تاج العلماء
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | علی محمد بن محمد بن دلدار علی نقوی نصیرآبادی |
| لقب | تاج العلماء |
| تاریخ تولد | ۱۲۶۲ق/۱۸۴۶م |
| تاریخ وفات | ۴ ربیع‌الثانی ۱۳۱۲ق |
| خویشاوندان سرشناس | سید محمد نقوی لکهنوی (پدر) (سلطان العلماء) |
| اطلاعات علمی | |
| استادان | محمدعلی لكهنوی، محمد عباس شوشتری، احمدعلی احمدآبادی، میرزا علی نقی طباطبایی |
| اجازه روایت از | زین العابدین مازندرانی، علی بحرالعلوم، راضی نجفی و حسین فاضل اردكانی |
سید علی محمد فرزند محمد بن دلدارعلی نقوی نصیرآبادی (سال ۱۲۶۲ هجری قمری ـ ۱۳۱۲ق)، معروف به تاجُ الْعُلَما، فقیه و عالم در علم اصول و نویسنده هند. او در علم کلام آثار متعددی در دفاع از تشیع نوشت و از این مذهب دفاع کرد. تاج العلما در اخباری‌گری معتدل بود و جریانِ اخباری‌گریِ تندروِ حاکم بر هند در آن زمان را نقد می‌کرد. او در حوزه مسائل سیاسی-اجتماعی و مبارزه با استعمار انگلیس فعال بود. او همچنین برای تقویت زبان اردو که آن را عامل وحدت مسلمانان هند به شمار می‌آورد، در تألیف و ترجمه به این زبان کوشید.
زندگی
سید علی محمد در نصیرآباد لکهنو (مرکز ایالت کنونی اوتراپرادش در هند) متولد شد.[۱] پدر او سلطان العلما [یادداشت ۱] از عالمان بزرگ بود و برخی از او با عنوان مجتهد زمان و مروج دین یاد کرده‌اند.[۲] نیای او، دلدارعلی نیز اهل علم و دارای شهرت فراوان بوده است.[۳] او مدتها امامت مسجد جامع باغ نواب را بر عهده داشت تا اینکه سرانجام در لکهنو از دنیا رفت.[۴]
تحصیلات
علی محمد علوم اولیه را نزد محمدعلی لكهنوی، ملقب به قائمة الدین، محمد عباس شوشتری و احمدعلی احمدآبادی فراگرفت و سپس نزد پدرش به آموختن فقه، اصول و برخی علوم عقلی و نقلی پرداخت. پس از درگذشت پدرش (۱۲۸۴یا۱۲۸۵ق)، برای زیارت عتبات و بهره‌گیری از عالمان آن دیار راهی کربلا شد. وی در آنجا با احترام میرزا علی نقی طباطبایی روبه‌رو شد.[۵]
او همچنین در جلسه درس زین‌العابدین مازندرانی، علی بحرالعلوم، راضی نجفی و محمدحسین فاضل اردکانی حاضر شد و از آنان اجازه روایت دریافت کرد.[۶] بر پایه تاریخ این اجازات که حدود ماه‌های شوال تا ذیقعده بوده است، به نظر می‌رسد که او کمتر از چند ماه در آنجا بوده است.[۷] علی محمد پس از این سفر به سرزمین خود بازگشته، و زمانی دیگر برای انجام حج راهی حجاز شده است.[۸]
فعالیت علمی و اجتماعی
آقابزرگ تهرانی در یادکرد جایگاه علم قرآن و تفسیر نزد شیعیان، نام علی محمد را در کنار سید مرتضی، فضل بن حسن طبرسی، قطب‌الدین راوندی و طریحی آورده است.[۹] او همچنین مجتهدانی اصولی،[۱۰] (در مقابل جریان اخباری) تربیت نمود و در این زمینه چندین کتاب تألیف کرد.
ترویج زبان اردو
در سال‌های پایانی قرن نوزدهم میلادی، انگلیسی‌ها در هند به دنبال تثبیت زبان هندو، و مسلمانان خواستار تثبیت زبان اردو بودند.[۱۱] «انجمن حمایت اردو» توسط سید احمدخان و سپس «جامعۀ دفاع از اردو» و جامعه مشابهی در لکهنو ایجاد شد تا زبان اردو را تثبیت نماید.[۱۲] تاج العلما نیز برای انجام این مهم تألیف و ترجمه به زبان اردو را آغاز کرد.
آثار و نوشته‌ها
تاج العلماء تالیفات بسیاری در زمینه‌های گوناگون مانند: فقه، اصول، کلام، سیاست و منطق دارد.
آثار فقهی و اصولی
- عماد الاجتهاد. این کتاب که در فقه‌استدلالی است و مهم‌ترین اثر فقهی و اصولی وی به شمار می‌آید. وی در این اثر به مقابله با تفکر اخباری گری رایج در هند برخاسته است و البته رویکردی معتدل در این زمینه دارد.[۱۳]
برخی دیگر از آثار وی در فقه و اصول عبارتند از:
- رساله حكمیه
- رساله در نماز جمعه
- رساله قصاص
- مسئله ربائیة
- مناسک الحج
- وقایة الذمار
- ارشاد الصائمین الی احکام الدین
- رساله‌ای در حلیت طعـام (ظاهراً اهل کتاب)
- فصل الخطاب
- گوهر شب چراغ[۱۴]
- المتن المتین: وی در این اثر، رأی و حکم خود دربارۀ مفطر نبودن غبار و دخان را بیان داشته است. این اثر را محمد حسین شهرستانی در کتابی با عنوان الشرح المبین به نقد کشیده، و تاج العلما در دفاع از رأی خود، التعلیق الانیق را تألیف کرده است. این مجموعه با هم و یکجا در لکهنو به صورت سنگی به چاپ رسیده است.[۱۵]
آثار کلامی
آثار کلامی وی در چند دسته جای می‌گیرند:
آثار انتقادی از نواندیشی دینی
تاج‌العلما، با آنچه به عنوان نگاه عقل‌گرایانه، با منظر فطرت انسانی و طبیعت‌گرایی در عقاید سید احمدخان بروز می‌یافت، به سختی مخالف بود و نیز با نگرش کاملاً تعقلی وی نسبت به اصول و مبانی دینی که به اندیشۀ نِیچری و طبیعی شهرت داشت[۱۶] و در نقد آن دو اثر نگاشت:
- حواشی القرآن (چاپ شده) نقد اندیشه‌های سید احمد خان در تفسیر القرآن و هو الهدی و الفرقان
- الاحتجاج العلوی یا ضربت علویه (فارسی) به رد آراء نیچـری[۱۷]
آثاری در رد اهل کتاب
وی علاوه بر جلسات حضوری در نقد اهل کتاب[۱۸] آثاری را نیز در این موضوع تألیف کرده است. برخی از این آثار عبارتند از:
- الاحتجاج العلوی در مناظره با پیروان دیگر ادیان و فرق
- رد بر كشیش عمادالدین
- رسالة فی السم الیهودیة للنبی
- الصولة العلویة للذب عن الملة المحمدیة (فارسی)
- عماد الدین ملاذ المؤمنین در رد بر نصارا
- لحن داوودی در رد بركتاب نغمۀ طنبوری اثر یکی از نصارا
- یهودیة[۱۹]
- الاثنا عشریة فی بشارة الاحمدیة، (بشاراتی دربارۀ رسالت حضرت محمد(ص) در عهدین)[۲۰]
- عدیمة المثالیة فی تجویز التصویر غیر المجسم(بحث در مورد جواز ترسیم چهره انبیا)[۲۱]
دیگر آثار کلامی
- الزاد القلیل (چاپ ۱۳۲۸ق) در موضوعاتی همچون توحید و عدل
- جواب المسائل الزنجباریة در موضوع عصمت حضرت آدم(ع)
- طریق النجاة فی بعض المسائل الكلامیة (فارسی)،[۲۲]
- رساله‌ای کلامی دربارۀ مسئلۀ سرتراشیدن[۲۳]
آثار به زبان اردو
چنان‌که اشاره شد او برای تقویت انسجام مسلمانان هند به ترویج زبان اردو پرداخت و از این رو، از این رو چندین اثر را به اردو تألیف و ترجمه کرد. برخی از آثار تألیفی و ترجمه‌ای وی عبارتند از:
آثار سیاسی
تاج العلما همچون سید احمدخان معتقد به مبارزه غیرمسلحانه با انگلیسی‌ها بود[۲۶] و وجود مشکل در نوع اندیشۀ سیاسی حکومتی مسلمانان هند و ضعف ناشی از آن را حس می‌کرد، و بر اساس همین دیدگاه‌ها آثاری را نگاشت که عبارتند از:
- ملال سبب ضعف ریاست اسلام و علاج آن[۲۷]
- مسائل عجیبه در سیاست مدن(در موضوع سیاست و حکومت)[۲۸]
- رساله عدم جواز جهاد در غیبت امام زمان (عج)،[۲۹]
- رسالۀ جهادیه در فقه[۳۰]
آثار دیگر
- آثاری در زمینۀ منطق هم تألیف نموده است.[۳۱]
- مجموعه‌ای از ترجمه‌ها و شروح بر نهج البلاغه و برخی ادعیه و آثاری در بیان اندیشۀ امامیان در مواردی چون تقیه، غدیر خم و جز آن در مجموعه تألیف‌های تاج العلما قابل پی‌گیری است.[۳۲]
- ترجمۀ فارسی دعای عدیله و شرح زیارت ناحیه مقدسه با عنوان موعظۀ عظیم آبادیه به زبان اردو[۳۳]
- اثری در اثبات وقوع ازدواج قاسم بن حسن[۳۴]
- آثاری در موضوع اخلاق مانند خُلق حسنی، الخلق الحسینی، خُلق محمدی، و نیز رسالة فی الاخلاق و شرح اخلاق ناصری از خواجه نصیر الدین طوسی.[۳۵]
پانویس
- ↑ برای اختلاف در تاریخ تولد، نك: لکهنوی، ج۲، ص۱۵۳؛ صدرالافاضل، ص۳۶۵؛ آقابزرگ، طبقات، ج۱ (۴)، ص۱۶۲۴؛ حسینی، ج۱، ص۴۱۲
- ↑ آقابزرگ، الذریعة، ج۴، ص۱۲۰
- ↑ «تاج‌العلما»، مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ لکهنوی، ج۲، ص۱۵۷-۱۵۹
- ↑ لکهنوی، ج۲، ص۱۵۳-۱۵۶
- ↑ لکهنوی، ج۲، ص۱۵۶-۱۵۷؛ صدرالافاضل، ص۳۶۶؛ حسینی، ج۱، ص۴۱۲
- ↑ حسینی، ج۱، ص۴۱۲
- ↑ صدرالافاضل، ص۳۶۶
- ↑ الذریعة، طهرانی، ۱۴۰۸ق، ج۴، ص۲۳۳
- ↑ نگاه کنید: لکهنوی، ج۲، ص۳۶۷-۳۶۸
- ↑ احمد، ص۲۶۰-۲۶۱
- ↑ زکریا، ۱۳ff؛ هاردی، ص۱۸۹ به بعد
- ↑ لكهنوی، مدرس، ج۲، ص۱۶۲؛ آقابزرگ، طبقات، ج۱ (۴)، ص۱۶۲۵
- ↑ نك: الذریعه، ج۵، ص۱۹۱، ج۱۸، ص۲۵۰؛ لکهنوی، ج۲، ص۱۶۱-۱۶۲؛ نیز صدرالافاضل، ص۳۶۸؛ مدرس، ج۱، ص۳۱۹
- ↑ نك: لكهنوی، ج۲، ص۱۶۰-۱۶۳؛ صدرالافاضل، ص۳۶۸؛ آقابزرگ، الذریعة، ج۱۹، ص۷۱-۷۲
- ↑ نک: دایرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۹، ص۲۴۷؛ اسمیث، ص۱۵
- ↑ لكهنوی، ج۲، ص۱۶۱؛ آقابزرگ، الذریعة،۱۴۰۸ق، ج۱، ص۲۸۳؛ ج۱۵، ص۱۱۶
- ↑ صدرالافاضل، ص۳۶۶-۳۶۷
- ↑ لكهنوی، ج۲، ص۱۶۱-۱۶۲؛ صدرالافاضل، ص۳۶۸؛ آقابزرگ، همان، ج۱۲، ص۲۳۲، ج۱۵، ص۳۳۱، ج۱۸، ص۲۹۷
- ↑ مشار، فهرست...، ص۱۸، مؤلفین...، ج۴، ص۵۹۶
- ↑ لکهنوی، ج۲، ص۱۶۰؛ آقابزرگ، طبقات، ج۱ (۴)، ص۱۶۲۶
- ↑ آقابزرگ، الذریعة، ج۱۵، ص۱۶۹-۱۷۰
- ↑ لكهنوی، ج۲، ص۱۶۲
- ↑ آقابزرگ، الذریعه، ۱۴۰۸ق، ج۴، ص۱۲۷
- ↑ نگاه کنید: لکهنوی، ج۲، ص۱۶۰-۱۶۲؛ صدرالافاضل، ص۳۶۸؛ مدرس، ج۱، ص۳۲۰؛ نیز منزوی، ج۴، ص۲۲۳۴
- ↑ برای چنین موضعی از سوی سید احمد، نگاه کنید: فخرداعی، ج۱، (ص) «ج»
- ↑ لكهنوی، ج۲، ص۱۶۲
- ↑ لكهنوی، ج۲، ص۱۶۲
- ↑ صدرالافاضل، ص۳۶۸
- ↑ لكهنوی، ج۲، ص۱۶۱؛ آقابزرگ، همان، ج۵، ص۲۹۷
- ↑ نک: لکنهوی، ج۲، ص۱۶۰-۱۶۱؛ آقابزرگ، الذریعه، ج۲۱، ص۲۸۲؛ مشار، فهرست، ص۲۶۵
- ↑ نقوی، ج۱، ص۱۰۵؛ لکهنوی، ج۲، ص۱۶۱-۱۶۲؛ آقابزرگ،همان، ج۴، ص۱۸، ج۱۰، ص۱۷۳، ج۱۳، ص۲۱۴، ۲۲۴
- ↑ آقابزرگ، ج۴، ص۱۰۲؛ ج۱۳، ص۲۵۴؛ ج۲۳، ص۲۷۱
- ↑ آقابزرگ، ج۶، ص۲۶۴، ج۱۷، ص۴
- ↑ الذریعه، طهرانی، ۱۴۰۸ق، ج۷، ص۲۴۵؛ لکهنوی، ج۲، ص۱۶۲
یادداشت
- ↑ با سلطان العلماء سید حسین بن رفیع الدین محمد آملی اصفهانی (۱۰۰۱ -۱۰۶۴ق) اشتباه نشود.
منابع
- آقابزرگ، الذریعة.
- آقابزرگ، طبقات اعلام الشیعة، بخش نقباء البشر، مشهد، ۱۴۰۴ق.
- حسینی، احمد، تراجم الرجال، قم، ۱۴۱۴ق.
- صدرالافاضل، مرتضی حسین، مطلع انوار، کراچی، ۱۴۰۲ق/۱۹۸۲م.
- فخرداعی گیلانی، محمدتقی، مقدمه بر ترجمه و تفسیر القرآن سید احمدخان، تهران، علمی.
- لکهنوی، محمدمهدی، نجوم السماء، قم، ۱۳۹۶ق/۱۹۷۶م.
- مدرس، محمدعلی، ریحانة الادب، تبریز، انتشارات شفق.
- مشار، خانبابا، فهرست کتابهای چاپی عربی، تهران، ۱۳۴۴ش.
- همو، مؤلفین کتب چاپی فارسی و عربی، تهران، ۱۳۴۲ش.
- منزوی، خطی مشترک.
- نقوی، حسین عارف، فهرست آثار چاپی شیعه در شبه قاره، اسلام آباد، مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان.
- هاردی، پ، مسلمانان هند بریتانیا، ترجمۀ حسن لاهوتی، مشهد، ۱۳۶۹ش.
- Ahmad, A., Studies in Islamic Culture in the Indian Environment, Lahore, ۱۹۷۰.
- A Socio- intellectual History of the Isnā ‘Asharī Shī’īs in India, New Delhi, ۱۹۸۶;Rizvi, A. A.,
- Smith, W. C., Modern Islam in India, London, ۱۹۴۶.
- Zakaria, R., introd. Glimpses of Urdu Literature, *Bombay, ۱۹۶۱.
پیوند به بیرون
- منبع مقاله: دائره المعارف بزرگ اسلامی