روزه روز عاشورا به‌سبب گوناگونی روایات آن، مورد اختلاف علمای شیعه و سنی است. برخی پیشنیه این عمل، را صدر اسلام و قبل از آن دانسته‌اند. فقیهان متاخر شیعه روزه این روز را با نیت حزن و اندوه مستحب دانسته و معاصرین از آنها بر مکروه، بدعت و حرام بودن آن فتوا داده‌اند. در مقابل بیشتر عالمان اهل سنت براساس روایاتی که روزه این روز را به صدر اسلام و قبل از آن مستند می‌کند این عمل را مستحب دانسته و برخی از آنها این عمل را بدعت و نشانه دشمنی با اهل‌بیت(ع) دانسته‌اند.
دیدگاه شیعه
برخی اندیشمندان معتقدند، بیشتر فقیهان متاخر شیعه روزهٔ روز عاشورا را به نیت اندوه و حزن مستحب دانسته‌اند،[۱] اما بیشتر فقیهان معاصر، روزه این روز را مکروه و برخی آن‌را بدعت و حرام برشمرده‌اند،[۲] آنها با نقل برخی روایات و دلایل تاریخی، روزه این روز را به بنی‌امیه به‌جهت شکرانه و تبرک‌جستن آنها برای نبرد با حسین بن علی(ع) و شهادت او در واقعه کربلا نسبت داده‌اند.[۳] اختلاف علما بر پایه مضطرب بودن مجموعه روایاتی است که برخی از آنها سفارش به روزه گرفتن در این روز و برخی از این عمل نهی کردهاند.[۴] براین‌اساس، فقیهانی همچون محدث بحرانی،[۵] خوانساری،[۶] نراقی،[۷] فتوای حرمت روزه در این روز را پذیرفته و احادیث دال بر استحباب روزه در روز عاشورا را حمل بر تقیه کردهاند. این‌درحالی‌است که بیشتر فقیهان متأخر همچون سید یزدی، بروجردی، حکیم و امام خمینی به مکروه بودن روزه در این روز فتوا داده‌اند.[۸] برخی همچون شیخ طوسی با الهام از روایتی از حضرت صادق(ع)،[۹] روزه گرفتن این روز به نیت حزن و اندوه، و افطار قبل از غروب آفتاب را راه جمع بین دو گروه روایات معرفی کردهاند.[۱۰]
«... آری! روزه این روز [عاشورا] فقط برای شادی بنی‌امیه است. حسین(ع) در این روز مصیبت دیده است، اگر تو هم مصیبت‌زده هستی این روز را روزه نگیر و اگر از کسانی هستی که قصد شماتت به اهل‌بیت(ع) را داری و خشنودی بنی‌امیّه تو را خشنود می‌کند این روز را روزه بدار.»
دیدگاه اهل سنت
بیشتر علمای اهل سنت به‌واسطه مجموعه‌ای از روایات و گزارشات تاریخی به مستحب بودن روزه روز عاشورا فتوا داده و ادعا کردهاند، روزه این روز قبل از اسلام و از سنت‌های آیین یهود بوده است؛ که پیامبر(ص) پس از ورود به مدینه و اطلاع از این عملِ یهود، آن‌را انجام داد و دیگران را به آن سفارش کرد.[۱۱] آنها معتقدند پس از آن با واجب شدن روزه ماه رمضان، وجوب روزه این روز از بین رفت و حکم استحباب پذیرفت. (واجب بودن روزه روز عاشورا قبل از روزه رمضان در صدر اسلام، در برخی روایات شیعه نیز یافت می‌شود.[۱۲]) این‌درحالی‌است که در مقابل کسانی چون فخر رازی با دلایلی متعدد، تبعیت پیامبر از آیین یهود را عملی اشتباه دانسته و آن را انکار کرده است.[۱۳] منّاوی از دیگر عالمان اهل سنت نیز، روزه روز عاشورا را بدعتی دانسته که قاتلین حسین(ع) آن‌را پایه‌گذاری کردهاند؛[۱۴] او سرمه‌کشیدن یا هر عملی که نشان از شادی و عید در این روز دارد را علامتی بر بغض و دشمنی با اهل بیت(ع) دانسته است.[۱۵]
اشکال‌ها به دیدگاه استحباب روزه عاشورا و روایات آن
به‌‌اعتقاد برخی محققین، اشکالاتی نظیر: بی‌اطلاعی پیامبر(ص) از وجود چنین روزه‌ای، عدم تطابق تاریخ ورود پیامبر(ص) به مدینه با روز عاشورا، تبعیت پیامبر(ص) از آیین یهود، تفاوت روزه یهود با روزه‌ای که در اسلام تشریع شده بود و... نشان از جعلی و باطل بودن این گروه از روایات است.[۱۶] همچنین برخی دانش‌پژوهان ضمن بررسی گزاره‌های تاریخی و روایی گفته‌اند: با توجه به آن‌که مدار تغییر سال نزد یهود سال قمری نبوده تا آنها روز عاشورا را هر سال روزه بگیرند، به نظر می‌رسد روزه عاشورای صدر اسلام نه در ماه محرم، بلکه در روز دهم ماه تشری بوده که روزه یهود با نام «کیپور» و «عاسور» در آن واقع شده است؛[۱۷] تشابه در دو لفظ عاسور و عاشور سبب اشتباه این روز با روز دهم محرم شده است. از طرفی روزه آن روز (عاسور، که غیر از عاشور ماه محرم‌الحرام بوده است.) نیز با وجوب روزه رمضان نسخ شده است.[۱۸]
به‌نظر آنها احیای این حکم منسوخ به این شیوه، نه‌تنها سنت نیست، بلکه بدعتی است که از سوی افراد همسو با امویان به‌جهت سرپوش‌گذاری بر عملکردشان در واقعه کربلا بوده است.[۱۹]
پانویس
- ↑ نوری، روزه روز عاشورا، نقد و بررسی روایات و دیدگاه فقیهان، ص۹۳۷.
- ↑ نوری، روزه روز عاشورا، نقد و بررسی روایات و دیدگاه فقیهان، ص۹۳۸و۹۳۹.
- ↑ شیخ طوسی، الامالی، ۱۴۱۴ق، ص۶۶۷.
- ↑ شیخ طوسی، الاستبصار، دار الکتب الاسلامیه، ج۲، ص۱۳۴.
- ↑ محقق بحرانی، الحدائق الناضره، ج۱۳، ص۳۷۶.
- ↑ خوانساری، جامع المدارک، ج۲، ص۲۲۶.
- ↑ نراقی، احمد، مستند الشیعه، ج۱۰، ص۴۹۳.
- ↑ یزدی، العروةالوثقی، ج۳، ص۶۵۷.
- ↑ شیخ طوسی، مصباح المتهجد، ۱۴۱۱ق، ص۷۸۲.
- ↑ شیخ طوسی، الاستبصار، دار الکتب الاسلامیه، ج۲، ص۱۳۵و۱۳۶.
- ↑ بخاری، صحيح البخاری، ۱۴۲۲ق، ج۳، ص۴۴.
- ↑ شیخ صدوق، من لا يحضره الفقيه، ج۲، ص۸۵؛ کلینی، الکافی، ج۴، ص۱۴۶.
- ↑ فخر رازی، محصول، ۶۰۶ق، ج۳. ص۲۶۶.
- ↑ مناوی، فیض القدیر شرح جامع الصغیر، ۱۳۹۱ق، ج۶، ص۲۳۶.
- ↑ مناوی، فیض القدیر شرح جامع الصغیر، ۱۳۹۱ق، ج۶، ص۲۳۶.
- ↑ «نظر اهل‌بیت(ع) در مورد روزه گرفتن در روز عاشوراء چیست؟»، وبگاه مؤسسه تحقیقاتی ولی‌عصر(عج).
- ↑ مطهری، رفیعا، بررسی تاریخی روزه عاشورا در صدر اسلام، ص۷۱.
- ↑ مطهری، رفیعا، بررسی تاریخی روزه عاشورا در صدر اسلام، ص۷۱.
- ↑ مطهری، رفیعا، بررسی تاریخی روزه عاشورا در صدر اسلام، ص۷۱.
منابع
- «نظر اهل‌بیت(ع) در مورد روزه گرفتن در روز عاشوراء چیست؟»، وبگاه مؤسسه تحقیقاتی ولی‌عصر(عج)، تاریخ بازدید: ۸ شهریور۱۴۰۲ش.
- ابن بابویه، محمد بن علی، من لا يحضره الفقيه، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۱۳ق.
- الطباطبائی اليزدی، سید محمد كاظم، العروة الوثقى، قم، جامعه مدرسین، ۱۴۱۷ق.
- بحرانی، یوسف، الحدائق الناضرة في أحكام العترة الطاهره، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، بی‌تا.
- بخاری، محمد بن اسماعیل، صحیح بخاری، بیروت، دار طوق النجاة، ۱۴۲۲ق.
- خوانساری، سید احمد، جامع المدارك في شرح المختصر النافع، قم، مکتبة الصدوق، ۱۳۵۵ش.
- شیخ طوسی، الاستبصار، بیروت، دارالتعارف للمطبوعات، بی‌تا.
- شیخ طوسی، الامالی، قم، دارالثقافه، ۱۴۱۴ق.
- شیخ طوسی، مصباح المتهجد، بیروت، موسسه فقه الشیعه، ۱۴۱۱ق.
- فخر رازی، المحصول، بیروت، موسسة الرساله، ۱۴۱۸ق.
- مطهری، حمیدرضا و رفعیا، مهدی، بررسی تاریخی روزه عاشورا در صدر اسلام، در فصلنامه علمی پژوهشی تاریخ اسلام شماره ۵۲، قم، دانشگاه باقر العلوم، ۱۳۹۱ش.
- مناوی، فیض القدیر شرح جامع الصغیر، بیروت، دار المعرفه، ۱۳۹۱ق.
- نراقی، احمد، مستند الشیعه، قم، مؤسسة آل البيت عليهم السلام لإحياء التراث، بی‌تا.
- نوری، سید حسین، روزه روز عاشورا، نقد و بررسی روایات و دیدگاه‌های فقیهان، در نشریه پژوهش‌های فقهی شماره۴، قم، پردیس فارابی دانشگاه تهران، ۱۳۹۶ش.