الخلاف فی الاحکام (کتاب)

مقاله قابل قبول
پیوند کم
کپی‌کاری از منابع خوب
شناسه ناقص
نارسا
عدم جامعیت
از ویکی شیعه
الخلاف
اطلاعات کتاب
نویسندهشیخ طوسی (متوفای ۴۶۰ ق)
موضوعفقه
سبکمقارن
زبانعربی
مجموعه۶ جلد
اطلاعات نشر
ناشرجامعه مدرسین


الخِلافُ فی الأحکام مشهور به الخلاف یا کتاب الخلاف کتابی فقهی، نوشته شیخ طوسی (متوفای ۴۶۰ ق). این کتاب از معروف‌ترین کتاب‌های فقهی نزد شیعه است که به مسائل اختلافی و فقه مقارن می‌پردازد. شیخ طوسی در این کتاب، آرای فقهی مذاهب مختلف اسلامی را طرح و سپس با استدلال، به نقد آرای مخالف و بیان نظر مشهور امامیه کرده است.

نام و زمان تالیف

برای این کتاب عناوین مختلفی نظیر «الخلاف فی الأحکام»، «مسائل الخلاف»، «مسائل الخلاف مع الکل» را ذکر کرده‌اند.[۱] از تاریخ دقیق تألیف الخلاف اطلاع دقیقی در تراجم موجود نیست. مؤلف در مقدمه آن آورده که خلاف پس از دو کتاب تهذیب و استبصار (پس از سال ۴۱۵ق) نگارش شده است.[۲]همچنین با توجه به مقدمۀ کتاب المبسوط، خلاف پیش از آن و پس از «النهایة (کتاب)|النهایة» و «الجمل و العقود» نوشته شده است.

نویسنده و انگیزه نگارش

محمد بن حسن بن علی بن حسن (۳۸۵-۴۶۰ق)، مشهور به شیخ طوسی، محدث و فقیه بود. او نویسنده دو کتاب دیگر فقهی تهذیب و استبصار است.[۳] طوسی در خطبه کتاب علت تدوین آن را درخواست دیگران گفته است. آنان از او خواسته بودند مباحث اختلافی بین مذاهب مختلف را به صورت مختصر بیان کند و همچنین دلائل امامیه را از منابع مشترک مانند سنت قطعی و اخبار پیامبر اکرم(ص) ونیز روایات نقل شده از طریق شیعه مطرح نماید.[۴]

محتوا و ساختار

مطالب در الخلاف به‌صورت "مسألة" و جواب آن با "دلیلنا" شروع شده است. آخرین چاپ الخلاف در ایران، دارای ۶ جلد است. محتوای این چاپ به شکل زیر است:

نسخه‌ها و چاپ نخستین

  1. نسخۀ قدیمی و کامل باقر قاضی طباطبایی در تبریز در دو مجلد.
  2. نسخه کتابخانه هادی کاشف الغطاء در نجف اشرف به خط شهریار بن الله‌داد فراهانی مربوط به سال ۱۰۸۲ ق.
  3. نسخه کتابخانه محمد سماوی نجفی.
  4. نسخه کتابخانه مشکور، جلد اوّل.
  5. نسخه کتابخانه تستریه، جلد دوم، از موقوفات شیخ مهدی قمشه‌ای.
  6. نسخه کتابخانه صدر، از اول کتاب طهارت تا آخر کتاب ایمان مربوط به سال ۶۶۸ق و از قدیمی‌ترین نُسخ آن.
  7. نسخه‌ای شامل بحث عدد تا حدود، کتابخانه آستان قدس رضوی به خط صدرالدین بن جمال‌الدین محمد که در سال ۱۰۶۷ق توسط ابن خاتون وقف شده است.[۸]
  8. دو نسخه خطی کتابخانه مدرسه فیضیه که یکی به خط عبد الرزاق بن ملامیر جیلانی که در سال ۱۰۵۶ق نوشته شده و دیگری به خط محمد رضوی.
  9. نسخه کتابخانه مجلس شورای اسلامی در تهران که نگارش آن در سال ۱۲۲۳ق به پایان رسیده است.
  10. نسخه کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی که تاریخ نگارش و نویسنده آن معلوم نیست امّا نگارش آن مربوط به قرن سیزدهم است.[۹]

نخستین چاپ الخلاف در ایران زیر نظر سید حسین طباطبایی بروجردی(۱۲۵۴ ـ ۱۳۴۰ش) سال ۱۳۷۰ق/۱۳۲۹ش انجام شد.

شرح، گزیده و ترجمه

  • «المؤتلف من المختلف بين أئمة السلف»، تأليف فضل بن حسن طبرسی(درگذشت:۵۴۸ق) كه در سال ۵۲۰ق تأليف آن را به پایان برد.[۱۰]
  • «منتخب الخلاف» يا «تلخيص الخلاف»، تأليف مفلح بن حسن صيمرانى بحرانى (زنده در ۸۸۷ق).[۱۱]
  • مسائل هامّه من کتاب الخلاف، انتشارات دانشگاه تهران، به سفارش سازمان برنامه و بودجه، چاپ اول، ۱۳۴۴ش.[۱۲]
  • فقه کیفری ۱ (ترجمه باب‌های قضاء و شهادت کتاب «الخلاف فی الاحکام» شیخ طوسی ۴۶۰-۳۸۵ق.)مترجمین : اسدی‌کوهباد ، هرمز و گلگون ، عبدالکریم. شیراز، نشر شاهچراغ، ۱۳۹۹ش. [۱۳]
  • فقه تطبیقی ارث، وصیت: شرح، ترجمه حل مسائل از کتاب الخلاف شیخ طوسی (ره)، مترجم:نایب‌زاده ، اکبر، نشر خرسندی، ۱۳۹۶ش. [۱۴]

پانویس

  1. آقابزرگ تهرانی، الذریعة، ۱۴۰۳ق، ج۲، ص۳۴۶ و ج۷، ص۲۳۵؛ ابن‌شهرآشوب، معالم العلماء، ۱۳۸۰ق، ص۱۴۹.
  2. شیخ طوسی، الخلاف، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۴۵-۴۶.
  3. دوانی، سیری در زندگی شیخ طوسی، ۱۳۶۲ش، ص۱۵-۲۰.
  4. شیخ طوسی، الخلاف، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۴۵.
  5. فیومی، المصباح المنیر، الناشر: المكتبة العلمية - بيروت، ج۱، ص۲۹۹.
  6. موسسه دايرة المعارف فقه اسلامی، زیر نظر سید محمود هاشمی شاهرودی، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت،ج۲، ص۴۲۰.
  7. شیخ طوسی، الخلاف، ۱۴۰۷ق، فهرست کتاب
  8. آقابزرگ تهرانی، الذریعه، ۱۴۰۳ق، ج۷، ص۲۳۵و۲۳۶.
  9. شیخ طوسی، الخلاف، ۱۴۰۷ق، ج ۱، ص۳۵.
  10. آقابزرگ تهرانی، الذريعة، ۱۴۰۳ق، ج۲۲، ص۴۰۰.
  11. آقابزرگ تهرانی، الذريعة، ۱۴۰۳ق، ج۲۳، ص۲۴۵.
  12. «مسائل هامه من کتاب الخلاف» وبگاه شبکه جامع کتاب گیسوم.
  13. خانه کتاب وادبیات ایران
  14. نمایشگاه بین المللی کتاب تهران؛ فقه تطبیقی ارث، وصیت: شرح، ترجمه حل مسائل از کتاب الخلاف شیخ طوسی (ره)

یادداشت

  1. سِیَر در لغت جمع سِیره به معنای روش و طریقه است. به نبرد نیز از آن روی سِیَر گفته‌اند که برای رسیدن به دشمن طی طریق می‌کنند.[۵]

منابع

  • آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعة إلی تصانیف الشیعة، بیروت، دارالاضواء، ۱۴۰۳ق.
  • ابن‌شهرآشوب، محمد بن علی، معالم العلماء فی فهرست كتب الشيعة و أسماء المصنفين منهم قديماً و حديثاً (تتمة كتاب الفهرست للشيخ أبي‌جعفر الطوسی)، نجف، المطبعة الحيدرية، ۱۳۸۰ق.
  • دوانی، علی، سیری در زندگی شیخ طوسی (از طوس تا نجف)، مشهد، دانشگاه مشهد، ۱۳۶۲ش.
  • شیخ طوسی، محمد بن حسن، الخلاف، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، ۱۴۰۷ق.
  • مرکز تحقیقات کامپیوتری نور، نرم‌افزار آثار شیخ طوسی.
  • موسسه دائرة المعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت، زیر نظر سید محمود هاشمی شاهرودی، قم، ۱۳۸۲ش.
  • «مسائل هامّه من کتاب الخلاف» وبگاه شبکه جامع کتاب گیسوم، تاریخ بازدید: ۲۲ شهریور ۱۴۰۲ش.
  • نمایشگاه بین المللی کتاب تهران فقه تطبیقی ارث، وصیت: شرح، ترجمه حل مسائل از کتاب الخلاف شیخ طوسی (ره)
  • خانه کتاب وادبیات ایران فقه کیفری ۱ (ترجمه کتاب الخلاف فی الاحکام شیخ طوسی ۴۶۰-۳۸۵)

پیوند به بیرون