اِیضاح الفَوائِد فی شرح مُشکلات القَواعد یا ثبات الفوائد فی شرح اشکالات القواعد کتابی به زبان عربی نوشته فخرالمحققین در موضوع فقه است. ایضاح الفوائد، شرحی بر کتاب قواعد الاحکام علامه حلی(پدر فخرالمحققین) است. نگارش این کتاب به دستور علامه حلی بوده و در سال ۷۶۰ق به پایان رسیده است.
 | |
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| نویسنده | محمد بن حسن حلی مشهور به فخرالمحققین |
| موضوع | فقه |
| زبان | عربی |
| قطع | وزیری |
| مجموعه | ۴ جلد |
| اطلاعات نشر | |
| ناشر | اسماعیلیان |
| نوع رسانه | مکتوب |
به اعتقاد شیخ بهائی این کتاب در فقه بی‌نظیر است. سید شهاب‌الدین مرعشی نجفی نیز بر آن مقدمه نوشته است.
ایضاح الفوائد در چهار جلد منتشر شده و در آن به موضوعات فقهی مانند طهارت، صلاة، خمس، صوم، حج، جهاد، متاجر، دِین، اَمانات، غصب، اجاره، خلع، ظهار، ایلاء، أیمان، نذر، عهود، کفارات، ذبح، اطعمه و اشربه، حدود و دیه پرداخته شده است.
کتاب نسخه‌های مختلفی همچون نسخه ابن فیاض و عبدالله بن علی در قرن نهم هجری قمری دارد. ایضاح الفوائد با تصحیح علی پناه اشتهاردی و موسوی کرمانی در سال 1387ش چاپ شد.
نویسنده
محمد بن حسن حلی معروف به فخرالمحققین(متوفی۷۷۱ق) از علمای حوزه علمیه حله و فرزند علامه حلی است. وی در زمینه فقه، اصول و کلام آثاری همچون جامع الفوائد، تحصیل النجاة، شرح مبادی‌الاصول و شرح نهج المسترشدین را نوشته است.[۱]
معرفی و اهمیت
ایضاح الفوائد فی شرح مشکلات(اشکالات) القواعد، در شرح کتاب قواعد الاحکام علامه حلی در چهار جلد به چاپ رسیده است.[۲] ایضاح الفوائد به دستور علامه حلی نوشته شده و به عقیده آقابزرگ تهرانی تا اول کتاب نکاح در زمان حیات علامه نوشته شده است.[۳] فخرالمحقیین نگارش این کتاب را در سال ۷۶۰ هجری قمری به اتمام رساند.[۴]
شیخ بهائی این کتاب را در بین کتب فقه استدلالی بی‌همتا دانسته است.[۵] نام این کتاب در ابتدا «ثبات الفوائد فی شرح اشکالات القواعد» بوده که بعدها به «ایضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد» تغییر یافت.[۶] سید شهاب‌الدین مرعشی نجفی بر این کتاب مقدمه‌ای نوشته است.[۷]
محتوا و ساختار
شیوه نگارش این کتاب براساس دو کلمه قَولُه (گفته است=منظور سخن علامه حلی است) و أَقولُ (می‌گویم=منظور توضیح فخر المحققین است) بوده و جلد اول و دوم این کتاب شرح جلد اول قواعد و جلد سوم و چهارم، شرح جلد دوم کتاب قواعدالاحکام است.[۸] مباحث مطرح شده در این کتاب بدین شرح است:
جلد اول: طهارت، صلاة، زکات، خمس، صوم، اعتکاف، حج، جهاد، متاجر.[۹]
جلد دوم: دِین، اَمانات، غصب، اجاره، وقوف، قرض، رهن، حجر، ضمان، حواله، کفالت، صلح، ودیعه، عاریه، جعاله، مزارعه، مساقات، شرکت، وکالت، اقرار، وصایا.[۱۰]
جلد سوم: نکاح، خُلع ، ظهار، ایلاء، لعان، عتق، تدبیر[یادداشت ۱]، کتابة،[یادداشت ۲] استیلاد.[۱۱]
جلد چهارم: اطعمه و اشربه، فرائض، قضاء، حدود، جنایات و دیات، أیمان، نذر و عهود، کفارات، صید و ذباحه.[۱۲]
نسخ خطی و چاپ
به گزارش کتاب الذریعه، عبدالسمیع ابن فیاض الاسدی در سال ۸۷۶ق کتاب را به خط خود نوشت. همچنین نسخه خطی دیگر در مشهد، کتابخانه رضوی به خط عبدالله بن علی موجود بوده که در سال ۸۵۳ق نوشته شده است.[۱۳]
این کتاب توسط علی‌پناه اشتهاردی، عبدالرحیم بروجردی و موسوی کرمانی بررسی، تصحیح و با نسخه‌های دیگر مقابله و در سال ۱۳۸۷ش به چاپ رسیده است.[۱۴]
پانویس
- ↑ سبحانی، موسوعه طبقات الفقهاء، ۱۴۱۸ق، ج۸، ص۱۹۳؛ حسینی دشتی، معارف و معاریف، ۱۳۷۹ش، ج۷، ص۷۴۶.
- ↑ فخرالمحققین، ایضاح الفوائد، ۱۳۸۷ش، ج۱، ص۱.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، الذریعه، ۱۴۰۳ق، ج۲، ص۴۹۶و ۴۹۷.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، الذریعه، ۱۴۰۳ق، ج۲، ص۴۹۶و ۴۹۷.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، الذریعه، ۱۴۰۳ق، ج۲، ص۴۹۶و ۴۹۷.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، الذریعه، ۱۴۰۳ق، ج۵، ص۶.
- ↑ فخرالمحققین، ایضاح الفوائد، ۱۳۸۷ش، بخش مقدمه، ص۳.
- ↑ فخرالمحققین، ایضاح الفوائد، ۱۳۸۷ش، ج۱، ص۴.
- ↑ فخرالمحققین، ایضاح الفوائد، ۱۳۸۷ش، ج۱، ص۱۰-۵۲۳.
- ↑ فخرالمحققین، ایضاح الفوائد، ۱۳۸۷ش، ج۲، ص۲-۶۴۸.
- ↑ فخرالمحققین، ایضاح الفوائد، ۱۳۸۷ش، ج۳، ص۲-۶۳۵.
- ↑ فخرالمحققین، ایضاح الفوائد، ۱۳۸۷ش، ج۴، ص۲-۷۵۲.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، الذریعه، ۱۴۰۳ق، ج۲، ص۴۹۶و ۴۹۷.
- ↑ فخرالمحققین، ایضاح الفوائد، ۱۳۸۷ش، بخش مقدمه، ص۴.
یادداشت
- ↑ تدبیر در اصطلاح فقهی یکی از اسباب آزادی برده و است یعنی اینکه مولا آزادی برده خود را به وفاتش مشروط کند، مانند اینکه به برده‌اش بگوید: تو آزادی پس از وفات من. چنین برده‌ای «مُدَبَّر» نامیده می‌شود. موسسه دايرة المعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه فارسی، ج۲، ص۴۱۹
- ↑ عبد مُکاتَب آن برده‌ای را گویند که آقایش با وی قرار گذاشته، به شرط پرداخت مبلغی آزادش کند.موسسه دايرة المعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه فارسی، ج۲، ص۹۶
منابع
- آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن بن علی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، بیروت، دارالأضواء، ۱۴۰۳ق.
- حسینی دشتی، سید مصطفی، معارف ومعاریف، تهران، موسسه آرایه، ۱۳۷۹ش.
- سبحانی، جعفر، موسوعه طبقات الفقهاء، قم، موسسة الامام الصادق(ع)، ۱۴۱۸ق.
- فخرالمحققین حلی، محمد بن حسن، ایضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد، قم، اسماعیلیان، ۱۳۸۷ش.