سوره لیل

سوره لیل

شمس سوره شمس لیل ضحی سوره ضحی
شماره سوره	۹۲
جزء	۳۰
نزول
ترتیب نزول	۹
مکی/مدنی	مکی
اطلاعات آماری
تعداد آیات	۲۱
تعداد کلمات	۷۱
تعداد حروف	۳۱۶

سوره لیل، نود و دومین سوره و از سوره‌های مکی قرآن که در جزء سی‌ام جای دارد. چون در آغازِ این سوره به لیل (شب) سوگند یاد شده، آن را «‌لیل‌» نامیده‌اند. سوره لیل از دو گروه سخن می‌گوید: گروهی که پرهیزکارند و با بخشش مال، به دنبال خشنودی خدا هستند و گروهی که تنگ‌نظرند و وعده بهشت را دروغ می‌دانند.

در روایات آمده است هر كس سوره لیل را بخواند، خداوند آنقدر به او می‌بخشد که راضی شود، و او را از سختی‌ها نجات می‌دهد و مسیر زندگی را برایش آسان می‌سازد.

معرفی

• سبب نامگذاری

این سوره را «‌لیل‌» می‌نامند، چون خداوند در آغاز آن به شب، قسم خورده است

• محل و ترتیب نزول

سوره لیل جزو سوره‌های مَکّی و در ترتیب نزول، نهمین سوره‌ای است که بر پیامبر(ص) نازل شده است. این سوره در چینش کنونی مُصحَف، نود و دومین سوره است و در جزء ۳۰ قرآن جای دارد.علامه طباطبایی با توجه به نظم و سیاق آیات، احتمال مکی و یا مدنی بودن سوره را داده است.

• تعداد آیات و ترتیب:

سوره لیل ۲۱ آیه، ۷۱ کلمه و ۳۱۶ حرف دارد. این سوره جزو سوره‌های مفصلات (دارای آیات کوتاه) و از سوره‌هایی است که با سوگند آغاز می‌شود.

محتوا

این سوره احوال و سرنوشت دو گروه را بیان می‌کند.

1. نخست، گروه پرهیزکاران و تقواپیشگان؛ یعنی کسانی که در راه خدا انفاق می‌کنند و با بخششِ مال برای جلب خشنودی خدا، پاکدلی می‌یابند. قرآن به آنان وعده خشنودی خدا و رستگاری می‌دهد.
2. دوم، گروه شقاوت‌پیشه (سخت‌دل)؛ یعنی کسانی که خساست می‌ورزند و وعده بهشت را دروغ می‌پندارند. قرآن این افراد را به هلاکت تهدید می‌کند می‌گوید اینان مالشان را از روی دنیادوستی و تنگ‌نظری، از بخشش به دیگران دریغ می‌کنند؛ در حالی که این مال فریادرس آنان در روز جزا نخواهد بود.المیزان غرض سوره را انذار و بیم دادن دانسته از این راه که به انسان‌ها بفهماند تلاش‌هایشان متفاوت است ، بعضى از آنها انفاق مى کنند، و از خدا پروا دارند، و وعده نیکوی خدا را تصدیق مى کنند، و خداى تعالى هم در مقابل ، حیاتى جاودانه و سراسر سعادت در اختیارشان مى گذارد، و بعضى دیگرند که بخل مى ورزند، و خود را بى‌نياز می‌بینند و وعده نیکوی خداوند را تکذیب مى کنند، و خداوند هم آنان را به سوی عاقبتی شقاوتمند رهنمون می‌شود. وی هم چنان بر این باور است که در این سوره بر انفاق مال عنایت ویژه ای شده‌است.

نکات تفسیری

• جمله إِنَّ سَعْيَكُمْ لَشَتَّىٰ یا جواب قسم‌های سه گانه‌ای است که پیش از این ذکر شده اند یعنی سوگند به شب و روز و به خدای آفریدگار نر و ماده مطلب از این قرار است که اعمال و تلاش شما انسان ها مختلف است. ممکن است نیز جواب قسم‌های ذکر شده در تقدیر باشد واین آیه إِنَّ سَعْيَكُمْ لَشَتَّىٰ جمله مستقلی باشد.
• سعیکم می‌تواند به معنای عمل باشد یعنی عمل شما مختلف است یا برای بهشت است یا برای دوزخ چنان‌چه ابن عباس گفته است و می‌تواند به معنای سعی و تلاش باشد. سعی برای دنیا یا آخرتبرخی نیز شتی در آیه را به معنای اختلاف در پاداش و جزا دانسته‌اند.

شأن نزول

درباره شأن نزول سوره لیل در تفسیر نمونه آمده‌است: مردى شاخه‌ی يكى از درختان خرمایش بالاى خانه فرد فقيرى قرار گرفته بود. صاحب نخل هرگاه برای چیدن خرما بالا می‌رفت، گاه چند دانه از آنها در خانه همسایه فقير مى‌افتاد و كودكانش آنها را برمى‌داشتند. آن مرد از نخل پایین می‌آمد و خرما را از دست کودکان مى‌گرفت و اگر خرما را در دهان يكى از آنها مى‌ديد انگشتش را در داخل دهان او مى كرد تا خرما را بيرون آورد.

مرد فقير نزد پيامبر(ص) شكايت کرد و پیامبر(ص) با صاحب نخل دیدار كرد و به او پیشنهاد داد در ازای مالکیت این نخل، نخلى در بهشت برای او تضمین می‌کند؛ اما آن شخص نپذیرفت. یکی از اصحاب پيامبر(ص) به نام «ابوالدَّحداح»، آن نخل را به چهل نخل از مالک آن خرید و در اختیار پیامبر گذاشت تا رسول خدا(ص) آن را به آن خانواده فقیر ببخشد. در اينجا سوره والليل نازل شد.

دو گونه هدایت الهی

علامه طباطبائی ذیل آیه ۱۲ این سوره می‌نویسد: هدایت گاهی به معنای نشان دادن راه است(ارائه طریق) و گاه به معنای رساندن جویای هدایت به مقصد و هدف است( ایصال الی المطلوب) و بر اساس آیه ۱۲ (إِنَّ عَلَيْنَا لَلْهُدَىٰ ترجمه:همانا هدايت بر ماست.) هدایت در باره خداوند متعال هم می‌تواند به معنای نخست باشد زیرا خداوند مردمان(جنیان و آدمیان) را آفریده تا بندگی‌اش کنند و حکمتش اقتضاء می‌کند که آنان را به سوی عبادت که هدف خلقتشان است هدایت کند و به این در آیات فراوانی از قرآن اشاره و تصریح شده‌است. هدایت به معنای دوم (ایصال الی المطلوب)نیز درباره خداوند صادق است چرا که از شوؤن ربوبیت الهی است و مطلوب، همان بهره‌مندی بندگان از حیات طیبه و سعادت ابدی و استقرار در بهشت در آخرت در پرتو بندگی و عبودیت و اعمال صالح است.

فضیلت و خواص

مقالهٔ اصلی: فضائل سور

در تفسیر مجمع البیان از پیامبر(ص) نقل شده است هر كس سوره لیل را قرائت كند، خداوند به اندازه‌ای به او نعمت می‌دهد تا راضی شود و او را از سختی و تنگی رهایی می‌دهد و كارها را بر او آسان می‌كند. همچنین شیخ صدوق از امام صادق(ع) روایت می‌کند هر كه سوره لیل را در روز یا شب قرائت كند، تمام اعضای بدنش بر اعمال نیک او شهادت می‌دهند و خداوند شهادت آنها را می‌پذیرد و فرد به بهشت راهنمایی می‌شود.

در تفسیر برهان برای این سوره خواصی ذکر شده است، از جمله ندیدن حوادث ناخوشایند، امنیت و بهره مندشدن از (نعمت) خوب خوابیدن درمان تب و به هوش آمدن بیمار مبتلا به صَرع اگر در گوش او خوانده شود.

واللیل در ادبیات

«واللیل» در متون ادبی به عنوان کنایه از زیبایی موی معشوق بکار رفته است به عنوان نمونه عطار در وصف پیامبر(ص) می‌گوید:

عطار

چیست والشمس آفتاب روی او

چیست واللیل آیتِ گیسوی او

فخرالدین عراقی نیز در وصف رسول خاتم گفته است

خاتم انبیاء، رسول هدی

صاحب جبرئیل، امینِ خدا

قصد و مقصود و آخر و اول

اولین خلق و آخرین مُرسَل

پادشاه دیارِ جود و وجود

مقصد علم و عالَمِ مقصود...

چاکرش آفتاب و بنده سهیل

روی او «والضحی» و مو «واللیل»

ملااحمد نراقی در باره پیامبر(ص)

چارده خورشید گردون شرف

چارده بدر منیر بی کلف

اولین شان آن مهین وخشور بود

کز جبین او فروزان نور بود

والضحی یک لمعه ای از نور او

نکهتی واللیل از گیسوی او

ابن یمین در وصف امام رضا(ع) این‌گونه سروده است

ظلمت و نور جهان عکسی ز موی و روی اوست

موی او واللیل اذ یغشی و رویش والضحاست

متن و ترجمه سوره لیل

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَٰنِ الرَّحِيمِ

﴿وَاللَّيْلِ إِذَا يَغْشَى ۝١ وَالنَّهَارِ إِذَا تَجَلَّى ۝٢ وَمَا خَلَقَ الذَّكَرَ وَالْأُنْثَى ۝٣ إِنَّ سَعْيَكُمْ لَشَتَّى ۝٤ فَأَمَّا مَنْ أَعْطَى وَاتَّقَى ۝٥ وَصَدَّقَ بِالْحُسْنَى ۝٦ فَسَنُيَسِّرُهُ لِلْيُسْرَى ۝٧ وَأَمَّا مَنْ بَخِلَ وَاسْتَغْنَى ۝٨ وَكَذَّبَ بِالْحُسْنَى ۝٩ فَسَنُيَسِّرُهُ لِلْعُسْرَى ۝١٠ وَمَا يُغْنِي عَنْهُ مَالُهُ إِذَا تَرَدَّى ۝١١ إِنَّ عَلَيْنَا لَلْهُدَى ۝١٢ وَإِنَّ لَنَا لَلْآخِرَةَ وَالْأُولَى ۝١٣ فَأَنْذَرْتُكُمْ نَارًا تَلَظَّى ۝١٤ لَا يَصْلَاهَا إِلَّا الْأَشْقَى ۝١٥ الَّذِي كَذَّبَ وَتَوَلَّى ۝١٦ وَسَيُجَنَّبُهَا الْأَتْقَى ۝١٧ الَّذِي يُؤْتِي مَالَهُ يَتَزَكَّى ۝١٨ وَمَا لِأَحَدٍ عِنْدَهُ مِنْ نِعْمَةٍ تُجْزَى ۝١٩ إِلَّا ابْتِغَاءَ وَجْهِ رَبِّهِ الْأَعْلَى ۝٢٠ وَلَسَوْفَ يَرْضَى ۝٢١﴾

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَٰنِ الرَّحِيمِ

﴿وَاللَّيْلِ إِذَا يَغْشَى ۝١﴾

﴿به نام خداوند رحمتگر مهربان. سوگند به شب چون پرده افکند ۝١﴾

﴿وَالنَّهَارِ إِذَا تَجَلَّى ۝٢﴾

﴿سوگند به روز چون جلوه گری آغازد ۝٢﴾

﴿وَمَا خَلَقَ الذَّكَرَ وَالْأُنْثَى ۝٣﴾

﴿و [سوگند به] آنکه نر و ماده را آفرید ۝٣﴾

﴿إِنَّ سَعْيَكُمْ لَشَتَّى ۝٤﴾

﴿که همانا تلاش شما پراکنده است ۝٤﴾

﴿فَأَمَّا مَنْ أَعْطَى وَاتَّقَى ۝٥﴾

﴿اما آنکه [حق خدا را] داد و پروا داشت ۝٥﴾

﴿وَصَدَّقَ بِالْحُسْنَى ۝٦﴾

﴿و [پاداش] نیکوتر را تصدیق کرد ۝٦﴾

﴿فَسَنُيَسِّرُهُ لِلْيُسْرَى ۝٧﴾

﴿بزودی راه آسانی پیش پای او خواهیم گذاشت ۝٧﴾

﴿وَأَمَّا مَنْ بَخِلَ وَاسْتَغْنَى ۝٨﴾

﴿و اما آنکه بخل ورزید و خود را بی‌نیاز دید ۝٨﴾

﴿وَكَذَّبَ بِالْحُسْنَى ۝٩﴾

﴿و [پاداش] نیکوتر را به دروغ گرفت ۝٩﴾

﴿فَسَنُيَسِّرُهُ لِلْعُسْرَى ۝١٠﴾

﴿بزودی راه دشواری به او خواهیم نمود ۝١٠﴾

﴿وَمَا يُغْنِي عَنْهُ مَالُهُ إِذَا تَرَدَّى ۝١١﴾

﴿و چون هلاک شد [دیگر] مال او به کارش نمی‌آید ۝١١﴾

﴿إِنَّ عَلَيْنَا لَلْهُدَى ۝١٢﴾

﴿همانا هدایت بر ماست ۝١٢﴾

﴿وَإِنَّ لَنَا لَلْآخِرَةَ وَالْأُولَى ۝١٣﴾

﴿و در حقیقت دنیا و آخرت از آن ماست ۝١٣﴾

﴿فَأَنْذَرْتُكُمْ نَارًا تَلَظَّى ۝١٤﴾

﴿پس شما را به آتشی که زبانه می‌کشد هشدار دادم ۝١٤﴾

﴿لَا يَصْلَاهَا إِلَّا الْأَشْقَى ۝١٥﴾

﴿جز نگون‌بخت‌تر[ین مردم] در آن درنیاید ۝١٥﴾

﴿الَّذِي كَذَّبَ وَتَوَلَّى ۝١٦﴾

﴿همان که تکذیب کرد و رخ برتافت ۝١٦﴾

﴿وَسَيُجَنَّبُهَا الْأَتْقَى ۝١٧﴾

﴿و پاک‌رفتارتر[ین مردم] از آن دور داشته خواهد شد ۝١٧﴾

﴿الَّذِي يُؤْتِي مَالَهُ يَتَزَكَّى ۝١٨﴾

﴿همان که مال خود را می‌دهد [برای آنکه] پاک شود ۝١٨﴾

﴿وَمَا لِأَحَدٍ عِنْدَهُ مِنْ نِعْمَةٍ تُجْزَى ۝١٩﴾

﴿و هیچ‌کس را به قصد پاداش‌یافتن نعمت نمی‌بخشد ۝١٩﴾

﴿إِلَّا ابْتِغَاءَ وَجْهِ رَبِّهِ الْأَعْلَى ۝٢٠﴾

﴿جز خواستن رضای پروردگارش که بسی برتر است [منظوری ندارد] ۝٢٠﴾

﴿وَلَسَوْفَ يَرْضَى ۝٢١﴾

﴿و قطعاً بزودی خشنود خواهد شد ۝٢١﴾

﴿به نام خداوند رحمتگر مهربان. سوگند به شب چون پرده افکند ۝١ سوگند به روز چون جلوه گری آغازد ۝٢ و [سوگند به] آنکه نر و ماده را آفرید ۝٣ که همانا تلاش شما پراکنده است ۝٤ اما آنکه [حق خدا را] داد و پروا داشت ۝٥ و [پاداش] نیکوتر را تصدیق کرد ۝٦ بزودی راه آسانی پیش پای او خواهیم گذاشت ۝٧ و اما آنکه بخل ورزید و خود را بی‌نیاز دید ۝٨ و [پاداش] نیکوتر را به دروغ گرفت ۝٩ بزودی راه دشواری به او خواهیم نمود ۝١٠ و چون هلاک شد [دیگر] مال او به کارش نمی‌آید ۝١١ همانا هدایت بر ماست ۝١٢ و در حقیقت دنیا و آخرت از آن ماست ۝١٣ پس شما را به آتشی که زبانه می‌کشد هشدار دادم ۝١٤ جز نگون‌بخت‌تر[ین مردم] در آن درنیاید ۝١٥ همان که تکذیب کرد و رخ برتافت ۝١٦ و پاک‌رفتارتر[ین مردم] از آن دور داشته خواهد شد ۝١٧ همان که مال خود را می‌دهد [برای آنکه] پاک شود ۝١٨ و هیچ‌کس را به قصد پاداش‌یافتن نعمت نمی‌بخشد ۝١٩ جز خواستن رضای پروردگارش که بسی برتر است [منظوری ندارد] ۝٢٠ و قطعاً بزودی خشنود خواهد شد ۝٢١﴾

سوره پیشین: سوره شمس	سوره لیل سوره‌های مکی • سوره‌های مدنی	سوره پسین: سوره ضحی
١.فاتحه ٢.بقره ٣.آل‌عمران ٤.نساء ٥.مائده ٦.انعام ٧.اعراف ٨.انفال ٩.توبه ١٠.یونس ١١.هود ١٢.یوسف ١٣.رعد ١٤.ابراهیم ١٥.حجر ١٦.نحل ١٧.اسراء ١٨.کهف ١٩.مریم ٢٠.طه ٢١.انبیاء ٢٢.حج ٢٣.مؤمنون ٢٤.نور ٢٥.فرقان ٢٦.شعراء ٢٧.نمل ٢٨.قصص ٢٩.عنکبوت ٣٠.روم ٣١.لقمان ٣٢.سجده ٣٣.احزاب ٣٤.سبأ ٣٥.فاطر ٣٦.یس ٣٧.صافات ٣٨.ص ٣٩.زمر ٤٠.غافر ٤١.فصلت ٤٢.شوری ٤٣.زخرف ٤٤.دخان ٤٥.جاثیه ٤٦.احقاف ٤٧.محمد ٤٨.فتح ٤٩.حجرات ٥٠.ق ٥١.ذاریات ٥٢.طور ٥٣.نجم ٥٤.قمر ٥٥.الرحمن ٥٦.واقعه ٥٧.حدید ٥٨.مجادله ٥٩.حشر ٦٠.ممتحنه ٦١.صف ٦٢.جمعه ٦٣.منافقون ٦٤.تغابن ٦٥.طلاق ٦٦.تحریم ٦٧.ملک ٦٨.قلم ٦٩.حاقه ٧٠.معارج ٧١.نوح ٧٢.جن ٧٣.مزمل ٧٤.مدثر ٧٥.قیامه ٧٦.انسان ٧٧.مرسلات ٧٨.نبأ ٧٩.نازعات ٨٠.عبس ٨١.تکویر ٨٢.انفطار ٨٣.مطففین ٨٤.انشقاق ٨٥.بروج ٨٦.طارق ٨٧.اعلی ٨٨.غاشیه ٨٩.فجر ٩٠.بلد ٩١.شمس ٩٢.لیل ٩٣.ضحی ٩٤.شرح ٩٥.تین ٩٦.علق ٩٧.قدر ٩٨.بینه ٩٩.زلزله ١٠٠.عادیات ١٠١.قارعه ١٠٢.تکاثر ١٠٣.عصر ١٠٤.همزه ١٠٥.فیل ١٠٦.قریش ١٠٧.ماعون ١٠٨.کوثر ١٠٩.کافرون ١١٠.نصر ١١١.مسد ١١٢.اخلاص ١١٣.فلق ١١٤.ناس

منابع

• قرآن کریم، ترجمه محمدمهدی فولادوند، تهران، دارالقرآن الکریم، ۱۴۱۸ق/۱۳۷۶ش.
• بحرانی، سیدهاشم، البرهان، ترجمه رضا ناظمیان، علی گنجیان و صادق خورشا، تهران، کتاب صبح، نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور، ۱۳۸۸ش.
• دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی، ج۲، به کوشش بهاءالدین خرمشاهی، تهران، دوستان-ناهید، ۱۳۷۷ش.
• صدوق، محمد بن علی، ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، تحقیق: صادق حسن زاده، تهران، ارمغان طوبی، ۱۳۸۲ش.
• طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، چاپ اول، ۱۴۱۵ق.
• معرفت، محمدهادی، آموزش علوم قرآن، [بی‌جا]، مرکز چاپ و نشر سازمان تبلیغات اسلامی، چاپ اول، ۱۳۷۱ش.
• مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۸۰ش.

پیوند به بیرون

• قرائت سوره لیل