مفتاح الفلاح (کتاب): تفاوت میان نسخه‌ها
جزبدون خلاصۀ ویرایش |
جزبدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۲۸: | خط ۲۸: | ||
}} | }} | ||
'''مِفْتاحُ الْفَلاح فی عَمَلِ الْیَوْم و اللّیلَة مِنَ الْواجباتِ وَ الْمُسْتَحَبّات''' مشهور به مفتاح الفلاح، کتابی به زبان عربی اثر [[شیخ بهایی]]، که در سال ۱۰۱۵ق در شش باب درباره [[دعا|ادعیه]]، اعمال [[واجب]] و [[مستحب]] و آداب پسندیده‌ای که یک [[اسلام|مسلمان]] انجام می‌دهد، نوشته شده است. این کتاب نزد عالمان و دانشمندان شیعه همواره دارای اهمیت | '''مِفْتاحُ الْفَلاح فی عَمَلِ الْیَوْم و اللّیلَة مِنَ الْواجباتِ وَ الْمُسْتَحَبّات''' مشهور به مفتاح الفلاح، کتابی به زبان عربی اثر [[شیخ بهایی]]، که در سال ۱۰۱۵ق در شش باب درباره [[دعا|ادعیه]]، اعمال [[واجب]] و [[مستحب]] و آداب پسندیده‌ای که یک [[اسلام|مسلمان]] انجام می‌دهد، نوشته شده است. این کتاب نزد عالمان و دانشمندان شیعه همواره دارای اهمیت فراوان بوده و ترجمه‌ها، شرح‌ها و تعلیقه‌هایی بر آن نوشته شده است. | ||
==کلیات== | ==کلیات== | ||
نسخهٔ ۱۴ اوت ۲۰۲۰، ساعت ۱۶:۳۸
 | |
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| نویسنده | شیخ بهائی |
| موضوع | ادعیه و اعمال روزانه |
| سبک | حدیثی |
| زبان | عربی |
| اطلاعات نشر | |
| ناشر | دار الکتب الاسلامی |
مِفْتاحُ الْفَلاح فی عَمَلِ الْیَوْم و اللّیلَة مِنَ الْواجباتِ وَ الْمُسْتَحَبّات مشهور به مفتاح الفلاح، کتابی به زبان عربی اثر شیخ بهایی، که در سال ۱۰۱۵ق در شش باب درباره ادعیه، اعمال واجب و مستحب و آداب پسندیده‌ای که یک مسلمان انجام می‌دهد، نوشته شده است. این کتاب نزد عالمان و دانشمندان شیعه همواره دارای اهمیت فراوان بوده و ترجمه‌ها، شرح‌ها و تعلیقه‌هایی بر آن نوشته شده است.
کلیات
کتاب مفتاح الفلاح که مِفْتاحُ الْفَلاح فی عَمَلِ الْیَوْم و اللّیلَة مِنَ الْواجباتِ وَ الْمُسْتَحَبّات هم خوانده می‌شود، در ماه صفر ۱۰۱۵ق توسط شیخ بهایی نوشته شده است.[۱]
بهاءالدین عاملی مشهور به شیخ بهایی، فقیه، محدث، و ریاضیدان قرن دهم و یازدهم هجری قمری است که ۱۲۳ اثر علمی و ادبی به وی نسبت داده شده است. او بالاترین منصب رسمی دینی یعنی شیخ الاسلامی را در حکومت صفویه بر عهده داشته است. شیخ بهایی نام کتاب خود را مفتاح الفلاح دانسته[۲] اما سید محسن امین آن را «مفتاح الفلاح فی عمل الیوم و اللیلة» نامیده[۳] و آقا بزرگ تهرانی هم نام آن را «مفتاح الفلاح فی الاعمال و الادعیة الابدیة فی الیوم و اللیلة» ذکر کرده است.[۴]
چنانکه شیخ بهایی در کتاب گفته، مفتاح الفلاح در پی درخواست جماعتی نوشته شده که به دنبال آگاهی از اعمال یک مسلمان در ساعات مختلف شبانه‌روز بوده‌اند. بر همین اساس، او نمازهای واجب و مستحب، وضو، و طهارت را هم در کتاب خود ذکر کرده است.[۵]
روش تألیف
مصنف در لابلای ابواب کتاب بحث‌های دقیق علمی و روایی مطرح کرده و به نفی و اثبات نظریه‌های گوناگون پرداخته است. از جمله، شیخ بهایی در مورد تسبیحات حضرت زهرا(س) بحث مفصلی دارد.
بحث‌هایی مانند آداب لباس پوشیدن، خوردن و آشامیدن، راه شناختن زوال آفتاب و آداب مسواک را نیز در فصول مختلف و در مناسبت‌های گوناگون مطرح کرده است.
شیخ بهایی در هر فصل از کتاب، پس از ذکر چند روایت و مطالب مختلف، شروع به توضیح الفاظ روایات کرده و بعضی مطالب مبهم یا دشوار آن فصل را تبیین نموده است.[۶]
محتوای کتاب
مفتاح الفلاح دارای یک مقدمه کوتاه درباره سبب تألیف کتاب و معرفی اجمالی هر باب است. مؤلف اعمال شبانه‌روز را به شش قسمت تقسیم کرده و برای هر قسمت بابی را اختصاص داده است.
ابواب کتاب
- باب اول در اعمالی است که بین الطلوعین انجام می‌شود اعم از واجب و مستحب.
- باب دوم اعمال مختص به طلوع آفتاب تا ظهر شرعی و زوال آفتاب است.
- باب سوم شامل اعمال زوال آفتاب تا غروب آن است.
- باب چهارم اختصاص به اعمال غروب خورشید تا وقت خواب دارد.
- باب پنجم شامل اعمال وقت خواب تا نیمه شب است که آداب خواب و تسبیح حضرت زهرا(س) را هم در این قسمت ذکر نموده است.
- باب ششم اعمال بین نیمه شب تا طلوع فجر است.
- خاتمه کتاب که شامل تفسیر سوره حمد است.[۷]
سفارش امام معصوم (ع)
شیخ عباس قمی در «سفینة البحار» نقل می‌کند: از قاضی معزّ الدّین محمّد بن تقی الدّین اصفهانی که در زمان شاه عبّاس قاضی اصفهان و از فقهاء و متکلّمین بوده و در علوم ریاضی مهارت تامّ داشته و از مشایخ مجلسی اول بوده نقل است که گوید: شبی یکی از امامان علیهم السّلام را در خواب دیدم، به من فرمود: کتاب «مفتاح الفلاح» را رونویس کن و بر دستورات آن مداومت نما. چون بیدار شدم از همه علمای عصر از این کتاب سراغ گرفتم، همه به اتّفاق گفتند تا به حال نامی از این کتاب نشنیده‌ایم و شیخ بهائی در آن وقت همراه لشکر سلطان به یکی از نواحی ایران رفته بود.
چون به شهر آمد از او درباره آن کتاب پرسیدم. ایشان فرمود: من در این سفر کتاب دعائی نوشته‌ام به نام «مفتاح الفلاح» و تا به حال نام آن را برای احدی از اصحاب بازگو نکرده‌ام. من خواب خود را برای شیخ باز گفتم، شیخ گریست و نسخه خود را به من داد. و این نسخه نخستین است که از روی خط شیخ نوشته شده است.[۸]
پژوهش‌های پیرامون کتاب
کتاب مفتاح الفلاح مورد توجه بسیاری بوده و پژوهش‌های متعددی پیرامون آن صورت گرفته است:
ترجمه‌ها
- ترجمه کتاب توسط آقا جمال خوانساری، متوفای ۱۱۲۵ق
- ترجمه‌ای از محمد شریف بن احمد جیلانی که با نام «عروة النجاح فی ترجمة مفتاح الفلاح» منتشر شده و در آن خاتمۀ کتاب را که تفسیر سورۀ حمد بوده حذف کرده و در عوض دعاهای ایام هفته و زیارات معصومین و ادعیۀ مشهوری مانند کمیل، سمات و... را به آخر آن افزوده است.
- ترجمه کتاب با نام «آداب عباسی» از صدر الدین محمد بن محب تبریزی، که شاگرد شیخ بهایی بوده و در زمان حیات مؤلف کتاب را ترجمه کرده است. یک نسخه از کتاب نیز به صورت خلاصۀ آداب عباسی که حواشی و بیان‌های شیخ بهایی را حذف کرده موجود است.
- ترجمه‌ای با نام «التحفة النوابیة» از سید محمد جعفر حسینی که در ۹ باب تنظیم شده، ۶ باب اول آن بر طبق مفتاح الفلاح است و سه باب به آخر آن افزوده که شامل اعمال ماه‌های رجب، شعبان و رمضان و آداب دعا و زیارات می‌باشد.
- «منهاج النجاح فی ترجمة مفتاح الفلاح» از علی بن طیفور بسطامی که در سال ۱۰۶۲ ق به پایان رسانده است.
- ترجمه فردی ناشناس که نسخه‌ای از آن در کتابخانه محمد علی خوانساری موجود است.[۹]
شرح‌ها
- مفتاح الفلاح یک بار توسط آقا جمال خوانساری شرح شده است.
- شرح مفتاح الفلاح توسط محمد بن سلیمان تنکابنی
- «لسان الصباح فی شرح کلام البهائی فی اوائل مفتاح الفلاح فی بیان الفجرین» از سید مفتی میرعباس
- «فلق الصباح فی شرح مفتاح الفلاح» اثر شیخ سلیمان بن عبدالله بحرانی، متوفای ۱۱۲۱ق
تلخیص
کتاب «فتح المفتاح» که توسط یکی از شاگردان شیخ بهایی تألیف شده است.
حواشی
از جمله حاشیه‌های نوشته شده برای کتاب عبارتند از:
- حاشیه خود شیخ بهایی
- حاشیه‌ای توسط ملا اسماعیل خواجویی، متوفای ۱۱۷۳ق
- حاشیه محمد طاهر بارفروشی مازندرانی
- حاشیه سید محسن امین صاحب اعیان الشیعة
- حاشیه محمد جعفر یزدی
- حاشیه عبدالعظیم امام.
- حاشیه‌ای به وسیله سید حسین حسینی مرعشی آملی، معروف به خلیفه سلطان، که از شاگردان شیخ بهایی است.
تکمله
«مِنهاجُ الصّلاح فی واجبات الصّلوات الیَومیّة و مَندوباتِها و زُبدَة اَعمال السُّنّة و الادعیَة الاَسابیع» از ملا نظر علی بن محمد محسن گیلانی که برای کامل کردن مفتاح الفلاح نوشته است.[۱۰]
نسخه‌های کتاب
تا کنون بیش از ۳۰۰ نسخه خطی مفتاح الفلاح شناسایی شده است که ۱۳۷ نسخ آن مربوط به قرن یازدهم، ۷۰ نسخه مربوط به قرن دوازدهم، ۳۴ نسخه مربوط به قرن سیزدهم و ۹ نسخه هم مربوط به قرن چهاردهم است. ۴۸ نسخه کتاب هم تاریخ کتابت ندارد.[۱۱]
چاپ‌ها
کتاب مفتاح الفلاح در ۱۳۰۴ق در بمبئی، ۱۳۱۷ق در تهران و ۱۳۲۴ق در مصر به چاپ رسیده و پس از آن دارای چاپ‌های متعددی شده است.
پانویس
منابع
- بهایی عاملی، محمد بن حسین، مفتاح الفلاح، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
- تهرانی، آقابزرگ، الذریعه، بیروت، دارالاضواء.
- امین عاملی، سیدمحسن، اعیان الشیعه، بیروت، دارالتعارف.
- بسطامی، علی بن طیفور، منهاج النجاح فی ترجمة مفتاح الفلاح، تهران، حکمت، ۱۳۸۴ش.
- ملکی، محمود، کلید رستگاری (کتاب شناسی مفتاح الفلاح)، حدیث و اندیشه، دوره جدید، پاییز و زمستان ۱۳۸۶ - شماره ۴.
پیوندبه بیرون
- کلید رستگاری، (کتاب‌شناسی مفتاح الفلاح)
- ترجمه‌های مفتاح الفلاح و ترجمه آقا جمال خوانساری
- گزیده نگاری با بررسی گزیده مفتاح الفلاح
- ↑ صدرایی خویی، فهرستگان نسخه‌های خطی حدیث و علوم حدیث، [۱۳۸۱ش]، ج۱۰، ص۱۵۳؛ مهریزی، میراث حدیث شیعه، ۱۳۸۰ش، ج۷، ص۵۱۷.
- ↑ مفتاح الفلاح، ص۲.
- ↑ امین، اعیان الشیعة، ص۲۴۴.
- ↑ تهرانی، الذریعه، ج ۲۱، ص۳۳۹.
- ↑ بهایی عاملی، مفتاح الفلاح، ص۲.
- ↑ کتابخانه دیجیتال نور.
- ↑ بهایی عاملی، مفتاح الفلاح، فهرست کتاب.
- ↑ بسطامی، منهاج النجاح، ۱۳۸۴ش، ص۲.
- ↑ تهرانی، الذریعه، ج ۴، ص۱۳۸.
- ↑ ملکی، کتاب‌شناسی مفتاح الفلاح، ۱۳۸۶ش.
- ↑ ملکی، کتاب‌شناسی مفتاح الفلاح، ۱۳۸۶ش.