جامِعُ المَقاصد فی شرح القواعد کتابی فقهی و به زبان عربی اثر عالم شیعی نورالدین علی بن حسین بن عبد العالی کرکی (م ۹۴۰ق) است. این کتاب، شرح قواعد الأحکام علامۀ حلی (م ۷۲۶ق) است که پس از کتاب شرایع الاسلام محقق حلی (م ۶۷۶ق) مهم‌ترین کتاب در فقه شیعه است.
 | |
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| نویسنده | محقق کرکی |
| موضوع | فقه |
| زبان | عربی |
| مجموعه | ۱۳جلد |
| اطلاعات نشر | |
| ناشر | آل البیت |
| تاریخ نشر | ۱۴۱۴ق |
| نسخه الکترونیکی | https://lib.eshia.ir/71611 |
درباره مؤلف
علی بن حسین بن عبدالعالی کَرَکی جَبَل عامِلی معروف به محقق ثانی و محقّق کَرَکی (درگذشت: ۹۴۰ق)، از فقها و علمای مشهور شیعه عصر صفوی که از وطن خود، جبل عامل مهاجرت کرد و ابتدا به عراق رفت و سپس در پی دعوت شاه اسماعیل صفوی به ایران آمد و در تبلیغ و ترویج تشیع در ایران نقش مهمی را بر عهده گرفت. محقق ثانی، در فقه استدلالی چیره بود و آثار فقهی‌اش با اقبال خاص فقیهان بعدی مواجه گشت.
شروح قواعد الاحکام
کتاب قواعد الأحکام دارای شروح با ارزش و معتبری همچون «مفتاح الکرامة» سید جواد عاملی (م ۱۲۲۶ق)، «إیضاح الفوائد» فخر المحققین(م ۷۷۱ق)، «کشف اللثام» فاضل هندی (م ۱۱۳۷ق)، «وسیلة المقاصد» ابن متوّج و «جامع المقاصد» محقق کرکی است.
انگیزه تألیف
در خطبۀ کتاب، مؤلف علت نگارش کتاب را این گونه بیان می‌کند:
- «از قدیم آرزو داشتم که شرحی را در حل و بیان مشکلات و ابهامات قواعد بنویسم، در ابتدا و در مدتی طولانی با نوشتن حواشی متفرق، این کار را انجام می‌دادم، تا این که به نوشتن شرح مبسوطی که شامل مقاصدی است که بر هر مطلب دقیق و با ارزشی شرح زده است مشغول شدم و پس از مذاکره با جمعی از علماء تصمیم گرفتم که آنچه در حل عبارات و بیان مشکلات و اظهار نکات دقیق مسائل آن کمک می‌کند بیان شود. در حالی که به اختلاف واقع در بین علما و دلائل متداول در بین فقها پرداخته شود و به نظریات خود نیز با عبارات مختصر و موجز اشاره کنم.»[۱]
محتوای کتاب
کتاب جامع المقاصد شرح جلد اوّل و دوّم و قسمتی از بحث نکاح از جلد سوّم قواعد الأحکام است.
- جلد اوّل آن شامل کتاب طهارت (انواع طهارت، اسباب طهارت، اقسام آبها، نجاسات، ظروف، وضو، اقسام غسل‌ها)، کفن پوشاندن، نماز میت، دفن کردن و تیمم می‌باشد.
- جلد دوم کتاب صلاة مطرح شده که دارای این مباحث است: تعداد، اوقات و احکام نماز، قبله، لباس و مکان نمازگزار، مساجد، اذان و اقامه، افعال نماز، چیزهایی که باید در نماز ترک شود، نماز جمعه، نماز عید فطر و قربان، نماز کسوف(خورشید گرفتگی)، نماز نذر و نمازهای مستحبی.
- جلد سوّم شامل کتاب‌های زکات، صوم، حج، جهاد و امر به معروف و نهی از منکر می‌باشد.
- جلد چهارم کتاب بیع را در بردارد. در کتاب بیع مباحث اقسام متاجر، آداب تجارت، بیع، صیغۀ عقد بیع، متعاقدان، عِوَضات، انواع بیع، بیع ثِمار، بیع صَرْف، نقد و نَسیئه، بیع سَلَف، مرابحه، ربا، خیارات، احکام عقد، تسلیم و شرط مطرح شده است.
- جلد پنجم کتاب‌های دین، رهن، حجر و اسباب آن (کوچک بودن، جنون، سفاهت، برده بودن، مریض بودن)، مفلس، ضمان، حواله، کفالت و صلح مطرح شده است.
- جلد ششم کتاب‌های امانت و توابع آن یعنی(ودیعه، عاریه، لقطه) و کتاب غصب و توابع آن یعنی کتاب شُفْعَه آورده شده است.
- جلد هفتم کتاب احیاء موات، کتاب اجاره و توابع آن یعنی مزارعه و مساقات مطرح شده است. قابل ذکر است که احیاء موات از توابع کتاب غصب می‌باشد.
- جلد هشتم کتاب‌های شرکت، وکالت و سبق و رمایه که جزء توابع کتاب اجاره هستند مطرح شده است.
- جلد نهم کتاب‌های وقف (سکنی و صدقه و هبه) و اقرار آورده شده است.
- جلد دهم و یازدهم شامل کتاب وصایا می‌باشد.
- جلد دوازدهم کتاب نکاح است که شامل: مکروهات و مستحبات نکاح، عقد نکاح، عاقد، اولیاء، مُسقِطات ولایت، کفاءة، احکام نکاح، محرم نسبی، محرم رضاعی، محرم مُصاهَره( =دامادی، رابطه‌ای است که به سبب عقد میان زن و شوهر و برخی دیگر بوجود می‌آید) و نفقه است.
- جلد سیزدهم بقیۀ کتاب نکاح است که شامل: ازدواج موقت، نکاح کنیز، مُبطلات عقد نکاح کنیز، عیب‌هایی که می‌توان ازدواج را برهم زد، احکام مهریه و تفویض بُضْع(ذکر نکردن مهر در عقد نکاح)می‌باشد.[۲]
جایگاه کتاب
این کتاب از مهم‌ترین کتاب‌های فقهی است. نقل قولی از صاحب جواهر معروف است که گفته اگر نزد فقیهی سه کتاب جامع المقاصد، وسائل الشیعه و جواهر الکلام باشد به کتاب دیگری نیاز ندارد.
همچنین صاحب عروه گفته است سه کتاب جامع المقاصد، وسائل و مستند الشیعه نراقی، برای یک مجتهد کافی است.[۳]
نسخه ها و چاپ
- نسخه‌ای از جامع المقاصد در کتابخانۀ سید احمد زنجانی
- نسخۀ خطی کتابخانه مسجد اعظم قم
- نسخۀ خطی مدرسۀ سلیمان خان در مشهد
- نسخۀ خطی کتابخانۀ سپهسالار
- نسخۀ خطی کتابخانۀ امام رضا(ع)
- نسخه‌ای در کتابخانه مسجد گوهرشاد مشهد
- نسخۀ خطی کتابخانۀ دانشگاه حقوق دانشگاه تهران
- نسخه کتابخانه غرب همدان.[۴]
این اثر با تحقیق گروه پژوهشی موسسه آل البیت در قم منتشر شده است.
پانویس
منابع
- عاملی، علی بن حسین، جامع المقاصد فی شرح القواعد، قم، آل البیت، ۱۴۱۴ق.