی‌تا. | ||
* مسعودی، علی بن | * مسعودی، علی بن حسین، مروج الذهب و معادن الجوهر، تحقیق اسعد داغر، قم، دارالهجرة، چاپ دوم، ۱۴۰۹ق. | ||
* مقدسی، محمد بن أحمد، أحسن التقاسیم فی معرفة الأقالیم، قاهرة، مکتبة مدبولی، چاپ سوم، ۱۴۱۱ق. | * مقدسی، محمد بن أحمد، أحسن التقاسیم فی معرفة الأقالیم، قاهرة، مکتبة مدبولی، چاپ سوم، ۱۴۱۱ق. | ||
* واقدی، محمد بن عمر، المغازی، تحقیق مارسدن جونس، بیروت، مؤسسة الأعلمی، چاپ سوم، ۱۴۰۹ق. | * واقدی، محمد بن عمر، المغازی، تحقیق مارسدن جونس، بیروت، مؤسسة الأعلمی، چاپ سوم، ۱۴۰۹ق. | ||
نسخهٔ ۲۱ ژانویهٔ ۲۰۲۱، ساعت ۱۴:۳۱
 موقعیت جغرافیایی شهر ینبع | |
| اطلاعات کلی | |
|---|---|
| کشور | عربستان |
| استان | مدینه |
| اطلاعات تاریخی | |
| پیشینه اسلام | سال دوم هجری قمری توسط مسلمانان |
| پیشینه تشیع | صدر اسلام |
| مکان‌های تاریخی | کوه رضوی |
یَنبُع شهری در غرب مدینه است که به چشمه‌های فراوان آن شهرت داشته و کوه رَضْویٰ در آن قرار دارد. این شهر در سال دوم هجری به تصرف مسلمانان درآمد.
ینبع پس از رخدادهایی در اختیار امام علی(ع) قرار گرفت و او با بهبود زراعت، این منطقه را به موقوفه‌ای برای علویان تبدیل کرد و فرزندان امام حسن(ع) نیز در این منطقه سکنا گزیدند.
پناه دادن امام سجاد(ع) به خانواده مروان بن حکم هنگام واقعه حره و مخفی شدن نفس زکیه در آن منطقه از جمله رخدادهای تاریخی در این منطقه است.
موقعیت و نامگذاری
ینبع شهری در ساحل دریای سرخ[۱] از نواحی حجاز[۲] به‌عنوان بخشی از مدینه[۳] و در غرب آن[۴] به فاصله هفت[۵] و یا نُه منزلی[۶] آن قرار گرفته است. برخی مسافت میان آن و مدینه را در حدود چهار روز دانسته‌اند[۷] و امروزه در حدود ۲۲۵ کیلومتر با این شهر فاصله دارد.[۸]
این منطقه در گذشته دارای نخلستان‌ها، زراعت[۹] و چشمه‌های فراوانی[۱۰] بوده است[۱۱] که به سبب فزونی چشمه‌هایی که از زمین می‌جوشید به آن ینبع گفته‌اند.[۱۲]
ینبع در مسیر کاروان‌های حج که از سوی مصر[۱۳] و شام[۱۴] به مدینه و مکه در حرکت بودند، قرار داشته است. به فاصله یک منزلی آن کوه رَضْوی قرار دارد.[۱۵]
از چهره‌های شناخته شده این منطقه حسن بن قاسم بن محمد است که در سال ۶۶۴ق از ینبع به مغرب رفت.[۱۶] او نیای شرفای علوی مغرب بود که در آن منطقه حکومتی تشکیل دادند.[۱۷]
رخدادهای تاریخی
ینبع در دومین غزوه پیامبر(ص)[۱۸] به نام غزوه ذوالعشیره، در سال دوم هجری قمری، بدون جنگ به دست مسلمانان افتاد.[۱۹] این منطقه توسط پیامبر(ص) به برخی از مسلمانان واگذار شد.[۲۰] آنها تلاش‌های ناموفقی برای زراعت در آن انجام دادند؛ و در همان زمان از سوی امام علی(ع) خریداری شد و در آن به کشت و زرع و استخراج آب پرداخت.[۲۱] البته برخی معتقدند که این منطقه از سوی پیامبر(ص)[۲۲] و یا عمر[۲۳] به علی(ع) به صورت اقطاع واگذار گردید.
بعدها سود محصولات این منطقه از سوی امام حسین(ع) در اختیار عبدالله بن جعفر بن ابی‌طالب قرار گرفت و او نیز پس از مدتی این مکان را به معاویة بن ابی‌سفیان واگذار کرد؛[۲۴] البته برای آل‌علی همچنان در آن منطقه مستقلاتی باقی بود؛ به‌گونه‌ای که امام سجاد(ع) در زمان واقعه حره به ینبع رفت[۲۵] و بنا به نقلی خانواده مروان را نیز به همراه خانواده خود به ینبع برد.[۲۶]
عبدالله بن حسن مثنی در عهد سفاح تلاش کرد تا آن را از خلیفه بگیرد[۲۷] و منجر شد که مشاجراتی بین فرزندان علی(ع) بر سر موقوفات ینبع رخ دهد[۲۸] و سرانجام توسط مهدی عباسی به علویان واگذار شد.[۲۹]
نفس زکیه نیز در عهد منصور به منطقه ینبع و کوه رضوی پناه برده و در آنجا مخفی شد[۳۰] در منابع از موقوفات فراوان امیرمؤمنان(ع) در این منطقه سخن گفته شده[۳۱] و اکثر اهالی آن را انصار،[۳۲]حسنیان،[۳۳] و زیدیه[۳۴] و البته قبیله جهنیه[۳۵] دانسته‌اند.
پانویس
الگوی پانویس غیرفعال شده است. لطفا از الگوی پانوشت استفاده شود
منابع
- ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم فی تاریخ الأمم و الملوک، تحقیق محمد عبدالقادر عطا، بیروت، دارالکتب العلمیة، بی‌تا.
- ابن حبیب بغدادی، محمد، المنمق فی اخبار قریش، تحقیق خورشید احمد فاروق، بیروت، عالم الکتب، ۱۴۰۵ق.
- احمد، علی صالح، حجاز در صدر اسلام، ترجمه عبدالمحمد آیتی، تهران، نشر مشعر، ۱۳۷۵ش.
- ابوالفرج اصفهانی، علی بن الحسین، مقاتل الطالبیین، تحقیق سید احمد صقر، بیروت، دار المعرفة، بی‌تا.
- بغدادی، ابن عبدالحق، صفی‌الدین عبد المومن، مراصد الإطلاع علی أسماء الأمکنة و البقاع، دارالجیل، بیروت، ۱۴۱۲ق.
- بلاذری، أحمد بن یحیی، فتوح البلدان، بیروت، دار و مکتبة الهلال، ۱۹۸۸م.
- بلعمی، تاریخنامه طبری، تحقیق محمد روشن، تهران، البرز، چاپ سوم، ۱۳۷۳ش.
- حافظ ابرو، عبدالله بن لطف‌الله، جغرافیای حافظ ابرو، تحقیق صادق سجادی، تهران، میراث مکتوب، ۱۳۷۵ش.
- زرکلی، خیرالدین، الأعلام قاموس تراجم لأشهر الرجال و النساء من العرب و المستعربین و المستشرقین، بیروت، دارالعلم للملایین، چاپ هشتم، ۱۹۸۹ق.
- سخاوی، محمد بن عبدالرحمن، البلدانیات، تحقیق حسام بن محمد قطان، ریاض، دار العطاء، ۱۴۲۲ق.
- سلاوی، احمد، الاستقصاء لاخبار الدول المغرب الاقصی، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۲۸ق.
- سمعانی، عبدالکریم بن محمد، الأنساب، تحقیق عبد الرحمن بن یحیی المعلمی، حیدرآباد، مجلس دائرة المعارف العثمانیة، ۱۳۸۲ق.
- سمهودی، علی بن احمد، وفاء الوفاء بأخبار دارالمصطفی، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۲۰۰۶م.
- شراب، محمد محمد حسن، المعالم الأثیرة فی السنة و السیرة، بیروت، دارالقلم، ۱۴۱۱ق.
- صبری پاشا، ایوب، صبری پاشا، موسوعة مرآة الحرمین، ۱۴۲۴ق، قاهره، دارالافاق العربیه، چاپ اول، ۱۴۲۴ق.
- طبری، محمد بن جریر، تاریخ الأمم و الملوک، تحقیق محمد أبو الفضل ابراهیم، بیروت، دارالتراث، چاپ دوم، ۱۳۸۷ق.
- کحالة، عمررضا، معجم قبائل العرب القدیمة و الحدیثة، بیروت، مؤسسة الرسالة، چاپ هفتم، ۱۴۱۴ق.
- کلبی، هشام بن محمد، الأصنام (تنکیس الأصنام)، تحقیق احمد زکی باشا، تهران، افست، نشر نو، چاپ دوم، ۱۳۶۴ش.
- مسعودی، علی بن حسین، التنبیه و الإشراف، تصحیح عبدالله اسماعیل الصاوی، قاهرة، دارالصاوی، بی‌تا.
- مسعودی، علی بن حسین، مروج الذهب و معادن الجوهر، تحقیق اسعد داغر، قم، دارالهجرة، چاپ دوم، ۱۴۰۹ق.
- مقدسی، محمد بن أحمد، أحسن التقاسیم فی معرفة الأقالیم، قاهرة، مکتبة مدبولی، چاپ سوم، ۱۴۱۱ق.
- واقدی، محمد بن عمر، المغازی، تحقیق مارسدن جونس، بیروت، مؤسسة الأعلمی، چاپ سوم، ۱۴۰۹ق.
- یاقوت حموی، یاقوت بن عبدالله، یاقوت حموی، معجم البلدان، ۱۹۹۵م، بیروت، دار صادر، چاپ دوم، ۱۹۹۵م.
- یعقوبی، احمد بن ابی‌یعقوب، تاریخ الیعقوبی، بیروت، دار صادر، بی‌تا.
- ↑ زرکلی، الأعلام، ۱۹۸۹م، ج۶، ص۲۸۳؛ احمد، حجاز در صدر اسلام، ۱۳۷۵ش، ص۹۷.
- ↑ کحاله، معجم قبائل العرب، ۱۴۱۴ق، ج۱، ص۶؛ مقدسی، احسن التقاسیم، ۱۴۱۱ق، ص۲۹.
- ↑ سمعانی، الأنساب، ۱۳۸۲ق، ج۱۳، ص۵۲۸؛ کلبی، الأصنام، ۱۳۶۴ش، ص۹.
- ↑ صبری پاشا، موسوعة مرآة الحرمین، ۱۴۲۴ق، ج۵، ص۱۴۶.
- ↑ سخاوی، البلدانیات، ۱۴۲۲ق، ص۲۹۸؛ یاقوت حموی، معجم البلدان، ۱۹۹۵م، ج۵، ص۴۵۰.
- ↑ مسعودی، التنبیه و الإشراف، قاهره، ص۲۰۳.
- ↑ سمهودی، وفاء الوفاء، ۲۰۰۶، ج۴، ص۱۶۶.
- ↑ صبری پاشا، موسوعة مرآة الحرمین، ۱۴۲۴ق، ج۵، ص۱۴۶.
- ↑ حافظ ابرو، جغرافیا، ۱۳۷۵ش، ج۱، ص۲۱۸.
- ↑ یاقوت حموی، معجم البلدان، ۱۹۹۵م، ج۵، ص۴۵۰؛ سمهودی، وفاء الوفاء، ۲۰۰۶، ج۴، ص۱۶۶.
- ↑ یاقوت حموی، معجم البلدان، ۱۹۹۵م، ج۵، ص۴۵۰.
- ↑ یاقوت حموی، معجم البلدان، ۱۹۹۵م، ج۵، ص۴۵۰؛ سمهودی، وفاء الوفاء، ۲۰۰۶، ج۴، ص۱۶۶.
- ↑ سخاوی، البلدانیات، ۱۴۲۲ق، ص۲۹۸.
- ↑ یاقوت حموی، معجم البلدان، ۱۹۹۵م، ج۵، ص۴۵۰.
- ↑ بغدادی، مراصد الإطلاع، ۱۴۱۲ق، ج۳، ص۱۴۸۵؛ یاقوت حموی، معجم البلدان، ۱۹۹۵م، ج۵، ص۴۵۰.
- ↑ سلاوی، احمد، الاستقصاء، ۱۴۲۸ق، ج1، ص۴۲۷.
- ↑ سلاوی، احمد، الاستقصاء، ۱۴۲۸ق، ج1، ص۴۲۷.
- ↑ مسعودی، مروج الذهب، ۱۴۱۲ق، ج۲، ص۲۸۱.
- ↑ یعقوبی، تاریخ یعقوبی، بیروت، ج۲، ص۶۶؛ طبری، تاریخ الامم و الملوک، ۱۳۸۷ق، ج۲، ص۴۰۸.
- ↑ واقدی، المغازی، ۱۴۰۹ق، ج۱،ص۲۰.
- ↑ سمهودی، وفاء الوفاء، ۲۰۰۶، ج۴، ص۱۶۶؛ احمد، حجاز در صدر اسلام، ۱۳۷۵ش، ص۹۸.
- ↑ یاقوت حموی، معجم البلدان، ۱۹۹۵م، ج۵، ص۴۵۰.
- ↑ بلاذری، فتوح البلدان، ۱۹۸۸ق، ص۲۴؛ بغدادی، مراصد الإطلاع، ۱۴۱۲ق، ج۳، ص۱۴۸۵.
- ↑ احمد، حجاز در صدر اسلام، ۱۳۷۵ش، ص۹۹.
- ↑ بلعمی، تاریخنامه طبری، ۱۳۷۳ش، ج۴، ص۷۱۸.
- ↑ طبری، تاریخ الامم و الملوک، ۱۳۸۷ق، ج۵، ص۴۸۵.
- ↑ احمد، حجاز در صدر اسلام، ۱۳۷۵ش، ص۹۹.
- ↑ اصفهانی، مقاتل الطالبیین، بیروت، ص۱۸۹.
- ↑ احمد، حجاز در صدر اسلام، ۱۳۷۵ش، ص۹۹.
- ↑ طبری، تاریخ الامم و الملوک، ۱۳۸۷ق، ج۷، ص۵۳۵.
- ↑ احمد، حجاز در صدر اسلام، ۱۳۷۵ش، ص۹۸، یاقوت حموی، معجم البلدان، ۱۹۹۵م، ج۵، ص۴۵۰.
- ↑ ابن جوزی، المنتظم، بیروت، ج۱، ص۱۴۲.
- ↑ یاقوت حموی، معجم البلدان، ۱۹۹۵م، ج۵، ص۴۵۰.
- ↑ سخاوی، البلدانیات، ۱۴۲۲ق، ص۲۹۸.
- ↑ ابن حبیب، المنمق، ۱۴۰۵ق، ص۱۳۳؛ شراب، المعالم الأثیرة، ۱۴۱۱ق، ص۳۰۱.