آیه اعراف
 | |
| مشخصات آیه | |
|---|---|
| نام آیه | آیه اعراف |
| واقع در سوره | اعراف |
| شماره آیه | ۴۶ |
| جزء | ۸ |
| اطلاعات محتوایی | |
| مکان نزول | مکه |
| موضوع | اعتقادی |
| درباره | بیان جایگاه اصحاب اعراف در قیامت |
آیه اعراف (سوره اعراف، آیه ۴۶) درباره جایگاه اعراف (منطقه‌ای میان بهشت و دوزخ) و اصحاب آن سخن می‌گوید. مفسران درباره این جایگاه اعراف آن نظرات متعددی ارائه داده‌اند. اعراف را «قسمت‌های بالایی حجابِ میان بهشت و دوزخ»، «مقام‌های روحانی خارج از بهشت و دوزخ» و «کوه‌ها و تپه‌های میان بهشت و جهنم» معرفی کرده‌اند.
همچنین مفسران درباره اصحاب اعراف نیز در مجموع دوازده نظر ارائه داده‌اند. علامه طباطبایی در تفسیر المیزان این نظرات را در سه گروه جمع‌بندی کرده است: بسیاری از مفسران با استناد به روایات، اعرافیان را افرادی فروتر از بهشتیان و برتر از دوزخیان می‌دانند که نهایت با لطف و رحمت خداوند آمرزیده شده‌اند، عده‌ای آنان را بندگان ویژه الهی می‌دانند که بر همه آفریدگان اِشراف دارند و برخی دیگر اصحاب اعراف را فرشتگانی دانسته‌اند که مامور تشخیص مؤمنان از کافران هستند.
متن و ترجمه آیه اعراف
﴿وَبَيْنَهُمَا حِجَابٌ وَعَلَى الْأَعْرَافِ رِجَالٌ يَعْرِفُونَ كُلًّا بِسِيمَاهُمْ وَنَادَوْا أَصْحَابَ الْجَنَّةِ أَنْ سَلَامٌ عَلَيْكُمْ لَمْ يَدْخُلُوهَا وَهُمْ يَطْمَعُونَ ٤٦﴾ [اعراف:46]
﴿و میان آن دو [گروه] حایلی است و بر اعراف مردانی هستند که هر یک [از آن دو دسته] را از سیمایشان می‌شناسند و بهشتیان را که هنوز وارد آن نشده و[لی] [بدان] امید دارند آواز می‌دهند که سلام بر شما ٤٦﴾
سوره اعراف: آیه ۴۶
معرفی
آیه ۴۶ سوره اعراف را آیه اعراف نام گذاشته‌اند.[۱] بر اساس این آیه، در منطقۀ اعراف مردانی وجود دارند که هر یک از بهشتیان و جهنمیان را به چهره‌هایشان می‌شناسند و بر بهشتیان سلام داده و دوزخیان را عتاب و سرزنش می‌کنند.[۲] آیات ۴۶ تا ۴۸ سوره اعراف درباره اعراف که منطقه‌ای میان بهشت و جهنم است و جایگاه اصحاب آن سخن گفته است.[۳]
محتوا
در تفاسیر این آیه بیشتر درباره چیستی اعراف و اصحاب آن میان سخن گفته شده است؛ هرچند همگی بر این مطلب اتفاق نظر دارند که مسأله اعراف و اصحاب آن مربوط به قیامت است.[۴]
اعراف
علامه طباطبایی منظور از اعراف را قسمت‌هایی بالایی حجابِ میان بهشت و دوزخ می‌داند که بر هر دو طرف مشرف است.[۵] برخی نیز گفته‌اند که اعراف مقام‌های روحانی است که از بهشت و دوزخ خارج بوده و بر آن دو احاطه دارد.[۶] سیوطی در تفسیر الدر المنثور اعراف را کوه‌ها و تپه‌های میان بهشت و جهنم معرفی کرده[۷] و در تفسیر الکبیر به نقل از ابن عباس اعراف محل مشرف بر صراط دانسته شده است.[۸] طبق برخی روایات اعراف جایگاهی دانسته شده است که انسان‌های با ایمان از آن به راحتی گذر می‌کنند؛ ولی افراد ضعیف و گناهکار در آنجا باز می‌مانند و از سوی دیگر پیشوایان الهی نیز آنجا توقف کرده تا هم ضعیفان را یاری دهند و هم شاهد اهل بهشت و جهنم باشند و با آنان گفتگو کنند.[۹]
اصحاب اعراف
مفسران در تفسیر این آیه بیش از آنکه درباره جایگاه اعراف سخن گفته باشند، درباره اصحاب اعراف و ویژگی‌های آنان سخن گفته‌اند.[۱۰] علامه طباطبایی در تفسیر المیزان با جمع‌آوری نظرات مفسران به ۱۲ نظر دست یافته که آنها را در سه نظریه جامع خلاصه می‌کند.[۱۱] بر این اساس گروهی با استناد به روایاتی معتقدند: اعرافیان در جایگاهی برتر از دوزخیان و فروتر از بهشتیان هستند که گناهانشان آنان را از بهشت دور و حسنات، آنان را از آتش دوزخ بازداشته است و در نهایت با لطف و رحمت خداوند آمرزیده شده و به بهشت وارد می‌شوند.[۱۲] این نظریه از ابن عباس، ابن مسعود، حذیفه و برخی تابعین نقل شده و روایاتی از امامان شیعه نیز بر آن تاکید می‌کند.[۱۳]
گروهی دیگر از محققان اصحاب اعراف را انسان‌های بزرگ و بندگان ویژه الهی می‌دانند که بر همه آفریدگان اِشراف داشته و آنها را می‌شناسند؛ چنانکه در دنیا اهل خیر و ایمان، اهل شر و طغیان را می‌شناختند. آنان بر بهشتیان درود می‌فرستند و به آنها تسلی می‌دهند و دوزخیان را سرزنش می‌کنند.[۱۴] طبق روایتی از امام علی(ع) اصحاب اعراف اهل‌بیت(ع) هستند که در روز قیامت بین بهشت و جهنم ایستاده و هرکس آنان را به ولایت بشناسد وارد بهشت و هرکس ولایت آنها را انکار کرده باشد وارد جهنم می‌شود.[۱۵] دراينجا ذکر يك نكته ضروری است و آن اين است كه مقام فاطمه زهرا(س) نيز در طراز مقام فرزندانش از پيشوايان و امامان شیعه است، و علّت آنكه در روايات تصريح به وقوف آن حضرت بر اعراف نشده است، به جهت آن است كه انسان هایی که قدرت تحلیل عقلی کاملی ندارند حقيقتاً اعراف را كوهی مانند کوه‌های دنيا تخيّل می كنند، و بنابراين صعود آن حضرت را بر فراز آن كوه و تَلّ، منافی مقام حيا و عصمت می دانند و با آنكه حال حضرت فاطمه (س) در محشر و سائر مشاهد با ائمّه يكسان است، و با آنكه او نيز بر بالين هر شخص محتضر هنگام مرگ حاضر می‌شود، ولي در روايات به احترام مقام حضرت نامشان را نبرده‌اند، و مخصوصاً در روايات ذكر شده كه برده نشدن نام به علّت قصور ادراك و فهم عامّه است.زيرا آنان نمی‌دانند كه در مقام عالی اعراف كه از بهشت عالی‌تر است و حجاب اقرب است، عنوان اُنوثيّت در مقابل ذكوريّت نيست؛ همۀ اين عناوين برداشته مي‌شود، اين عناوين متعلّق به پائين اعراف و متعلّق به بهشت و دوزخ است، وبه همین جهت نام مقدّس حضرت فاطمه (س) در عنوان رجال آمده است. چنان چه در آیات ۳۶ و۳۷ سوره نور[یادداشت ۱] نیز با این که کلمه «رجال» آمده است اما قطعاً حضرت زهرا (س) نیز یکی از آنان است هر چند واژ‌ه رجال به معنای مردان باشد.[۱۶]
در نهایت برخی معتقدند اصحاب اعراف فرشتگانی هستند که به صورت مردانی بر اعراف آشکار شده و مامور تشخیص مؤمنان از کافران هستند.[۱۷]
پانویس
- ↑ الراضی، سبیل النجاه فی تتمه المراجعات، ۱۴۰۲ق، ج۱، ص۵۸.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۸، ص۱۲۱.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۶، ص۱۸۴؛ محققیان، «سوره اعراف»، ص۶۸۸.
- ↑ اسدی، «اصحاب اعراف»، ص۳۸۲.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۸،ص۱۲۱.
- ↑ مصطفوی، التحقیق فی کلمات القرآن، ۱۳۷۴ش، ج۸، ص۹۹.
- ↑ سیوطی، الدرالمنثور، ۱۴۰۴ق، ج۳، ص۸۶.
- ↑ فخر رازی، التفسیر الکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۱۴، ص۲۴۸.
- ↑ قمی، تفسیر القمی، ۱۳۶۳ش، ج۱، ص۲۳۱-۲۳۲.
- ↑ پاکتچی، «اعراف»، ص۳۷۶.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۸، ص۱۲۶-۱۲۹.
- ↑ عیاشی، التفسیر، ۱۳۸۰ق، ج۲، ص۱۸؛ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۳۸۱، ۴۰۳، ۴۰۸؛ طبری، جامع البیان، ۱۴۱۲ق، ج۸، ص۱۳۶-۱۳۸.
- ↑ پاکتچی، «اعراف»، ص۳۷۶.
- ↑ ملا صدرا، الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعه، ۱۴۲۸ق، ج۹، ص۳۱۷؛ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۸، ص۱۲۳-۱۲۵.
- ↑ صفار، بصائر الدرجات، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۴۹۷.
- ↑ حسینی طهرانی، سیدمحمد حسین، معاد شناسی، ج۱۰، ص۶۴
- ↑ قرطبی، الجامع لاحکام القرآن، ۱۳۶۴ش، ج۷، ص۲۱۲؛ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۴، ص۶۵۲.
یادداشت
- ↑ فِي بُيُوتٍ أَذِنَ الله أَنْ تُرْفَعَ وَيُذْكَرَ فِيهَا اسْمُهُ يُسَبِّحُ لَهُ فِيهَا بِالْغُدُوِّ وَالْآصَالِ*رِجَالٌ لَا تُلْهِيهِمْ تِجَارَةٌ وَلَا بَيْعٌ عَنْ ذِكْرِ الله وَإِقَامِ الصَّلَاةِ وَإِيتَاءِ الزَّكَاةِ ۙ يَخَافُونَ يَوْمًا تَتَقَلَّبُ فِيهِ الْقُلُوبُ وَالْأَبْصَارُ ترجمه: (این چراغ پرفروغ و نور هدایت خداوند) در خانه‌هایی قرار دارد که خداوند اذن فرموده كه [قدر و منزلت] آنها رفعت يابد؛ خانه‌هایی که نام خدا در آنها برده می‌شود، و صبح و شام در آنها تسبیح او می‌گویند... در آن خانه ها مردانی هستند که نه تجارت و نه معامله‌ای آنان را از یاد خدا و برپاداشتن نماز و ادای زکات غافل نمی‌کند؛ آنها از روزی می‌ترسند که در آن، دل‌ها و چشم‌ها زیر و رو می‌شود.
منابع
- اسدی، سید مصطفی، «اصحاب اعراف» در دائرة المعارف قرآن کریم، قم، بوستان کتاب، ۱۳۸۲ش.
- الراضی، حسین، سبیل النجاة فی تتمة المراجعات، بیروت، ۱۴۰۲ق.
- پاکتچی، احمد، «اعراف»، در دائره المعارف بزرگ اسلامی، تهران، مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۷۹ش.
- سیوطی، جلال‌الدین، الدر المنثور فی التفسیر بالماثور، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۳ق.
- صفار، محمد بن حسن، بصائر الدرجات، تحقیق: میرزا حسن کوچه‌باغی، تهران، منشورات الأعلمی، ۱۴۰۴ق.
- طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، موسسه الاعلمی للمطبوعات، ۱۳۹۰ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران، ناصرخسرو، ۱۳۷۲ش.
- طبری، محمد بن جریر، جامع البیان فی تفسیر القرآن(تفسیر الطبری)، بیروت، دار المعرفة، ۱۴۱۲ق.
- عیاشی، محمد بن مسعود، تفسیر عیاشی، تهران، المکتبة العلمیة الاسلامیة، ۱۳۸۳ق.
- فخر رازی، محمد بن عمر، التفسیر الکبیر، بیروت، دار أحیاء التراث العربی، ۱۴۲۰ق.
- قرطبی، محمد بن احمد، الجامع لأحکام القرآن، تهران، ناصر خسرو، ۱۳۶۴ش.
- القمی، علی بن ابراهیم، تفسیر القمی، تصحیح وتعلیق وتقدیم: السید طیب الموسوی الجزائری، قم، مؤسسة‌دار الکتاب للطباعة والنشر، ۱۳۶۴ش.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دارالکتب الاسلامیة، ۱۴۰۷ق.
- محققیان، رضا «سوره اعراف»، در دانشنامه معاصر قرآن کریم، قم، انتشارات سلمان آزاده، ۱۳۹۶ش.
- مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران، وزارت ارشاد، ۱۳۷۶ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۷۱ش.
- ملاصدرا، محمد بن ابراهیم، الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة، قم، طلیعة النور، ۱۴۲۸ق.
پیوند به بیرون