النفلیة (کتاب)
 | |
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| نویسنده | شهید اول |
| تاریخ نگارش | بین سال‌های ۷۷۰ تا ۷۸۴ق |
| موضوع | مستحبات نماز |
| سبک | فقهی |
| زبان | عربی |
ألنَّفْلیَّة رساله مختصر فقهی است که توسط شهید اول (متوفای ۷۸۶ق) به زبان عربی تألیف شده است. مولف همانند کتاب «ألفیه» به صورت اختصار، مباحث مقدمات، مُقارنات و مُنافیات نماز را همراه با دو مبحث تعقیب نماز و خصوصیات باقی نمازها ذکر کرده است.
او حدود ۳۰۰۰ مستحب از نماز را بیان کرده است. این تعداد از مستحبات به ضمیمۀ ۱۰۰۰ واجب نماز که در کتاب «ألفیه» بیان شده، به تبرک قول امام صادق(ع) و امام رضا(ع) که فرمودند: "برای نماز چهار هزار حد است" جمع‌آوری شده است.
بعد از تألیف، کتاب مورد توجه علمای زیادی قرار گرفت و در کتب حدیثی همچون مصباح کفعمی و بحار الانوار آمده است. عالمانی مانند شهید ثانی (درگذشت: ۹۶۶ق) در کتاب الفوائد الملیة آن را شرح کرده است. کتاب بارها ترجمه و تجدید چاپ شد.
درباره مؤلف
ابوعبدالله شمس الدین محمد بن مکی بن محمد شامی عاملی جزینی مشهور به شهید اول یا شیخ شهید از فقهای بزرگ و بزرگترین مجتهدان شیعه در قرن هشتم هجری قمری است. شهید اول در فقه مذاهب اهل سنت نیز متبحر بود و به کشورهای مختلف اسلامی سفر کرد و اجازاتی نیز دریافت کرد. وی صاحب کتاب فقهی اللمعة الدمشقیة است و در سال ۷۸۶ق به دست مخالفان شیعه به شهادت رسید.
تاریخ تألیف
کتاب نفلیه پس از کتاب «ألفیه» نوشته شده و از آن‌جایی که شهید اول در سال ۷۷۰ق به محمد بن عبدالعلی بن نجده (متوفای ۸۰۸ ق)، اجازۀ کتاب ألفیه را داده، بنابراین احتمالاً این کتاب پس از سال ۷۷۰ق نوشته شده است.[۱]
از طرفی اجازۀ شهید به علی بن خازن حائری در سال ۷۸۴ق برای نقل کتاب نفلیه، نشان‌گر این است که این کتاب قبل از سال ۷۸۴ق نوشته شده،[۲] پس کتاب نفلیه حدوداً بین سال‌های ۷۷۰ تا ۷۸۴ق تألیف شده است.
محتوا
کتاب النفلیة شامل مقدمه و سه فصل و یک خاتمه است.
- فصل اول: در مقدمات مستحب نماز است که ۱۱ تا است:
- فصل دوم: شامل ۹ مستحب مقارن با نماز است که عبارتند از:
- فصل سوم: منافیات با نماز، که شامل ۵۲ مکروه است.
- خاتمه: شامل دو مبحث است.
- تعقیبات نماز
- خصوصیات باقی نمازها که شامل مستحبات در نماز جمعه، نماز عید، نماز آیات، نماز طواف و نماز میت است.[۳]
اهمیت و اعتبار
کتاب النفلیة از کتب مهم بجای مانده از شهید اول است که از زمان نگارش مورد توجه فقهای بزرگ واقع شده و در کتب فقهی و حدیثی همچون: بحار الأنوار، وسائل الشیعة، مستدرک الوسائل، المصباح کفعمی، الخیة الوافیة کفعمی مکرراً به آن استناد و از آن استفاده شده است.
شهید اول در اجازۀ دو کتاب «الألفیة» و «النفلیة» به علی بن خازن حائری (زنده تا ۷۸۴ ق) این‌گونه می‌نویسد: و من ذلک رسالتان فی الصلاة تشتملان علی حصر فرضها و نفلها فی أربعة آلاف مسألة محاذاة لقولهم علیهم السلام للصلاة أربعة آلاف باب.ترجمه: «و از جمله کتب دو رساله در باره نماز است که شامل واجبات و مستحبات نماز در ۴۰۰۰ مسأله است. این تعداد براساس سخن اهلبیت (ع) است که نماز ۴۰۰۰باب دارد.[۴][یادداشت ۱]
نسخه‌ها
در چاپ کتاب موجود از دو نسخۀ خطی معتبر استفاده شده است:
- نسخه اول: نسخه‌ای است که برای شهید ثانی (متوفای ۹۹۶ق) قرائت شده است. این نسخه، متعلّق به کتابخانۀ آیة الله نجفی مرعشی بوده و در تصحیح و تحقیق کتاب، نسخه اصل قرار داده شده و با رمز (الف) مشخص شده است.
- نسخه دوم: نسخه‌ای قدیمی و نفیس است که مربوط به سال ۹۸۱ق بوده و نویسنده آن مشخص نیست. در مواردی که این نسخه با نسخه اول اختلاف داشته، در حاشیه ذکر شده است و با رمز (ب) مشخص شده است. علاوه بر دو نسخه خطی، در تصحیح کتاب از حواشی شهید ثانی، آقا جمال خوانساری و دیگران نیز استفاده شده است.[۵]
حواشی و شروح
در مقدمه کتاب، به ۲۷ شرح و حاشیه بر کتاب اشاره شده[۶] که بعضی از مهم‌ترین آنان عبارتند از:
- الفوائد الملیة؛ تألیف شهید ثانی (م ۹۶۶ق).[۷]
- معراج المؤمنین فی شرح الألفیة و النفلیة الشهیدیة؛ تألیف شیخ محمدحسن بن محمدجعفر شریعتمداری (متوفای ۱۳۱۸ق).[۸]
- تعلیقه و حاشیه بر نفلیه؛ سید محمدابراهیم بن ابی‌الحسن موسوی عاملی.[۹]
ترجمه و چاپ
- ترجمه کتاب النفلیة؛ تألیف محمد تقی آقا نجفی اصفهانی، (متوفای ۱۳۳۲ق).[۱۰]
- ترجمه به زبان فارسی با نام «سه هزار مستحب برای یک نماز» توسط سید محسن طباطبایی.
کتاب «النفلیة» مکرراً همراه با کتاب «الألفیة» یا همراه با «الفوائد الملیة» شهید ثانی چاپ شده است.[۱۱] این کتاب در سال ۱۴۰۸ق به وسیلۀ مرکز نشر دفتر تبلیغات اسلامی انتشار یافته است. تحقیق و تصحیح کتاب توسط مرکز تحقیقات اسلامی و محقق آن فاضل قائینی نجفی بوده است.
پانویس
- ↑ مجلسی، بحارالأنوار، ۱۴۰۳ق، ج ۱۰۴، ص۲۰۱.
- ↑ مجلسی، بحارالأنوار، ۱۴۰۳ق، ج ۱۰۴، ص۱۸۷.
- ↑ شهید اول، الالفیه و النفلیه، ۱۴۰۸ق، فهرست کتاب.
- ↑ مجلسی، بحار الأنوار، ۱۴۰۳ق، ج ۱۰۴، ص۱۸۷.
- ↑ شهید اول، الالفیه و النفلیه، ص۳۳.
- ↑ شهید اول، الالفیه و النفلیه، ۱۴۰۸ق، ص۳۱ و ۳۲.
- ↑ تهرانی، الذریعة، ۱۴۰۸ق، ج۱۴، ص۱۱۰؛ ج ۱۶، ص۳۶۰.
- ↑ تهرانی، الذریعة، ۱۴۰۸ق، ج۱۲، ص۲۳۴.
- ↑ امین، أعیان الشیعه، ۱۴۲۱ق، ج۹، ص۵۹.
- ↑ تهرانی، الذریعة، ج۴، ص۸۱.
- ↑ مدرس، ریحانة الأدب، ۱۳۶۹ش، ج۳، ص۲۷۷.
یادداشت
- ↑ از امام صادق(ع) روایت است که نماز ۴۰۰۰ هزار باب یا ۴۰۰۰ حَدّ دارد (للصلاة أربعةُ آلاف حدود، و في رواية أربعة آلاف باب) و شهید اول ابواب و حدود نماز را به واجبات و مستحبات نماز تفسیر کرده و برای نماز ۱۰۰۰ واجب برشمرده و «کتاب الفیه» را نگاشته است و مستحبات نماز را ۳۰۰۰ برشمرده و «کتاب نفلیه» را نگارش کرده است. مجلسی،بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج ۷۹، ص۳۰۳.
منابع
- امین عاملی، سید محسن، اعیان الشیعة، بیروت، دارالتعارف، ۱۴۲۱ق.
- تهرانی، آقا بزرگ، الذریعة الی تصانیف الشیعه، بیروت، دار الاضواء.
- شهید اول، محمد بن مکی، النفلیه، قم، بوستان کتاب.
- مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، مؤسسة الوفاء، ۱۴۰۳ق.
- مدرس، محمد علی، ریحانه الادب، تهران، خیام، ۱۳۶۹ش.
- نرم‌افزار جامع فقه اهل البیت، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.