رمضان
| نهمین ماه تقویم هجری قمری | |
 | |
| اطلاعات کلی | |
|---|---|
| نام‌های دیگر | رمضان المبارک، رمضان المعظم |
| ماه قبل | شعبان |
| ماه بعد | شوال |
| در سنت دینی | |
| اعمال و آیین‌ها | نمازهای ماه رمضان، اعتکاف و احیاء شبهای قدر |
| دعاها | دعای ورود به ماه رمضان، دعاهای مختصر روزانه، دعای افتتاح، دعای سحر، دعای ابوحمزه ثمالی، دعای مجیر، دعای جوشن کبیر. |
| احکام شرعی | روزه واجب، استهلال، کفاره جمع و کفاره روزه |
| از ماه‌های حرام | نمی‌باشد |
| مناسبت‌ها و وقایع | نزول قرآن، غزوه بدر، فتح مکه، ولایتعهدی امام رضا(ع)، ضربت خوردن امام علی(ع)، معراج پیامبر. روز قدس. |
| آیات مرتبط | سوره بقره آیه ۱۸۵. |
| سنت‌های عرفی | افطاری‌دادن، سحری‌خوردن، پخت غذاها و شیرینی‌های مخصوص این ماه، سحرخوانی و گرگیعان |
رَمَضان یا رَمَضانُ المُبارَک نهمین ماه قمری که روزه در آن بر مسلمانان، واجب است. در روایات، فضائل متعددی برای ماه رمضان گفته شده و این ماه، ماه میهمانی خدا، ماه رحمت و مغفرت و برکت و بهار قرآن خوانده شده است. براساس احادیث، در این ماه درهای آسمان و بهشت گشوده و درهای جهنم بسته می‌شود. شب قدر که نزول قرآن در آن شب بود، در این ماه قرار دارد. برخی دیگر از کتاب‌های آسمانی همچون تورات و انجیل نیز در این ماه نازل شده است.
رمضان، تنها ماهی است که نام آن در قرآن آمده است. این ماه، نزد مسلمانان احترام و جایگاه ویژه‌ای دارد و مسلمانان به عبادت در آن اهتمام ویژه‌ای دارند. در منابع دعایی، اعمال و عبادت‌های مختلفی برای این ماه نقل شده است. از مهم‌ترین اعمال این ماه، تلاوت قرآن، اِحیای شبهای قدر، دعا، نماز، استغفار، افطاری‌دادن و کمک به نیازمندان است.
از وقایع مهم این ماه، نزول قرآن در شب قدر و شهادت حضرت علی(ع)، نخستین امام شیعیان، در بیست و یکم ماه است. امام حسن مجتبی(ع) نیز در پانزدهم این ماه متولد شده است.
عبادت و روزه‌داری در ماه رمضان بخشی از هویت مسلمانان است. در جوامع اسلامی، آداب و رسوم گوناگونی همچون مهمانی‌ها و مراسمات جمعی، نظافت مساجد و اماکن مذهبی، مراسم آشتی‌کنان، مراسم کلوخ‌اندازان، پخت انواع شیرینی‌ها و غذاها برای ماه رمضان شکل گرفته است.
جایگاه
ماه رمضان، نهمین ماه قمری است[۱] که گرفتن روزه در آن بر مسلمانان واجب است.[۲]
قرآن کریم[۳] و برخی از کتاب‌های آسمانی همچون صحف ابراهیم، انجیل و تورات و زبور در این ماه بر پیامبران نازل شده‌اند.[۴]
واژه رمضان یک بار در قرآن ذکر شده[۵] و تنها ماهی است که نامش در قرآن آمده است:[۶]
- «شَهْرُ رَمَضَانَ الَّذِي أُنزِلَ فِيهِ الْقُرْآنُ هُدًیٰ لِّلنَّاسِ وَبَينَاتٍ مِّنَ الْهُدَیٰ وَالْفُرْقَانِ ۚ فَمَن شَهِدَ مِنكُمُ الشَّهْرَ فَلْيصُمْهُ؛ ماه رمضان ماهی است که در آن، قرآن نازل شده است، [کتابی] که مردم را راهبر، و [متضمّن] دلایل آشکار هدایت، و [میزان] تشخیص حق از باطل است. پس هر کس از شما این ماه را درک کند باید آن را روزه بدارد، و کسی که بیمار یا در سفر است [باید به شماره آن،] تعدادی از روزهای دیگر [را روزه بدارد»
سوره بقره، آیه ۱۸۵.
همچنین شب قدر که نزول قرآن در آن انجام شده[۷] براساس روایات[۸] و تفاسیر[۹] در ماه رمضان قرار دارد.[۱۰]
«رَمَضان» در لغت به معنای شدت گرمای خورشید[۱۱]است. نقل شده رمضان، بدین سبب رمضان نامیده شده است که گناهان را می‌سوزاند.[۱۲] همچنین در منابع روایی، رمضان از اسماء خداوند شمرده شده است.[۱۳]
ویژگی‌ها
پیامبر اکرم (ص) در خطبه شعبانیه فضایلی را برای ماه رمضان برشمردند که برخی از آنها عبارتند از:
- مردم در این ماه به مهمانی خدا دعوت شده‌اند.
- شب قدر که برتر از هزار ماه است در این ماه قرار دارد.
- احیا و نمازگزاردن در هر یک شبهای آن برابر با نماز هفتاد شب در ماه‌های دیگر است.
- این ماه، ماه صبر است و پاداش صبر، بهشت است.
- ماه همدردی است.
- ماهی است که روزی بندگان مؤمن افزون می‌شود.
به فرموده پیامبر (ص)، این ماه، ماهی است که اگر ارزش آن شناخته شود، انسان آرزو می‌کند تمام سال رمضان باشد.[۱۴] بنا بر روایت پیامبر(ص)، ماه رمضان، ماه بسته‌شدن درهای جهنم و گشوده‌شدن درهای بهشت و ماه به زنجیرکشیده شدن شیاطین است.[۱۵]
- در زمان پیامبر(ص) ماه رمضان، مرزوق[یادداشت ۱] نامیده می‌شد.[۱۶]
همچنین در روایات معصومان، ماه رمضان به ماه خدا،[۱۷] ماه رحمت و بخشایش الهی،[۱۸] ماه برکت و مضاعف شدن حسنات و پاک شدن گناهان[۱۹] و ماهی که اگر بنده‌ای در آن بخشیده نشود امیدی به آمرزش او در سایر ماه‌ها نیست.[۲۰] توصیف شده است.
اعمال
ماه رمضان داری احکام و اعمال خاصی است برخی مشترک و برخی برای روزهای خاص هستند.
وجوب روزه
در ماه رمضان روزه بر مسلمانان واجب است[۲۱] روزه، خودداری از انجام برخی کارها از جمله خوردن و آشامیدن از اذان صبح تا اذان مغرب است.[۲۲] دستور روزه گرفتن در ماه رمضان و بخشی از احکام مربوط به آن در قرآن[۲۳] و کتاب‌های فقهی مسلمانان آمده است. به فتوای فقها اگر کسی به دلیل عذر شرعی از گرفتن روزه معاف باشد نباید در انظار عمومی روزه‌خواری کند.[۲۴]
خواندن دعا
خواندن دعاهای سحر از جمله دعای بهاء و دعای ابوحمزه ثمالی،[۲۵] و نیز دعای افتتاح در شب‌ها،[۲۶] دعای یا عَلِی یا عَظیمُ، اَللّهُمَّ اَدْخِلْ عَلی اَهْلِ الْقُبُورِ السُّرُورَ و «اَللّهُمَّ ارْزُقْنی حَجَّ بَیتِک الْحَرامِ» پس از نمازهای واجب[۲۷] از اعمال مشترک این ماه هستند.
تلاوت قرآن
در برخی روایات، ماه رمضان بهار قرآن معرفی شده است.[۲۸] همچنین ثواب قرائت یک آیه از قرآن در این ماه، معادل ثواب ختم قرآن در ماه‌های دیگر بیان شده است.[۲۹]در برخی از کشورهای اسلامی، مسلمانان از ابتدای این ماه روزانه یک جزء قرآن تلاوت کرده و تا پایان ماه یک ختم قرآن انجام می‌دادند. این ختم‌ها بیشتر در مساجد و دیگر اماکن مذهبی به صورت گروهی انجام می‌شود. همچنین در ایران، جزءخوانی از رادیو و تلویزیون نیز پخش می‌شود.[۳۰]
احیا شب قدر
براساس روایات، شب قدر یکی از شبهای ۱۹، ۲۱ یا ۲۳ ماه رمضان است.[۳۱] در برخی روایات، شب ۲۳ رمضان به عنوان شب قدر تعیین شده است.[۳۲] شیخ صدوق گفته است که اساتید ما اتفاق‌نظر دارند که شب قدر، شب ۲۳ رمضان است.[۳۳] به گفته علامه طباطبایی، مشهور میان اهل‌سنت این است که ۲۷ رمضان شب قدر است.[۳۴]
شیعیان هر ساله شبهای نوزدهم، بیست و یکم و بیست و سوم ماه رمضان، شب را تا سحر در اماکن مذهبی یا منازل خود به احیا (شب‌زنده‌داری) و عبادت می‌پردازند.[۳۵] انجام اعمال شب قدر همچون خواندن جوشن کبیر و قرآن به سر از مهم‌ترین اعمالی است که در این شب‌ها انجام می‌گردد.[۳۶]
نمازهای مستحبی
نمازهای مستحبی از اعمال ماه رمضان است؛ برخی از این نمازها مشترک در همه شبهای ماه رمضان است و برخی به شب یا روز خاصی اختصاص دارد.[۳۷]
از جمله خواندن هزار رکعت نماز در شبهای ماه رمضان توصیه شده است[۳۸] خواندن این نمازها را بیشتر چنین دانسته‌اند: از شب اول رمضان تا شب بیستم در هر شب ۲۰ رکعت و از شب بیستم تا پایان ماه هر شب ۳۰ رکعت اقامه می‌شود و در شب‌هایی که احتمال شب قدر باشد، افزون بر این‌ها، ۱۰۰ رکعت دیگر هم خوانده می‌شود.[۳۹] اهل‌سنت در هر شب ۲۰ رکعت نماز مستحبی می‌خوانند که نماز تراویح نامیده می‌شود.[۴۰] اهل‌سنت به تبعیت از خلیفه دوم این نماز را به جماعت می‌خوانند که شیعیان به جماعت خواندن آن را بدعت می‌دانند.[۴۱]
اعتکاف دهه آخر
اعتکاف دهه آخر ماه رمضان مستحب است و فضیلت بسیار دارد.[۴۲] دهه آخر، بهترین زمان اعتکاف و اعتکاف آن، برابر با دو حج و دو عمره دانسته شده است.[۴۳] پیامبر اسلام (ص) ابتدا دهه اولِ ماه رمضان، سپس دهه دوم و سپس دهه سوم این ماه را برای انجام اعتکاف برگزید و پس از آن، تا آخر عمر، در دهه آخر ماه رمضان معتکف می‌شد.[۴۴]
آداب و رسوم
در جوامع اسلامی، آداب و رسوم ماه رمضان گوناگون و گسترده است.
سفره‌های افطاری
مسلمانان کشورهای مختلف در ماه رمضان در اماکن مذهبی و... سفره افطاری پهن می‌کنند.[۴۵] همچنین مردم ایران یکدیگر را برای صرف افطاری به منازل خود دعوت نموده و در اماکن مذهبی به هنگام افطار، نذری توزیع می‌کنند.[۴۶] بنا بر روایتی از پیامبر(ص) پاداش کسی که در ماه رمضان مؤمنی را افطار دهد هرچند با جرعه‌ای آب یا دانه‌ای خرما، برابر با آزادکردن بنده است.[۴۷] در برخی مناطق، بلافاصله پس از اذان مغرب خوانده می‌شود و در برخی پس از صرف افطار اقامه شده و بعد از آن برنامه‌های سخنرانی و مناجات برگزار می‌گردد.
سحرخوانی
در برخی از شهرها اعلام وقت سحر و بیدارکردن مردم به شیوه‌های گوناگون مانند دوره‌گردی مؤذنان و جارچیان در خیابان‌ها، برافروختن فانوس در گلدسته‌ها، طبل و شیپور نواختن، کوبیدن در خانه‌ها و شلیک توپ انجام می‌شده است.[۴۸] همچنین قبل از اذان صبح، دعای سحر و قبل از اذان مغرب، مناجات ربنا از صداوسیمای ایران و بلندگوهای مساجد پخش می‌شود.
اعزام مبلغ
روحانیان شیعه، ماه رمضان برای تبلیغ دین در شهرها و روستاها مستقر می‌شوند و به بیان احکام شرعی، سخنرانی و اقامه نماز جماعت می‌پردازند.[۴۹] همچنین نهادهای تبلیغی در این ماه مبلغانی را به مناطق مختلف ایران و کشورهای دیگر اعزام می‌کنند.[۵۰]
خواندن دسته‌جمعی دعاهای روزانه
شیعیان پس از نمازهای جماعت یومیه، دعای «یا علی یا عظیم» را به صورت دسته‌جمعی می‌خوانند. همچنین معمولا یکی از نمازگزاران دعای «اللهم ادخل علی اهل القبور السرور» و نیز دعاهای هر روز ماه رمضان را با صدای بلند خوانده و دیگران پس از هر فراز آمین می‌گویند.
آیین گرگیعان
گَرگیعان یا قَرقیعان آیینی سنتی است که در شب ۱۵ رمضان و هم‌زمان با ولادت امام حسن(ع) برگزار می‌شود. در این آیین کودکان پس از افطار تا پاسی از شب به درِ خانه‌ها رفته و با خواندن اشعاری، از صاحب‌خانه‌ها شکلات و شیرینی می‌گیرند.[۵۱] گفته شده این سنت از دوران پیامبر(ص) به جا مانده است که مردم به مناسبت ولادت امام حسن(ع) برای عرض تبریک به درِ امام علی(ع) و فاطمه(س) می‌رفتند.[۵۲] آیین گرگیعان در جنوب ایران و کشورهای مصر، عراق، بحرین، امارات و... برگزار می‌شود.[۵۳]
خوردن کله‌پاچه و آجیل مراد در ۲۷ رمضان
در برخی شهرهای ایران مانند تهران و زنجان، روز ۲۷ رمضان را به‌عنوان روز کشته‌شدن ابن‌ملجم دانسته و رسم است که شب بیست‌وهفتم، کله‌پاچه و آجیل مراد می‌خوردند.[۵۴] این آجیل شامل خرما، پسته، فندق، بادام و... بود و می‌بایست کسانی که نامشان محمد، علی و فاطمه است آن را تهیه کنند و روز ۲۷ رمضان میان روزه‌داران توزیع می‌شد.[۵۵]
راهپیمایی روز قدس
امام خمینی در سال ۱۳۵۸ش آخرین جمعه ماه رمضان را در حمایت از مردم فلسطین روز قدس نام‌گذاری کرده است.[۵۶] مسلمانان هر ساله در این روز، در کشورهای مختلف در حمایت از مردم فلسطین و آزادی مسجد الاقصی راهپیمایی می‌کنند.[۵۷]
دیگر آداب و رسوم
- خانه‌تکانی، نظافت و غبارروبی مساجد، اماکن مذهبی، محله‌ها و بازارها در روزهای مانده به رمضان.
- مراسم کلوخ‌اندازان؛ در روز آخر شعبان، مردم در خانه‌های بزرگ‌ترها یا باغ‌ها و تفرج‌گاه‌های جمع می‌شدند و شادی می‌کردند.
- آشتی‌کنان؛ افرادی که با هم قهر بودند، آشتی می‌کردند.
- روزه پیشواز یا پیشباز؛ روزه یک تا سه روز قبل از رمضان، به عنوان پیشباز رمضان روزه می‌گیرند.[۵۸]
- آیین پیراهن مراد و حلقه مراد
- تهیه نان بیست و هفتمی
- دوست دوست، علی دوست.[۵۹]
تعیین آغاز و پایان ماه رمضان
اول و پایان ماه رمضان با یکی از راه‌های زیر ثابت می‌شود:
- رؤیت هلال: خود شخص هلال اول و آخر ماه را ببینید.
- یقین پیدا کردن از گفته عده‌ای.
- شهادت دو مرد عادل که گفته آنها با یکدیگر در تعارض نباشد.
- سی روز از اول ماه قمری قبل گذشته باشد.
- حُکم حاکم شرع.[۶۰]
برخی احادیث، ماه رمضان را سی روزه دانسته[۶۱] و گروهی از علمای شیعه به آن قائل بودند؛[۶۲] اما در مقابل، براساس بعضی روایات، ماه رمضان همچون دیگر ماه‌ها بوده و ممکن است ۲۹ یا ۳۰ روزه باشد.[۶۳] مشهور فقها قائل به این دیدگاه‌اند.[۶۴]
ماه رمضان، با آغاز ماه شوال و اعلام عید فطر پایان می‌یابد. از اعمال عید فطر پرداخت زکات فطره و به‌جاآوردن نماز عید است.[۶۵]
وقایع و مناسبت‌ها
- اعلام ولایتعهدی امام رضا(ع) (۷ رمضان ۲۰۱ق)[۶۶]
- درگذشت حضرت خدیجه (۱۰ رمضان در ۱۰ بعثت)[۶۷]
- مراسم عقد اخوت بین اصحاب پیامبر(ص) و همچنین بین رسول خدا(ص) و امام علی(ع) (۱۲ رمضان ۱ق)[۶۸]
- ولادت امام حسن مجتبی(ع) (۱۵ رمضان ۳ق)[۶۹]
- غزوه بدر (۱۷ رمضان ۲ق)[۷۰]
- شب قدر و نزول قرآن (شب ۱۹ رمضان یا ۲۱ رمضان یا ۲۳ رمضان ۱ق)
- فتح مکه (۲۰ رمضان ۸ق)[۷۱]
- شهادت امام علی(ع) (۲۱ رمضان ۴۰ق)[۷۲]
رمضان در اشعار فارسی
کتاب‌شناسی
درباره ماه رمضان آثار متعددی منتشر شده است که برخی از آنها عبارتند از:
- شهر الله فی الکتاب و السنة اثر محمد محمدی ری‌شهری. این کتاب، گزارشی جامع درباره ویژگی‌ها، فضایل و آداب ماه رمضان و روزه‌داری آن براساس آموزه‌های قرآن و احادیث اهل‌بیت(ع) است. این کتاب با عنوان «ماه خدا (پژوهشی جامع درباره ماه مبارک رمضان از نگاه قرآن و حدیث)» توسط جواد محدثی به فارسی ترجمه شده است. گزیده کتاب نیز با عنوان «مراقبات ماه رمضان» به چاپ رسیده است.[۷۷]
- در محضر ماه مبارک رمضان: پژوهشی در فضایل، اعمال، احکام شرعی و مناسبت‌های ماه مبارک رمضان به قلم ابوالفضل شیخی، انتشارات روضة العباس.
- اهمیت ماه مبارک رمضان از دیدگاه قرآن و روایات، اثر اکبر اکبرزاده مرشدی، انتشارات کوثر هدایت.
- رمضان در فرهنگ مردم اثر سید احمد وکیلیان. این کتاب برگزیده‌ای از آداب و رسوم و باورهای مردم ایران درباره ماه رمضان است که توسط انتشارات سروش چاپ شده است.[۷۸]
نگارخانه
-
-
نماز عید فطر در دهلی نو.
-
نماز عید فطر در مصلی تهران.
-
سفره‌های افطار در حرم امام رضا(ع).
-
سفره‌های افطار در استانبول.
پانویس
- ↑ قرشی، قاموس قرآن، ۱۴۱۲ق، ج۳، ص۱۲۳.
- ↑ بستانی، فرهنگ ابجدی، ۱۳۷۵ش، ص۴۴۳.
- ↑ سوره بقره، آیه۱۸۵.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۶۲۹.
- ↑ بقره، آیه ۱۸۵.
- ↑ قرائتی، تفسیر نور، ۱۳۸۸ش، ج۱، ص۲۸۵.
- ↑ سوره قدر، آیه۱.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به: کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۴، ص۶۶، ۱۵۷ و ۱۵۸.
- ↑ نگاه کنید به: طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۱۰، ص۷۸۶.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۲۰، ص۳۳۴.
- ↑ راغب، مفردات ألفاظ القرآن، ۱۴۱۲ق، ص۳۶۶.
- ↑ مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۵۵، ص۳۴۱.
- ↑ مازندرانی، شرح الکافی، ۱۳۸۲ق، ج۶، ص۱۱۰.
- ↑ مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۹۳، ص۳۴۶.
- ↑ مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۹۳، ص۳۴۸.
- ↑ شیخ صدوق، من لايحضره الفقيه، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۱۶۰.
- ↑ صدوق، الامالی، ۱۳۷۶ش، ص۱۹، ح۱.
- ↑ مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۹۳، ص۳۴۲.
- ↑ مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۹۳، ص۳۴۰.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۴، ص۶۶.
- ↑ طباطبایی یزدی، العروة الوثقی (محشی)، ۱۴۱۹ق، ج۳، ص۵۲۱.
- ↑ علامه حلی، تذکرة الفقها، ۱۴۱۴ق، ج۶، ص۵.
- ↑ سوره بقره، آیات ۱۸۳-۱۸۵ و ۱۸۷.
- ↑ نگاه کنید به موسوی گلپایگانی، مجمع المسائل، ۱۴۰۹ق، ج۳، ص۲۱۵.
- ↑ سید بن طاووس، الإقبال بالأعمال الحسنة، ۱۳۷۶ش، ج۱، ص۱۵۶–۱۸۵.
- ↑ سید بن طاووس، الإقبال بالأعمال الحسنة، ۱۳۷۶ش، ج۱، ص۱۳۸.
- ↑ سید بن طاووس، الإقبال بالأعمال الحسنة، ۱۳۷۶ش، ج۱، ص۷۹ و ۸۰.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۶۳۰.
- ↑ مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۹۳، ص۳۴۱.
- ↑ «زمان پخش ترتیل جزءخوانی قرآن کریم در تلویزیون + جدول»، ایسنا.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به: کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۴، ص۱۵۶–۱۶۰.
- ↑ نگاه کنید به: کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۴، ص۱۵۸، ح۸؛ صدوق، الخصال، ۱۳۶۲ش، ج۲، ص۵۰۸، ح۱.
- ↑ صدوق، الخصال، ۱۳۶۲ش، ج۲، ص۵۱۹.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۲۰، ص۳۳۴.
- ↑ مجیدی خامنه، «شبهای قدر در ایران»، ص۲۱.
- ↑ مجیدی خامنه، «شبهای قدر در ایران»، ص۲۲.
- ↑ نگاه کنید به: قمی، مفاتیح الجنان، نشر اسوه، ص۱۸۳ و ۲۳۸ و ۲۳۹.
- ↑ قمی، مفاتیح الجنان، نشر اسوه، ص۱۸۳ و۱۸۴.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، دار احیاءالتراث العربی، ج۱۲، ص۱۸۷–۱۹۰.
- ↑ «چرا شیعیان نماز تراویح نمی‌خوانند؟»، سایت حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت.
- ↑ صادقی فدکی، «تراویح»، دانشنامه حج و حرمین شریفین.
- ↑ قمی، مفاتیح الجنان، نشر اسوه، ص۲۳۴.
- ↑ قمی، مفاتیح الجنان، نشر اسوه، ص۲۳۴.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۴، ص۱۷۵، ح۳.
- ↑ «رمضـان در کشورهای مختلف جهان»، سایت کیهان.
- ↑ «افطاری»، مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ صدوق، عیون اخبار الرضا(ع)، ۱۳۷۸ق، ج۱، ص۲۹۵–۲۹۷، ح۵۳.
- ↑ نگاه کنید به: رحیمی، «رمضان».
- ↑ «تبلیغ، قلب دین»، خبرگزاری فارس.
- ↑ «آغاز ثبت‌نام مبلغان در خارج از كشور».، خبرگزاری رسمی حوزه
- ↑ «آئین گرگیعان در بین عرب‌های خوزستان»، وبگاه عصر ایران.
- ↑ «آئین گرگیعان در بین عرب‌های خوزستان»، وبگاه عصر ایران.
- ↑ «آئین گرگیعان در بین عرب‌های خوزستان»، وبگاه عصر ایران.
- ↑ رشیدی مهرآبادی، «ماه رمضان در تهران قدیم»، سایت تبیان؛ «سنت‌های رايج ماه رمضان در استان زنجان»، سایت استانداری زنجان.
- ↑ «رمضان امروز؛ رمضان قدیم از خوردن آجیل مراد و کله‌پاچه تا پوشاندن رخت نو به تن نیازمندان»، باشگاه خبرنگاران دانشجویی ایران.
- ↑ امام خمینی، صحیفه امام، ۱۳۸۹ش، ج۹، ص۲۶۷.
- ↑ «جهان و روز جهانی قدس»، خبرگزاری تسنیم.
- ↑ نگاه کنید به: رحیمی، «رمضان»، دانشنامه جهان اسلام.
- ↑ «مراسم سنتی دوست، دوست و پیراهن مراد در شب بیست و هفتم ماه رمضان یزد»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.
- ↑ امام خمینی، توضیح المسائل (محشی)، ۱۴۲۴ق، ج۱، ص۹۵۹.
- ↑ حرعاملی، وسائل الشیعة، ۱۴۰۹ق، ج۱۰، ص۲۶۸–۲۷۴.
- ↑ سید ابن طاووس، الإقبال، ۱۳۷۶ش، ج۱، ص۳۳–۳۵.
- ↑ حرعاملی، وسائل الشیعة، ۱۴۰۹ق، ج۱۰، ص۲۶۱–۲۶۸.
- ↑ نگاه کنید به: بحرانی، الحدائق الناضرة، ۱۴۰۵ق، ج۱۳، ص۲۷۰–۲۷۱؛ آملی، مصباح الهدی، ۱۳۸۰ق، ج۸، ص۳۸۴.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴ق، ج۱۱، ص۳۳۲-۳۳۳.
- ↑ یعقوبی، تاریخ یعقوبی، ۱۳۷۸ش، ج۲، ص۴۶۵.
- ↑ ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۸، ص۱۴.
- ↑ قمی، وقایع الایام، ۱۳۸۹ش، ص۵۸.
- ↑ شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۵؛ طبری، تاریخ طبری، ۱۳۸۷ق، ج۲، ص۵۳۷.
- ↑ یعقوبی، تاریخ یعقوبی، دار صادر، ج۲، ص۴۵.
- ↑ طبری، تاریخ الطبری، ۱۳۸۷ق، ج۲، ص۳۴۳.
- ↑ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۹.
- ↑ مولانا «دیوان شمس» رباعی ۵۳۷..
- ↑ مولانا «دیوان شمس» غزل ۳۷۰..
- ↑ شاه نعمت‌الله ولی » غزل ۲۶۴..
- ↑ صائب تبریزی «دیوان اشعار» غزل ۲۱۹۸..
- ↑ «ماه خدا (پژوهشی جامع درباره ماه مبارک رمضان از نگاه قرآن و حدیث)»، پایگاه رسمی محمد محمدی ری‌شهری..
- ↑ «رمضان در فرهنگ مردم»، مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
یادداشت
- ↑ براساس روایات، مقدرات انسان‌ها مانند حوادث و بلایا و روزی‌ها مقرر می‌شود در حقیقت تمام روزی‌ها و بهره‌های مادی و معنوی آنها نوشته می‌شود.
منابع
- «آغاز ثبت‌نام مبلغان در خارج از كشور»، خبرگزاری رسمی حوزه، درج مطلب ۹ خرداد ۱۳۹۰ش، مشاهده ۲۹ فروردین ۱۴۰۲ش.
- آملی، میرزا محمدتقی، مصباح الهدی فی شرح عروة الوثقی، تهران، نشر مؤلف، ۱۳۸۰ق.
- «افطاری»، سایت مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی، تاریخ انتشار: ۲۲ اردیبهشت ۱۴۰۰ش، تاریخ بازدید: ۱۰ اردیبهشت ۱۴۰۲ش.
- امام خمینی، سید روح‌الله، توضیح المسائل (محشی)، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ هشتم، ۱۴۲۴ق.
- امام خمینی، سید روح‌الله، صحیفه امام، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۹ش.
- بحرانی، شیخ یوسف، الحدائق الناضره فی أحکام العترة الطاهرة، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، ۱۴۰۵ق.
- «تبلیغ، قلب دین»، خبرگزاری فارس، تاریخ انتشار: ۸ تیر ۱۳۹۸ش، تاریخ بازدید: ۱۰ اردیبهشت ۱۴۰۲ش.
- «چرا شیعیان نماز تراویح نمی‌خوانند؟»، حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت، تاریخ درج مطلب: ۲۴ دی ۱۳۹۱ش، تاریخ بازدید: ۱۸ فروردین ۱۴۰۱ش.
- حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، قم، مؤسسة آل البیت (ع)، ۱۴۰۹ق.
- راغب، حسین بن محمد، مفردات ألفاظ القرآن، بیروت - دمشق، دار القلم-دار الشامیة، چاپ اول، ۱۴۱۲ق.
- رحیمی، فاطمه، «رمضان»، دانشنامه جهان اسلام، (ج۲۰)، تاریخ بازدید: ۱۸ فروردین ۱۴۰۱ش.
- «رمضـان در کشورهای مختلف جهان»، سایت کیهان، تاریخ انتشار: ۲۵ فروردین ۱۴۰۲ش، تاریخ بازدید: ۱۰ اردیبهشت ۱۴۰۲ش.
- سید ابن طاووس، علی بن موسی، الاقبال بالاعمال الحسنة فیما یعمل مرة فی السنة، تحقیق و تصحیح جواد قیومی اصفهانی، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول، ۱۳۷۶ش.
- صدوق، محمد بن علی، الامالی، تهران، کتابچی، چاپ ششم، ۱۳۷۶ش.
- صدوق، محمد بن علی، الخصال، تحقیق و تصحیح علی اکبر غفاری، قم، جامعه مدرسین، چاپ اول، ۱۳۶۲ش.
- صدوق، محمد بن علی، عیون اخبار الرضا (ع)، تحقیق و تصحیح مهدی لاجوردی، تهران، نشر جهان، چاپ اول، ۱۳۷۸ق.
- طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، چاپ دوم، ۱۳۹۰ق.
- طباطبایی یزدی، سیدمحمد کاظم، العروة الوثقی (محشی)، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، ۱۴۱۹ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران، ناصر خسرو، چاپ سوم، ۱۳۷۲ش.
- طبری، تاریخ الأمم و الملوک، تحقیق محمد أبو الفضل ابراهیم، بیروت، دار التراث، ط الثانیة، ۱۳۸۷ق.
- «فرهنگ غذایی جهان در ماه رمضان+ تصاویر»، سایت الکوثر، تاریخ بازدید: ۱۸ فروردین ۱۴۰۱ش.
- قرائتی، محسن، تفسیر نور، تهران، مرکز فرهنگی درسهایی از قرآن، چاپ اول، ۱۳۸۸ش.
- قمی، شیخ عباس، مفاتیح الجنان، قم، نشر اسوه، بی‌تا.
- قمی، شیخ عباس، فیض العلام فی عمل الشهور و وقایع الایام، انتشارات صبح پیروزی، بی‌تا.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تحقیق و تصحیح علی‌اکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.
- مازندرانی، شرح الکافی (الاصول و الروضة)، تحقیق و تصحیح ابوالحسن شعرانی، تهران، المکتبة الإسلامیة، چاپ اول، ۱۳۸۲ق.
- «ماه مبارک رمضان نمادی از هویت دینی جامعه اسلامی است»، خبرگزاری بین‌المللی قرآن، تاریخ درج مطلب: ۸ خرداد ۱۳۹۵ش، تاریخ بازدید: ۱۸ فروردین ۱۴۰۱ش.
- مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار (ع)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق.
- مجیدی خامنه، فریده، «شبهای قدر در ایران»، در مجله گلستان قرآن، شماره ۳۷، آذر ۱۳۷۹ش.
- مفید، محمد بن محمد، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، تصحیح مؤسسة آل البیت، قم، کنگره شیخ مفید، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.
- موسوی گلپایگانی، سید محمدرضا، مجمع المسائل، تحقیق و تصحح: علی کریمی جهرمی، علی ثابتی همدانی و علی نیری همدانی، دار القرآن الکریم، قم، چاپ دوم، ۱۴۰۹ق
- نجفی، محمدحسن، جواهرالکلام فی شرح شرائع الإسلام، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ هفتم، بی‌تا.
| وقایع |  | ||||
|---|---|---|---|---|---|
| آیین‌ها | |||||
| عبادات |
| ||||
| احکام روزه | یوم الشک • روزه مسافر • افطار • سحری • مبطلات روزه • مد طعام • کفاره روزه • روزه‌خواری • بقای بر جنابت • کفاره جمع • رؤیت هلال | ||||
| مناسبت‌ها | |||||
| وابسته | آیه روزه • استهلال • خطبه شعبانیه • زکات فطره • نماز عید • عید فطر • ستاد استهلال • آیه ۱۸۵ سوره بقره • روزه پیشواز | ||||