شهدای کربلا
شهدای کربلا امام حسین(ع) و یارانش که در واقعه کربلا در روز عاشورای سال ۶۱ق در نبرد با سپاه عُمر بن سعد به شهادت رسیدند. در بیشتر منابع تاریخی، تعداد شهدای کربلا ۷۲ نفر ذکر شده است. اعداد دیگری مانند ۷۸ نفر، ۸۷ نفر و ۱۴۵ نفر نیز ذکر شده است. هجده نفر از شهیدان کربلا از بنیهاشم بودند. امام حسین(ع)، عباس بن علی و علیاکبر، شناختهشدهترین شهدای بنیهاشم و حُرّ بن یزید رِیاحی، حَبیب بن مُظاهِر، مسلم بن عَوسجه، زُهَیر بن قَیْن و عابس بن ابی شبیب شاکری از بارزترین شهدای غیرهاشمیاند.
تعداد
گزارشهای منابع درباره تعداد شهدای کربلا متفاوت است.[۱] در بیشترِ منابع تاریخی، تعداد یاران امام حسین(ع) در روز عاشورا، ۷۲ تن ذکر شده است[۲] که ۳۲ تن از آنها سواره و ۴۰ تن پیاده بودند.[۳] در کتاب تاریخ قیام و مقتل جامع سیدالشهداء(ع) نیز مشهورترین گزارش درباره تعداد شهدا، ۷۲ نفر دانسته شده است.[۴] شیخ مفید در الاِرشاد تعداد سرهای جداشده شهدای کربلا را -به جز امام حسین(ع)- که به کوفه فرستاده شدند، ۷۲ نفر ذکر کرده است.[۵]
یاران امام حسین، ۷۸ تن،[۶] ۸۷ تن[۷] و ۱۴۵ نفر نیز ذکر شده است.[۸] در دانشنامه امام حسین(ع) با گردآوری شهدای کربلا از منابع مختلف، نام ۱۵۵ نفر ذکر شده است.[۹]
سرهای شهدا
به دستور عمر بن سعد و شمر ذِیالجَوشن، سر امام حسین(ع) و یارانش از بدنها جدا و به کوفه فرستاده شدند.[۱۰] بنابر گزارش مشهوری که توسط بسیاری از مورخان نقل شده، تعداد سرهای شهدای کربلا ۷۲ سر بود.[۱۱] برخی تعداد سرها را ۷۸ سر نقل کردهاند.[۱۲]
بَلاذُری در کتاب انساب الاشراف سرهای جداشده را ۷۲ سر ذکر کرده است؛[۱۳] اما از اَبومِخْنف نقل کرده که قبیله کنده ۱۳ سر، قبیله هوازن ۲۰ سر، قبیله بنیتمیم ۱۷ سر، قبیله بنیاسد ۱۶ سر، قبیله مذحج ۷ سر و قیس ۹ سر را با خود به نزد ابنزیاد بردند.[۱۴]
شهدای بنیهاشم
در منابع تعداد شهدای بنیهاشم از ۹ تن تا ۳۳ تن ذکر شده است.[۱۵] مشهورترین آماری که درباره شهدای بنیهاشم در بسیاری از منابع گزارش شده، هفده نفر بدون احتساب امام حسین(ع) است.[۱۶] شیخ صدوق،[۱۷] شیخ مفید،[۱۸] شیخ طوسی[۱۹] از جمله کسانیاند که شهدای بنیهاشم را هفده نفر ذکر کردهاند. در روایتی از امام سجاد(ع) نقل شده که حضرت در پاسخ به کسی که گفته بود آیا زمان آن نرسیده که حزن و اندوهتان درباره حادثه کربلا تمام شود فرمود: چگونه اندوهم تمام شود در حالی که روز عاشورا دیدم که پدر و برادر و عمویم و هفده نفر از خاندانم کشته شدهاند.[۲۰]
شماری از مورخان همچون ابومخنف (درگذشت: ۱۵۷ق)،[۲۱] ابنسعد (۲۳۰ق)،[۲۲] دینوری (۲۸۲ق)،[۲۳] طبری (۳۱۰ق)،[۲۴] طبرسی (۵۴۸ق)[۲۵] و ابنعساکر (۵۷۱ق)،[۲۶] شهدای بنیهاشم را هجده تن گفتهاند.[۲۷] به گفته خوارزمی (درگذشت ۵۶۸ق)، بیشتر مورخان شهدای بنیهاشم واقعه کربلا از زمان مسلم بن عقیل تا عاشورا را ۲۷ نفر ذکر کردهاند.[۲۸]
لَا أَعْلَمُ أَصْحَاباً أَوْفَى وَ لَا خَيْراً مِنْ أَصْحَابِی وَ لَا أَهْلَ بَيْتٍ أَبَرَّ وَ لَا أَوْصَلَ مِنْ أَهْلِ بَيْتِی؛
من یارانی باوفاتر و بهتر از اصحاب خودم و خویشاوندانی نیکوکارتر و به حقیقت نزدیکتر از خویشاوندان خودم سراغ ندارم.[۲۹]
فرزندان امام علی(ع)
امام حسین(ع)، حضرت عباس،[۳۰] عبدالله،[۳۱] عثمان[۳۲] و جعفر (پسران امالبنین)،[۳۳] عبدالله[۳۴] یا عبیدالله،[۳۵] ابوبکر[۳۶] (پسران لیلی دختر مسعود ثقفى)[۳۷] و محمد.[۳۸] شیخ مفید ابوبکر را کنیه محمد ذکر کرده است.[۳۹]
فرزندان امام حسن(ع)
قاسم،[۴۰] ابوبکر[۴۱] و عبدالله.[۴۲]
فرزندان امام حسین(ع)
علیاکبر[۴۳] و عبدالله بن حسین[۴۴] مشهور به علیاصغر.[۴۵] در برخی مقاتل هم از عبدالله بن حسین و هم از علیاصغر یاد شده است. ازاینرو، اختلافنظر است آیا آنها، دو کودک بودند یا هر دو نام برای یک شخصیت است.[۴۶]
سایر بنیهاشم
جعفر بن عقیل، عبدالرحمان بن عقیل، عبدالله بن عقیل، محمد بن ابیسعید بن عقیل، محمد بن عبدالله بن جعفر و عون بن عبدالله بن جعفر[۴۷] و عبدالله بن مسلم بن عقیل.[۴۸]
گزارشهای نادر
در کتاب شهادتنامه امام حسین پس از ذکر هجده تن از شهدای بنیهاشم، ۴۲ نام دیگر را از گزارشهای نادر به عنوان شهدای بنیهاشم ذکر کرده که اسامی آنها از این قرار است:
- ابراهیم بن علی
- عباس اصغر بن علی
- جعفر بن علی
- عبدالله اکبر بن علی
- عبدالله اصغر بن علی
- عبیدالله بن علی
- عمر بن علی
- عتیق بن علی
- قاسم بن علی
- بشر بن حسن
- ابوبکر بن حسین
- ابوبکر بن قاسم بن حسین
- ابراهیم بن حسین
- جعفر بن حسین
- حمزة بن حسین
- زید بن حسین
- قاسم بن حسین
- محمّد بن حسین
- عمر بن حسین
- محمّد بن عقیل
- محمّد بن عبدالله بن عقیل
- حمزة بن عقیل
- علی بن عقیل
- عَون بن عقیل
- جعفر بن محمّد بن عقیل
- ابوسعید بن عقیل
- ابراهیم بن مسلم بن عقیل
- محمّد بن مسلم بن عقیل
- عبدالرحمان بن مسلم بن عقیل
- عبیدالله بن مسلم بن عقیل
- ابوعبدالله بن مسلم بن عقیل
- علی بن مسلم بن عقیل
- ابراهیم بن جعفر
- ابوبکر بن عبدالله بن جعفر
- عون اصغر بن عبدالله بن جعفر
- حسین بن عبدالله بن جعفر
- عبیدالله بن عبدالله بن جعفر
- عون بن جعفر بن جعفر
- محمّد بن جعفر
- محمّد بن عبّاس
- احمد بن محمّد هاشمی.[۴۹]
شهدای غیر بنیهاشم
از شهدای غیربنیهاشم، برخی صحابه پیامبر و برخی از یاران امام علی(ع) بودند.
صحابه شهید
شهدای از یاران امام علی(ع)
- ابوثُمامه صائِدی
- حبیب بن مُظاهِر اَسَدی
- زاهر، غلام عمرو بن حَمِق
- سعد بن حارث خُزاعی، غلام علی(ع)
- عبدالله بن عُمَیر کَلْبی
- کَردوس بن زهیر
- نافع بن هلال بجلی[۵۲]
سایر یاران شهید امام حسین(ع)
- یزید بن زیاد بن مُهاصِر
- ام وهب دختر عبد
- یزید بن مغفل جعفی
- بریر بن خضیر همدانی
- بشیر بن عمرو حضرمی
- جابر بن حارث سلمانی
- جُنَادة بن حارث
- جُندَب بن حجیر
- حَجّاج بن مَسروق
- حُرّ بن یزید ریاحی
- حلّاس بن عمرو
- حَنظَلة بن اسعد
- جون بن حوی
- رُمَیث بن عمرو
- زُهَیر بن سلیم اَزْدی
- زُهَیر بن قَین بَجَلی
- سعد غلام عمرو بن خالد صیداوی
- سعید بن عبدالله حنفی
- سُوَید بن عمرو
- سیف بن حارث بن سریع همدانی
- سیف بن مالک
- شَبیب بن عبدالله نَهشَلی
- شَوذَب
- ضَرغامة بن مالک
- عابس بن ابی شبیب شاکری
- عامر بن مسلم عبدی
- عبدالرحمان بن عبدالله اَرحَبی
- عبدالرحمن بن عزره غفاری
- عبدالله بن عزره غفاری
- عبدالله بن عُمَیر کَلْبی
- عبدالله بن یزید بن نَبیط عبدی
- عبیداللّه بن یزید بن نَبیط عبدی
- عمّار بن حسّان طایی
- عمرو بن خالد صَیداوی
- عمرو بن ضُبَیعَه
- عمرو بن قَرَظَه انصاری
- قاسط بن زهیر
- کِنانة بن عتیق
- مالک بن عبدالله بن سریع همدانی
- مُجَمِّع بن عبدالله عائِذِی
- مسعود بن حَجّاج
- مسلم بن کثیر ازدی
- مُنجِح بن سهم
- نافع بن هلال بجلی
- نصر بن أبي نيزر مولى علي بن أبيطالب (ع)
- یزید بن ثبیط عبدی
شهدای مشکوک در کربلا
- ابراهیم بن حُصَین اسدی
- ابوالحتوف جعفی
- ابوهَیاج
- َادهَم بن امیه
- انیس بن مَعقِل اَصبَحی
- برادرزاده حُذَیفة بن اَسید غِفاری
- پسر مجمع بن عبدالله عائذی
- جابر بن حَجّاج
- جبلة بن علی شیبانی
- جوین بن مالک
- حارث بن اِمرؤ القیس
- حارث بن نبهان
- حجاج بن زید
- خالد بن عمرو اَزْدی
- رافع، همپیمان بنیشنده
- زُهَیر بن بِشْر خَثعَمی
- سالم غلام عامر بن مسلم
- سالم بن عمرو
- سعد بن حنظله تمیمی
- سعید بن کَردَم
- سلیمان بن ربیعه
- سوّار بن ابیحِمیر
- ضُباب بن عامر
- عباد بن ابیمهاجر
- عبدالرحمان بن قیس غِفاری
- عبدالرحمان بن مسعود
- عبدالله بن قیس غِفاری
- عُقْبة بن صَلت
- عمر بن اَحدوث حَضرَمی
- عمران بن کعب
- عمرو بن خالد ازدی
- غلام ترک
- غلام حمزة بن عبدالمطلب
- قارِب، غلام امام حسین(ع)
- قاسم بن حبیب اَزْدی
- قَعنَب بن عمرو نَمِری
- مُجَمِّع بن زیاد
- نُعمان بن عمرو
- هَفهاف بن مُهَنَّد راسِبی
- هَمّام بن سَلَمه قانِصی (قایضی)
- وَهْب بن وهب
- یحیی بن سلیم مازِنی
دفن شهدای کربلا
۱۱ محرم[۵۳] یا ۱۳ محرم[۵۴] را زمان دفن شهدای کربلا بیان کردهاند. بنابر گزارشها، پس از آنکه عمر سعد و یارانش به سوی کوفه راه افتادند، گروهی از بنیاسد که در نزدیکی کربلا سکونت داشتند، بر امام حسین(ع) و یارانش نماز گزاردند و آنان را دفن کردند.[۵۵]
شیخ مفید، طبرسی و ابن حاتم تصریح کردهاند بنیاسد گودالی برای شهدای کربلا آماده کردند و همه را کنار هم به خاک سپردند.[۵۶] شیخ مفید گفته است که شهدای بنیهاشم به جز حضرت ابوالفضل در پایین پای امام حسین(ع) و شهدای دیگر نیز در اطراف امام دفن شدهاند و جای دقیق آنها مشخص نیست؛ جز اینکه همه آنها داخل حائر حسینی مدفونند.[۵۷] عباس(ع) در مکانی که به شهادت رسید، دفن شده است.[۵۸]
درباره دفن حر بن یزید خارج از کربلا نیز شک و تردید وجود دارد و گزارش مربوط به دفن وی در خارج از کربلا مربوط به قرن هفتم است و این نقل با گزارشهای معتبر و متقدم ناسازگار است.[۵۹] در منابع تاریخی سخنی از جدا دفن شدن حر بن یزید نیست.
کتابشناسی
درباره شهدای کربلا آثاری نوشته شده است که برخی از آنها عبارتاند از:
- تَسْمیةُ مَنْ قُتِلَ مَعَ الحُسَین بْن عَلی، اثر فضیل بن زبیر کوفی که در قرن دوم هجری نگاشته شده و به معرفی شهدای کربلا پرداخته است.
- إبْصارُ العَین فی أنْصارِ الحُسین علیهالسلام اثر محمد سماوی نجفی (درگذشت ۱۳۷۰ق) در این کتاب، ۱۱۲ نفر از یاران امام حسین را با ذکر طوایف و قبایل آنان معرفی شده است و ترجمه فارسی آن «سلحشوران طفّ» نام دارد.
- آیینهداران آفتاب پژوهش و نگارش نو از زندگانی و شهادت یاران امام حسین(ع) نوشته محمدرضا سنگری؛ نویسنده در این کتاب به ویژگی یاران امام حسین پرداخته است و شهیدان کربلا را به شهدای پیشاهنگ، شهدای نبرد نخستین، شهدای نبرد تن به تن و شهیدان نماز و پس از آن تقسیم کرده است. این کتاب به زبان فارسی نوشته شده و شرکت انتشارات نشر بین الملل آن را در سال ۱۳۸۷ش در دو جلد منتشر کرده است.
- الامام الحسین(ع) واصحابه، نوشته فضلعلی قزوینی عالم شیعه قرن ۱۴ق؛ این اثر در سه قسمت به اصحاب مرد امام(ع)، مقتل امام(ع) و زنان حاضر در کربلا پرداخته است.
- رسم وفا، گذری بر زندگی شهدای غیر هاشمی کربلا، نوشته رفیعه رضاداد. این کتاب شرح حال مختصری از ۹۰ نفر از شهیدان غیر هاشمی کربلا است که نامشان در زیارت ناحیه مقدسه و دیگر منابع آمده است و در سه مقطع به امام پیوستهاند: از مدینه، در فاصله کربلا تا مکه، در سرزمین کربلا. کتاب به زبان فارسی در سال ۱۳۸۸ش. توسط نشر جام طهور در تهران در یک جلد منتشر شده است.
کتابهای «انصار الحسین(ع)؛ الرجال والدلالات» اثر محمدمهدی شمسالدین، «اصحاب امام حسین(ع) از مدینه تا کربلا» نوشته سید اصغر ناظمزاده و «شهادتنامه حسین (ع) و شهیدان کربلا» نوشته محمدهادی زاهدی از دیگر آثاری است که درباره شهدای کربلا نوشته شده است.
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ نگاه کنید به: گروهی از تاریخپژوهان، تاریخ قیام و مقتل جامع سیدالشهداء(ع)، ۱۳۹۱ش، ج۲، ص۴۸۳-۴۸۵.
- ↑ بلاذری، انساب الاشراف، ۱۴۱۷ق، ج۳، ص۲۰۵؛ طبری، تاریخ الأمم والملوک، ۱۹۶۷م، ج۵، ص۴۲۲؛ دینوری، الاخبار الطوال، ص۲۵۶؛ ابن اعثم الکوفی، الفتوح، ج۵، ص۱۰۱؛ خوارزمی، مقتل الحسین، ۱۴۲۳ق، ج۲، ص۴۴؛ ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۵، ص۵۹.
- ↑ بلاذری، انساب الاشراف، ۱۹۷۷م، ج۳، ص۳۹۵؛ طبری، تاریخ الأمم والملوک، ۱۹۶۷م، ج۵، ص۴۲۲؛ دینوری، الاخبار الطوال، ص۲۵۶؛ ابن اعثم الکوفی، الفتوح، ج۵، ص۱۰۱؛ ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۵، ص۵۹.
- ↑ گروهی از تاریخپژوهان، تاریخ قیام و مقتل جامع سیدالشهداء(ع)، ۱۳۹۱ش، ج۲، ص۴۸۳.
- ↑ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۱۱۳.
- ↑ سید ابن طاووس، اللهوف، انوار الهدی، ص۸۵.
- ↑ مسعودی، مروج الذهب، ۱۴۰۹ق، ج۳، ص ۶۱؛ ابوزید، البدء والتاریخ، ۱۴۳۱ق، ص۴۴۲.
- ↑ طبری، تاریخ طبری، موسسة الاعلمی، ج۴، ص۲۹۲. ابن جوزی، المنتظم، ۱۴۱۲ق، ج۵، ص۳۲۹. سبط ابن جوزی، تذکرة الخواص، مکتبة نینوا، ص۲۵۱؛ المزی، تهذیب الکمال، ۱۴۱۳ق، ج۶، ص۴۲۷. ذهبی، سیر أعلام النبلاء، ۱۴۲۹ق، ج۳، ص۳۰۸. ابن کثیر، البدایة و النّهایة، ۱۴۰۸ق، ج۸، ص۲۱۴.
- ↑ محمدی ریشهری و دیگران، دانشنامه امام حسین(ع)، ۱۳۸۸ش، ج۷، ص۲۸۱-۲۹۱.
- ↑ طبری، تاریخ الأمم والملوک، ۱۹۶۷م، ج۵، ص۴۵۶؛ مسعودی، مروجالذهب، ۱۴۰۹ق، ج۳، ص۲۵۹.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به: ابومخنف، مقتل الحسین، ۱۳۶۴ق، ص۲۰۴؛ بلاذری، انساب الاشراف، ۱۴۱۷ق،، ج۳، ص۲۰۶؛ دینوری، الأخبار الطوال، ۱۹۶۰م، ص۲۵۹؛ طبری، تاریخ طبری، موسسة الاعلمی، ج۴، ص۳۴۹؛ شیخ مفید، الإرشاد،۱۴۱۳ق ج۲، ص۱۱۳؛ خوارزمی، مقتل الحسین، ۱۴۲۳ق، ج۲، ص۴۵.
- ↑ محدثی، فرهنگ عاشورا، ۱۳۹۳ش، ص۳۵.
- ↑ بلاذری، انساب الاشراف، ۱۴۱۷ق، ج۳، ص۲۰۶.
- ↑ بلاذری، انساب الاشراف، ۱۴۱۷ق، ج۳، ص۲۰۷.
- ↑ گروهی از تاریخپژوهان، تاریخ قیام و مقتل جامع سیدالشهداء(ع)، ۱۳۹۱ش، ج۲، ص۴۸۵.
- ↑ گروهی از تاریخپژوهان، تاریخ قیام و مقتل جامع سیدالشهداء(ع)، ۱۳۹۱ش، ج۲، ص۴۸۵.
- ↑ شیخ صدوق، کمال الدین وتمام النعمة، ۱۳۹۵ق، ص۵۳۳.
- ↑ شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۱۲۵ و ۱۲۶.
- ↑ شیخ طوسی، الامالی، ۱۴۱۴ق، ص۱۶۲.
- ↑ شیخ صدوق، الخصال، ۱۳۶۲ش، ج۲، ص۵۱۹.
- ↑ ابومخنف، مقتل الحسین، ۱۳۶۴ش، ص۲۱۰.
- ↑ ابن سعد، ترجمة الامام الحسین، ۱۴۱۵ق، ص۸۱.
- ↑ دینوری، الأخبار الطوال، ۱۹۶۰م، ص۲۶۰.
- ↑ طبری، تاریخ طبری، موسسة الاعلمی، ج۴، ص۳۵۱.
- ↑ طبرسی، إعلام الوری، ۱۳۹۰ق، ص۲۵۵.
- ↑ ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ۱۴۱۵ق، ج۱۸، ص۴۴۵.
- ↑ نگاه کنید به: ابناثیر، الکامل فی التاریخ، ۱۳۸۶ق، ج۴، ص۸۳؛ ابننما حلی، مثیر الاحزان، ۱۳۶۹ق، ص۷۸.
- ↑ خوارزمی، مقتل الحسین، ۱۴۲۳ق، ج۲، ص۵۳و۵۴.
- ↑ شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۹۱.
- ↑ شیخ مفید، الإرشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۱۰۹و۱۲۵؛ دینوری، الأخبار الطوال،۱۹۶۰م، ص۲۵۷؛ طبرسی، إعلام الوری، ۱۳۹۰ق، ص۲۴۸؛ ابننما، مثیرالأحزان، ۱۳۶۹ق، ص۵۳.
- ↑ ابومخنف، مقتل الحسین، ۱۳۶۴ش، ص۱۸۴؛ شیخ مفید، الإرشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۱۲۵؛ طبری، تاریخ طبری، موسسة الاعلمی، ج۴، ص۳۴۲؛ ابنحاتم، الدر النظیم، نشر اسلامی، ص۵۵۶؛ ابناثیر، الکامل فی التاریخ، ۱۳۹۹ق، ج۴، ص۷۶.
- ↑ أبومخنف، مقتل الحسین، ۱۳۶۴ش، ص۱۸۵ و ۲۳۵؛ شیخ مفید، الإرشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۱۲۵؛ طبری، تاریخ طبری، موسسة الاعلمی، ج۴، ص۳۴۳ و ۳۵۸؛ ابناثیر، الکامل فی التاریخ، ۱۳۹۹ق، ج۴، ص۷۶ و۹۲؛ خوارزمی، مقتل الحسین، ۱۴۲۳ق، ج۲، ص۵۳.
- ↑ شیخ مفید، الإرشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۱۲۵؛ کلبی، جمهرة النسب، ۱۴۰۷ق، ص۳۱؛ ابنخیاط، تاریخ خلیفه،۱۴۱۴ق، ص۱۷۸؛ ابنحبان، الثقات، ۱۳۹۵ق، ج۲، ص۳۰۹.
- ↑ شیخ مفید، الإرشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۱۲۵.
- ↑ شیخ مفید، الإرشاد، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۳۵۴؛ طبرسی، إعلام الوری، ۱۳۹۰ق، ص۲۵۵.
- ↑ شیخ مفید، الإرشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۱۲۵؛ طبرسی، إعلام الوری، ۱۳۹۰ق، ص۲۵۵؛ ابنسعد، الطبقات الکبری، دار صادر، ج۳، ص۱۹؛ ابنقتیبه، الإمامة و السیاسة، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۱۲؛ ابناعثم، الفتوح، ۱۴۱۱ق، ج۵، ص۱۱۲.
- ↑ شیخ مفید، الإرشاد، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۳۵۴ و ج۲، ص۱۲۵؛ طبرسی، إعلام الوری، ۱۳۹۰ق، ص۲۵۵.
- ↑ ابومخنف، مقتل الحسین، ۱۳۶۴ش، ص۲۳۵. طبری، تاریخ طبری، موسسة الاعلمی، ج۴، ص۳۵۸. ابناثیر، الکامل فی التاریخ، ۱۳۹۹ق، ج۴، ص۹۲؛ خوارزمی، مقتل الحسین، ۱۴۲۳ق، ج۲، ص۵۳.
- ↑ شیخ مفید، الإرشاد، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۳۵۴.
- ↑ شیخ مفید، الإرشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۱۰۷و۱۰۸ و ۱۲۵؛ ابنحبان، الثقات، ۱۳۹۵ق، ج۲، ص۳۰۹؛ طبری، تاریخ طبری، موسسة الاعلمی، ج۴، ص۳۴۱؛ ابننما حلی، مثیرالأحزان، ۱۳۶۹ق، ص۵۲.
- ↑ شیخ مفید، الإرشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۱۰۹ و ۱۲۵؛ ابومخنف، مقتل الحسین، ۱۳۶۴ش، ص۲۳۷؛ طبری، تاریخ طبری، موسسة الاعلمی، ج۴، ص۳۵۹؛ ابنحاتم، الدر النظیم، نشر اسلامی، ص۵۵۶.
- ↑ شیخ مفید، الإرشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۱۲۵؛ أبومخنف، مقتل الحسین(ع)، ۱۳۶۴ش، ص۱۹۱ و ۱۹۲؛ طبری، تاریخ طبری، موسسة الاعلمی، ج۴، ص۳۴۴ و ۳۴۵؛ ابناثیر، الکامل فی التاریخ، ۱۳۹۹ق، ج۴، ص۷۷؛ سید ابن طاووس، الملهوف، ۱۴۲۵ق، ص۱۷۳.
- ↑ شیخ مفید، الإرشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۱۲۵؛ ابومخنف، مقتل الحسین(ع)، ۱۳۶۴ش، ص۱۶۰ و ۱۶۱؛ طبری، تاریخ طبری، موسسة الاعلمی، ج۴، ص۳۴۰؛ ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیین، ۱۹۷۰م، ص۸۰.
- ↑ شیخ مفید، الإرشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۱۲۵؛ طبری، تاریخ الطبری، موسسة الاعلمی، ج۴، ص۳۴۲؛ خوارزمی، مقتل الحسین، ۱۴۲۳ق، ج۲، ص۵۳؛ ابناثیر، الکامل فی التاریخ، ۱۳۹۹ق، ج۴، ص۷۵.
- ↑ محدثی، فرهنگ عاشورا، ۱۳۹۳ش، ص۳۴۸.
- ↑ محدثی، فرهنگ عاشورا، ۱۳۹۳ش، ص۳۴۸.
- ↑ نگاه کنید به: شیخ مفید، الإرشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۱۲۵.
- ↑ قمی، نفس المهموم، المکتبه الحیدریة، ص۲۸۶.
- ↑ محمدی ریشهری، شهادتنامه امام حسین(ع)، ۱۳۹۵ش، ج۲، ص۲۹۴-۲۹۸.
- ↑ محمدی ریشهری، شهادتنامه امام حسین، ۱۳۹۵ش، ص۲۹۳.
- ↑ گروهی از تاریخپژوهان، تاریخ قیام و مقتل جامع سیدالشهداء(ع)، ۱۳۹۱ش، ج۲، ۴۹۲و۴۹۳.
- ↑ محمدی ریشهری، شهادتنامه امام حسین، ۱۳۹۵ش، ص۲۹۳.
- ↑ بلاذری، انساب الاشراف، ۱۴۱۷ق، ج۳، ص۲۰۵؛ مسعودی، مروج الذهب، ۱۴۰۹ق، ج۳، ص۶۳.
- ↑ مقرم، مقتل الحسین(ع)، دارالکتاب الاسلامیه، ص۳۱۹.
- ↑ شیخ مفید، الإرشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۱۱۴؛ طبری، تاریخ الأمم و الملوک، ۱۹۶۷م، ج۵، ص۴۵۵؛ طبرسی، إعلام الوری، ۱۳۹۰ق، ص۲۵۱.
- ↑ شیخ مفید، الإرشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۱۱۴؛ طبرسی، إعلام الوری، ۱۳۹۰ق، ص۲۵۱؛ ابن حاتم، الدر النظیم، النشر الاسلامی، ص۵۵۹.
- ↑ شیخ مفید، الإرشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۱۱۴و۱۲۶؛ طبرسی، إعلام الوری، ۱۳۹۰ق، ص۲۵۱و۲۵۵.
- ↑ شیخ مفید، الإرشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۱۱۴و۱۲۶.
- ↑ نگاه کنید به: صالحی حاجیآبادی، «جستاری تاریخی در مقبره حربن یزید»، ص۷۹-۹۸.
- ↑ «دیوان شمس، غزلیات، غزل شمارهٔ ۲۷۰۷»، وبگاه گنجور.
منابع
- ابناثیر، علی، الکامل فی التاریخ، بیروت، دار صادر،۱۳۸۶ق.
- ابناعثم کوفی، احمد، کتاب الفتوح، تحقیق علی شیری، بیروت، دار الاضواء، ۱۴۱۱ق.
- ابنجوزی، عبدالرحمنبن علی، المنتظم فی تاریخ الامم و الملوک، تحقیق محمد عبدالقادر و مصطفی عبدالقادر، بیروت، دار الکتب العلمیة، ۱۴۱۲ق.
- ابنحاتم، یوسف، الدر النظیم، قم، موسسة النشر الاسلامی، بیتا.
- ابنحبان، محمد، الثقات، حیدرآباد، موسسة الکتب الثقافیة، ۱۳۹۳ق.
- ابنخیاط، خلیفه، تاریخ خلیفه، تحقیق سهیل زکار، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۴ق.
- ابن دمشقی، محمد، جواهر المطالب فی مناقب الامام علی، تحقیق محمد باقر محمودی، قم، مجمع احیاء الثقافة الاسلامیة، ۱۴۱۶ق.
- ابنسعد، محمد، ترجمة الإمام الحسین و مقتله من القسم غیر المطبوع من کتاب الطبقات الکبیر، تحقیق عبدالعزیز طباطبائی، قم، موسسة آل البیت، ۱۴۱۵ق.
- ابنسعد، محمد، الطبقات الکبری، بیروت، دار صادر، بیتا.
- ابنعدیم، عمربن احمد، بغیة الطلب فی تاریخ حلب، تحقیق سهیل زکار، بیروت، موسسة البلاغ، ۱۴۰۸ق.
- ابنعساکر، علی، تاریخ مدینه دمشق، تحقیق علی شیری، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۵ق.
- ابنقتیبه، عبدالله بن احمد، الإمامة و السیاسة، تحقیق علی شیری، قم، انتشارات شریف رضی، ۱۴۱۳ق.
- ابنقولویه، محمد، کامل الزیارات، تحقیق نشر الفقاهة، قم، النّشر الاسلامی، ۱۴۱۷ق.
- ابنکثیر، اسماعیل، البدایة و النّهایة، تحقیق علی شیری، بیروت، داراحیاء التراث العربی، ۱۴۰۸ق.
- ابننما حلی، محمد، مثیرالاحزان، نجف، المطبعة الحیدریة، ۱۳۶۹ق.
- ابومخنف، لوط بن یحیی، وقعة الطف، تحقیق محمد هادی یوسفی، قم، النّشر الاسلامی، ۱۳۶۷ش.
- ابومخنف، لوط بن یحیی، مقتل الحسین، تحقیق حسن غفاری، قم، چاپ دوم، ۱۳۶۴ش.
- ابوالفرج الاصفهانی، علی بن حسین، مقاتل الطالبیین، تحقیق احمد صقر، بیجا، اسماعیلیان، چاپ دوم، ۱۹۷۰م.
- بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، تحقیق محمدباقر محمودی، بیروت: دارالتعارف، چاپ اول، ۱۹۷۷م.
- بلاذری، احمد، انساب الاشراف، تحقیق سهیل زکار و ریاض الزرکلی، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۷ق/۱۹۹۶م.
- خوارزمی، موفق بن احمد، مقتل الحسین، تحقیق محمد السماوی، قم، انوار الهدی، ۱۴۲۳ق/۱۳۸۱ش.
- دینوری، احمد بن داود، الأخبار الطوال، تحقیق عبدالمنعم، قاهرة، دار احیاء الکتب العربی، ۱۹۶۰م.
- ذهبی، شمسالدین محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، بیروت، موسسة الرّسالة، چاپ دوم، ۱۴۲۹ق.
- سبط ابن جوزی، یوسف بن قزاوغلی، تذکرة الخواص، تهران، مکتبة نینوا، بیتا.
- صالحی حاجیآبادی، ابراهیم و دیگران، «جستاری تاریخی در اصالت مقبره حر بن یزید»، فصلنامه تاریخ اسلام، شمار ۷۶، زمستان ۱۳۹۷ش..
- سنگری، محمدرضا، آیینهداران آفتاب (پژوهش و نگارش نواز زندگانی وشهادت یاران اباعبدالله)، تهران، شرکت چاپ و نشر بینالملل، ۱۳۸۷ش.
- سید ابن طاووس، علی بن موسی، اللهوف فی قتلی الطفوف، قم، انوار الهدی، بیتا.
- شیخ صدوق، محمد بن علی بن بابویه، الخصال، تصحیح علیاکبر غفاری، قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ اول، ۱۳۶۲ش.
- شیخ صدوق، محمد بن علی بن بابویه، کمال الدین و تمام النعمة، تهران، اسلامیه، چاپ دوم، ۱۳۹۵ق.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، الامالی، قم، دار الثقافة، چاپ اول، ۱۴۱۴ق
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، مصباح المتهجد و سلاح المتعبد، بیروت، موسسة فقه الشّیعة، ۱۴۱۱ق.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، تهذیب الأحکام فی شرح المقنعة للشیخ المفید، تحقیق حسن موسوی، تهران، دارالکتب الاسلامیة، چاپ چهارم، ۱۳۶۵ش.
- شیخ مفید، محمد بن محمد، الارشاد فی معرفه حجج الله علی العباد، قم، کنگره جهانی شیخ مفید، ۱۴۱۳ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، تاج الموالید فی موالید الأئمّة و وفیاتهم، قم، مکتبة مرعشی النجفی، ۱۴۰۶ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، اِعلام الوری باَعلام الهدی، تهران، دارالکتب الاسلامیة، چاپ سوم، ۱۳۹۰ق.
- طبری آملی صغیر، محمد بن جریر، دلائل الإمامة، قم، موسسة البعثة، ۱۴۱۳ق.
- طبری، محمدبن جریر، تاریخ الامم و الملوک (تاریخ طبری)، بیروت، موسسة الاعلمی للمطبوعات، بیتا.
- العینی، محمود، عمدة القاری، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بیتا.
- فتال نیشابوری، محمد، روضةالواعظین، قم، منشورات الرضی، بیتا.
- قمی، شیخ عباس، نفس المهموم فی مصیبة سیدنا الحسین(ع) المظلوم و یلیه نفثة المصدور فیما یتجدد به حزن العاشور، قم، المکتبه الحیدریة، بیتا.
- کلبی، هشام، جمهرة النّسب، تحقیق ناجی حسن، بیروت، عالم الکتبی، ۱۴۰۷ق.
- گروهی از تاریخپژوهان، زیرنظر مهدی پیشوایی، تاریخ قیام و مقتل جامع سیدالشهدا(ع)، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، چاپ اول، ۱۳۹۱ش.
- مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، بیروت، موسسة الوفاء، ۱۴۰۳ق.
- محدثی، جواد، فرهنگ عاشورا، قم، نشر معروف، چاپ هفتم، ۱۳۹۳ش.
- محمدی ریشهری، محمد، شهادتنامه امام حسین(ع) بر پایه منابع معتبر، ترجمه مهدی مهریزی، عبدالهادی مسعودی و محمد مرادی، قم، دارالحدیث، چاپ چهارم، ۱۳۹۵ش.
- محمدی ریشهری، محمد و همکاران، دانشنامه امام حسین(ع) بر پایه قرآن، حدیث و تاریخ، قم، دارالحدیث، ۱۳۸۸ش.
- المزی، یوسف، تهذیب الکمال فی اسماء الرّجال، تحقیق بشار عواد، بیروت، الرّسالة، چاپ چهارم، ۱۴۱۳ق.
- مسعودی، علی بن حسین، مروج الذهب و معادن الجوهر، قم، دار الهجرة، چاپ دوم، ۱۴۰۴ق.
- مسعودی، علی بن حسین، اثبات الوصیة للامام علی بن ابیطالب، قم، انصاریان، ۱۳۸۴ش.
- مسکویه، احمدبن محمد، تجارب الامم، تحقق ابوالقاسم امامی، تهران، دار سروش، ۱۳۶۶ش.
- مقرم، عبدالرزاق، مقتل الحسین(ع)، بیروت، دارالکتاب الاسلامیة.
- مقریزی، احمدبن علی، امتاع الاسماع بالنبی من الاحوال و الاموال و الحفدة و المتاع، تحقیق محمد عبدالحمید، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۱۴۲۰ق.
- نویری، احمد، نهایة الأرب فی فنون الأدب، قاهره، وزارة الثقافة و الإرشاد، بیتا.
- یعقوبی، احمد، تاریخ یعقوبی، بیروت، دار صادر، بیتا.