تحریر الاحکام الشرعیة علی مذهب الامامیة (کتاب)

از ویکی شیعه
تحریر الاحکام الشرعیه علی مذهب الامامیه
اطلاعات کتاب
نویسندهعلامه حلی (درگذشته ۷۲۶ق)
موضوعفقه شیعه
سبکفقه تفریعی و فتوایی
زبانعربی
اطلاعات نشر
ناشرموسسه آل البیت، موسسة الامام الصادق
تاریخ نشرمتعدد منتشر شده است.


تَحریرُ الاَحکام الشَرعِیه علی مَذهَبِ الاِمامیه از کتاب‌های فقه فتوایی که توسط علامه حلی از عالمان شیعه در قرن هشتم هجری قمری به زبان عربی تألیف شد. در این کتاب، فتواهای شرعی در حوزه‌های عبادات، معاملات، ایقاعات و احکام جمع‌آوری شده است. تحریر الاحکام یک دوره کامل، فتواهای فقهی از طهارت تا دیات را در قالب ۴۱ کتاب و ۴۰ هزار مسأله بدون پرداختن به استدلال و مبانی در بر دارد. تحریر الاحکام نسبت به سایر آثار فقهی علامه حلی، در بیان احکام فرعی، جامعیت بیشتری دارد. از دیگر ویژگی‌های کتاب اینکه در آن دیدگاه و آرای فقهی فقهای پیش از علامه نیز بیان شده است. نسخه‌های متعدد خطی و دو نسخه چاپی کتاب در کتابخانه‌ها موجود است.

جایگاه و ویژگی‌های کتاب

به‌گفته جعفر سبحانی، کتاب تحریر الاحکام در میان دیگر آثار فقهی علامه حلی از ویژگی‌های متمایزی برخوردار است؛ از جمله اینکه در آن، تنها به ذکر فتوا بسنده شده، در بیان احکام فرعی و جزئی جامعیت دارد و تعداد مسایل آن به ۴۰هزار مسئله می‌رسد.[۱] همچنین خود علامه حلی، این کتاب را به نیکو و پسندیده توصیف کرده و می‌گوید در آن احکام فرعی را استخراج کرده‌ام که قبلا انجام نشده است.[۲]
از دیگر ویژگی‌های مهم تحریر الاحکام این است که علامه در آن آرای بسیاری از فقیهان پیش از خود از قبیل شیخ طوسی، سید مرتضی، ابن بَراج، ابو الصلاح حلبی را نقل کرده و دیدگاه‌های افرادی مثل ابن ابی عقیل و ابن جنید را که کتاب‌هایشان مفقود شده نیز بیان کرده است.[۳]
با وجود چند حاشیه و شرح بر تحریر الاحکام؛ اما در مقایسه با دیگر کتاب‌های علامه حلی مانند قواعد الاحکام و ارشاد الاذهان که شرح‌های متعددی دارند، شرح‌های شناخته‌شده‌ای برای تحریر الاحکام ذکر نشده است.[۴]

درباره مؤلف

نوشتار اصلی: علامه حلی ابو منصور حسن بن یوسف بن علی بن مطهّر (۶۴۸-۷۲۶ق)، معروف به علامه حلّی فقیه و متکلم شیعه متعلق به قرن هشتم قمری است. از علامه حلی آثار متعدد در حوزه‌های مختلف چون فقه، اصول فقه، کلام، حدیث، تفسیر، رجال، فلسفه و منطق بجا مانده است.[۵] علامه حلی به عنوان بارزترین شخصیت مکتب فقهی حله نقش موثری در توسعه دانش فقهی شیعه داشت و از آثار فقهی وی به عنوان نقطه عطف در گسترش فقه و استدلال در فروع یاد شده است.[۶] مؤلف اعیان الشیعه تعداد آثار علامه حلی را بیش از ۱۰۰ اثر دانسته[۷] و صاحب ریحانه الادب تعداد آثار ایشان را ۱۲۰ اثر ذکر کرده است.[۸]

ساختار و محتوا

محتوای کتاب بنابر تصریح نویسنده در مقدمه فقط فتوی است (و إنّما اقتصرنا في هذا الكتاب على مجرّد الفتاوى لا غير.) [۹] مطالب تحریر الاحکام، در چهار بخش عبادات، معاملات، ایقاعات و احکام تنظیم شده[۱۰] و برای دسته‌بندی مباحث از عناوین کتاب، مقصد، فصل و مطلب استفاده شده است.[۱۱] نسخه‌ای که توسط مؤسسه امام صادق در ۱۴۲۰ق تجدید چاپ شده، شش جلدی است و جلدهای ۱ تا ۵ مباحث اصلی کتاب را در بردارد و جلد ششم به فهرست‌ها اختصاص یافته است. نویسنده، احکام شرعی را در قالب ۴۱ مبحث تنظیم کرده و اسم هر مبحث را کتاب گذاشته است مثل کتاب طهارت یا کتاب صلح و با «کتاب طهارت» آغاز و به «کتاب دیات» پایان یافته است.[۱۲]

نسخه‌ها

رسول جعفریان پژوهشگر تاریخ اسلام، شش نسخه خطی از تحریر الاحکام الشرعیه را فهرست کرده که توسط افراد مختلف کتابت شده است و یکی از آنها در کتابخانه حرم عبدالعظیم حسنی نگهداری می‌شود.[۱۹] همچنین جعفر سبحانی از یک نسخه خطی یاد می‌کند که در کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی نگهداری می‌شود.[۲۰]
علاوه بر نسخه‌های خطی، حداقل دو نسخه چاپی دو و شش جلدی نیز موجود است. نسخه چاپی دو جلدی که از آن با تعابیر چون نسخه رایج، چاپ سنگی و چاپ قدیم یاد شده است.[۲۱] کتابخانه مدرسه فقاهت، نسخه الکترونیکی را در دسترس عموم قرار داده که در دو جلد و از سوی مؤسسه آل البیت در مشهد چاپ شده است. این سایت از آن به‌عنوان چاپ قدیم یاد کرده است.[۲۲]
گفته شده که نسخه دو جلدی، چاپ سنگی بوده که استفاده از آن دشوار است.[۲۳] نسخه چاپی دیگر، شش جلدی است که موسسه امام صادق قم با تحقیق ابرهیم بهادری و اشراف جعفر سبحانی منتشر کرده است.[۲۴] این نسخه تنها تجدید چاپ نیست؛ بلکه در آن ویرایش‌ها و برخی توضیحاتی تحقیقی از قبیل تعیین گویندگان اقوال فقهی که در متن مشخص نشده‌اند، تفسیر لغات مشکل، توضیح مکان‌ها و تبدیل ترتیب اَبجَدی مسایل به ترتیب عددی، اضافه شده است.[۲۵]

پانویس

  1. سبحانی، «مع العلامة الحلّی فی موسوعاته الفقهیه»، ۱۴۲۰ش، ص۲۰.
  2. علامه حلی، خلاصة الاقوال، ۱۳۸۰ش، ص۱۱۰.
  3. انصاری قمی، «مروری بر کتاب تحریر الاحکام الشرعیه علی مذهب الامامیه، ۱۳۷۹ش، ص۲۵.
  4. آثار برتر، «مهمترین منابع فقه شیعه امامی».
  5. ستاره:«زندگینامه علامه حلی؛ دانشمند شیعه»، سیرویس مذهبی ستاره
  6. کاظمی موسوی،«دوره‌های تاریخی تدوین و تحول فقه شیعه»، ۱۳۶۹ش، ص۹.
  7. ستاره: «زندگینامه علامه حلی؛ دانشمند شیعه»، سیرویس مذهبی ستاره
  8. ستاره: «زندگینامه علامه حلی؛ دانشمند شیعه»، سیرویس مذهبی ستاره.
  9. حلی، حسن بن یوسف، تحرير الأحكام الشرعية على مذهب الإمامية، ج۱، ص۲.
  10. سبحانی، «مع العلامة الحلّی فی موسوعاته الفقهیه»، ۱۴۲۰ق، ص۲۰.
  11. علامه حلی، تحریر الاحکام الشرعیه، ۱۴۲۰ق، ج۶، ص۲۰۰.
  12. علامه حلی، حسن بن یوسف، تحریر الاحکام الشرعیه، ۱۴۲۰ق.
  13. علامه حلی، تحریر الاحکام الشرعیه، ۱۴۲۰ق، ج۱.
  14. علامه حلی، تحریر الاحکام الشرعیه، ۱۴۲۰ق، ج۲.
  15. علامه حلی، تحریر الاحکام الشرعیه، ۱۴۲۰ق، ج۳.
  16. علامه حلی، تحریر الاحکام الشرعیه، ۱۴۲۰ق، ج۴.
  17. علامه حلی، تحریر الاحکام الشرعیه، ۱۴۲۰ق، ج۵.
  18. علامه حلی، تحریر الاحکام الشرعیه، ۱۴۲۰ق، ج۶.
  19. جعفریان، «آثار علامه حلی در ایران در قرن هشتم و نهم، بر اساس کتاب مکتبة العلامة الحلی»، سایت بنیاد محقق طباطبایی.
  20. سبحانی، «مع العلامة الحلی فی موسوعاته الفقهیه»، ۱۴۲۰ق، ص۲۶.
  21. سبحانی، «مع العلامة الحلی فی موسوعاته الفقهیه»، ۱۴۲۰ق، ص۲۶.
  22. «تحریر الأحکام الشرعیة علی مذهب الإمامیة(ط- القدیمة)»، کتابخانه مدرسه فقاهت.
  23. انصاری قمی، «مروری بر کتاب تحریر الاحکام الشرعیه علی مذهب الامامیه»، ۱۳۷۹ش، ص۲۵.
  24. علامه حلی، تحریر الاحکام الشرعیه، ۱۴۲۰ق.
  25. انصاری قمی، «مروری بر کتاب تحریر الاحکام الشرعیه علی مذهب الامامیه»، ۱۳۷۹ش، ص۲۵.

یادداشت

منابع

  • «زندگی نامه علامه حلی؛ دانشمند شیعه»، درج در سرویس مذهبی ستاره، تاریخ درج مطلب: ۲۷ آذر ۱۴۰۰ش، تاریخ بازدید: ۶ آذر ۱۴۰۱ش.
  • منابع فقه شیعه امامی»، مندرج در سایت آثار برتر، تاریخ درج: بی‌تا، تاریخ بازدید: ۱۷ آذر ۱۴۰۱ش.
  • انصاری قمی، ناصر الدین، «مروری بر کتاب تحریر الاحکام الشرعیه علی مذهب الامامیه» در مجله کتاب ماه دین، شماره‌های ۳۰ و ۳۱، فروردین و اردیبهشت، ۱۳۷۹ش.
  • جعفریان، رسول، علامه حلی در ایران در قرن هشتم و نهم، بر اساس کتاب مکتبة العلامة الحلی»، مندرج در سایت بنیاد محقق طباطبایی، تاریخ درج مطلب: بی‌تا، تاریخ بازدید: ۱۹ آذر ۱۴۰۱ش.
  • سبحانی، جعفر، «مع العلامة الحلّی فی موسوعاته الفقهیه»، مقدمه‌ای بر کتاب تحریر الاحکام الشرعیه علی مذهب الامامیه، تحقیق، ابراهیم البهادری، اشراف، جعفر سبحانی تبریزی، قم، موسسة الامام الصادق، مطبعه، اعتماد، ج۱. ۱۴۲۰ق.
  • علامه حلی، حسن بن یوسف بن علی المطهر، تحریر الاحکام الشرعیه علی مذهب الامامیه، تحقیق: ابرهیم البهادری، اشراف: جعفر سبحانی تبریزی، قم، موسسة الامام الصادق، مطبعه، اعتماد، ج۱ تا۶، ۱۴۲۰ق.
  • حلی، حسن بن یوسف، تحرير الأحكام الشرعية على مذهب الإمامية، ناشر: مؤسسه آل البيت عليهم السلام‌، چاپ دوم، مشهد، بی تا.
  • علامه حلی، حسن بن یوسف بن علی المطهر، خلاصة الاقوال فی معرفة الرجال، ج۱، بی‌جا، موسسه نشر الفقاهة، ۱۳۸۰ش.
  • کاظمی موسوی، سید احمد«دوره‌های تاریخی تدوین و تحول فقه شیعه»، تحقیقات اسلامی سال پنجم، بهار و تابستان ۱۳۶۹ش، شماره‌های ۱ و ۲.