آمِنَة بنت وَهْب (درگذشت ۴۶ قبل از هجرت/۵۷۶م) مادر پیامبر اکرم(ص) و همسر عبدالله بن عبدالمطلب بود. آمنه، در سال هفتم پس از عام الفیل، فرزندش، محمد را برای زیارت قبر پدرش، عبدالله و نیز دیدار با دایی‌های عبدالله که از بنی‌نجار بودند، به مدینه برد او در بازگشت از این سفر، در محلی به نام «ابواء» در نزدیکی مدینه درگذشت و همانجا دفن شد.
| مادر پیامبر اکرم(ص) | |
| اطلاعات کلی | |
|---|---|
| نسب | قبیله قریش |
| خویشاوندان سرشناس | عبدالله بن عبدالمطلب(همسر) |
| زادگاه | مکه |
| وفات | ابواء در نزدیکی مدینه |
عالمان شیعه بر ایمان داشتن آمنه و اجداد پیامبر(ص) اتفاق‌نظر دارند و در پاسخ منکران ایمان او به گزارش‌های تاریخی استناد می‌کنند که بر اساس آنها پیامبر قبر مادرش را در ابواء زیارت می‌کرده است.
کتاب «ام النبی(ص)» نوشته بنت الشاطی، زندگینامه حضرت آمنه است؛ این کتاب به زبان عربی نوشته شده و با عنوان «آمنه مادر پیامبر(ص)» به فارسی ترجمه شده است.
زندگینامه
آمنه از زنان قبیله قریش است: پدرش، وَهب، بزرگ تیره بنی‌زهره از تیره‌های قریش بود. مادرش، بَرَّة بنت عبدالعزی (بَره دختر عبدالعزی) نیز قریشی بود.[۱] از زندگی آمنه پیش از ازدواج با عبدالله اطلاعات چندانی در دست نیست؛ هر چند که گفته شده او در مکه متولد شد.[۲] او ۵۴ یا ۵۳ سال قبل از هجرت با عبدالله بن عبدالمطلب ازدواج کرد.[۳] مراسم عروسی آن دو، سه شبانه‌روز ادامه یافت و در این مدت عبدالله به رسم قبیله‌ای در خانه عروس اقامت گزید.[۴]
درگذشت همسر
عبدالله چند روز پس از ازدواج با آمنه، به سفر تجاری رفت و در راه بازگشت، در یثرب از دنیا رفت.[۵] او یک سال پس از ماجرای ذبح، با آمنه ازدواج کرده بود.[۶] عبدالمطلب نذر کرده بود اگر خداوند ده پسر به او بدهد، دهمی را قربانی می‌کند، اما سرانجام به جای قربانی کردن عبدالله، صد شتر را قربانی کرد.[۷] برخی گزارش‌های تاریخی، درگذشت عبدالله را اندکی پس از ولادت رسول خدا(ص) دانسته‌اند.[۸]
تولد محمد
آمنه پس از تولد محمد، او را به حلیمه سعدیه سپرد.[۹] بنابر نظر مشهور شیعه، آمنه در ۱۷ ربیع‌الاول عام الفیل، پیامبر(ص) را به دنیا آورد؛ ولی مشهور عالمان اهل سنت زمان وقوع این رویداد را ۱۲ ربیع‌الاول دانسته‌اند.[۱۰] به گزارش ابن هشام (درگذشته ۲۱۳یا ۲۱۸ق) در السیرة النبویه، چون محمد یتیم بود، کسی سرپرستی‌اش را نمی‌پذیرفت؛ حلیمه سعدیه نیز به همین دلیل ابتدا دایگی او را نپذیرفت، اما هنگامی که دید سرپرستی کودک دیگری نصیبش نمی‌شود، سرپرستی او را قبول کرد.[۱۱] حلیمه پس از دو سال محمد(ص) را نزد آمنه آورد، اما از آنجا که او را مایه برکت دیده بود، از آمنه خواست که مدتی دیگر محمد(ص) را پیش خود نگه دارد.[۱۲] از این رو، پنج سال و دو روز بعد از تولد محمد(ص)، در سال ششم پس از عام الفیل، او را به مادرش برگرداند.[۱۳]
وفات
_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%D8%A8%D9%88%D8%A7%D8%A1.jpg)
آمنه، در سال هفتم پس از عام الفیل، فرزندش، محمد را برای زیارت قبر عبدالله و نیز دیدار با دایی‌های عبدالله که از بنی‌نجار بودند، به مدینه برد و بنا بر قول مشهور، در راه بازگشت از مدینه در ابواء از دنیا رفت[۱۴] و در همان جا دفن شد[۱۵] و بنا به نقل دیگری در مکه درگذشت و در شعب دُب (قبرستان معلاة) دفن شد.[۱۶][یادداشت ۱] یعقوبی، تاریخ‌نگار قرن سوم قمری، درگذشت او را در ۳۰ سالگی دانسته است.[۱۷]
بنا به گفته محمد بن عمر واقدی (درگذشتهٔ ۲۰۷ یا ۲۰۹ق)، زمانی که قریش برای خونخواهی کشتگان بدر قصد مدینه کردند و به ابواء رسیدند و قبر آمنه را دیدند، گروهی از آنان تصمیم به نبش قبر گرفتند، ولی پس از مشورت ابوسفیان با صاحب‌نظران قریش، از این کار خودداری کردند.[۱۸] همچنین نقل شده است که پیامبر قبر مادرش را در ابواء زیارت می‌کرده است.[۱۹] از جمله پیامبر(ص) در واقعه حدیبیه بر سر قبر مادر حاضر شد و بر او گریه کرد.[۲۰]
با این حال قبری در قبرستان حجون مکه نیز به وی منسوب است.[۲۱] گفته شده قبر وی در ابواء و قبر منسوب به وی در مکه از زمان حکومت عثمانی دارای بقعه بوده و بعدها تخریب شده است.[۲۲]
ایمان
محمدابراهیم آیتی (۱۳۴۳ش) تاریخ‌نگار معاصر، معتقد است همه عالمان شیعه، درباره ایمان آمنه بنت وهب، ابوطالب، عبدالله بن عبدالمطلب و اجداد رسول خدا تا آدم(ع)، هم‌نظرند.[۲۳] همچنین بر پایه روایتی که در الکافی آمده، آتش جهنم بر اجداد پیامبر، پدر و مادرش و کسی که او را سرپرستی کرده (ابوطالب) حرام است.[۲۴]
از نظر گروهی از عالمان اهل سنت، والدین و اجداد پیامبر (ص) مشرک بوده‌اند: جلال‌الدین سیوطی، مفسر اهل سنت در قرن نهم قمری، با استناد به دو روایت درباره شأن نزول آیات ۱۱۳ [یادداشت ۲] و ۱۱۴ سوره توبه، [یادداشت ۳] به مشرک بودن مادر پیامبر(ص) حکم کرده است.[۲۵]
علامه امینی، عالم شیعه، شأن نزول آیات مذکور را به نقل از امام علی(ع) در رابطه با صحابه‌ای دانسته که برای پدر و مادر مشرک خود استغفار می‌کردند و از نظر او این آیه ربطی به استغفار برای ابوطالب یا آمنه ندارد.[۲۶] همچنین به گفته او، برخی از مفسران همچون طبری[۲۷] آمرزش‌خواهی در این آیات را به نمازگزاردن بر مرده، تفسیر کرده‌اند.[۲۸] علامه امینی احتمال ساختگی بودن این روایات و موثق نبودن راویان آنها را نیز مطرح کرده است.[۲۹]
شیخ عباس قمی، با استناد به آیه ۸۴ سوره توبه [یادداشت ۴] که پیامبر را از نمازگزاردن بر مردگان مشرکان و ایستادن بر سر قبر آنان نهی کرده، مشرک بودن والدین پیامبر را منتفی دانسته، چرا که پیامبر قبر پدر و مادر خود را زیارت می‌کرده است.[۳۰]
تک‌نگاری
کتاب «ام‌النبی(ص)» به زبان عربی درباره زندگی حضرت آمنه است که نویسنده معاصر مصری، عایشه بنت‌الشاطی (متولد ۱۳۳۱ق/۱۹۱۳م) آن را نوشته است.[۳۱] کتاب ام‌النبی از کتاب‌های مجموعه «تراجم سیّدات بیت النبوة» است که بنت‌الشاطی درباره زنان خاندان پیامبر منتشر کرده است.[۳۲] سید محمدتقی سجادی کتاب ام‌النبی را با عنوان «آمنه مادر پیامبر(ص)» به فارسی ترجمه کرده که نخستین بار در سال ۱۳۵۹ش منتشر شده و در سال ۱۳۷۹ش نیز دوباره چاپ شده است.[۳۳] همچنین احمد صادقی اردستانی کتاب مذکور را با عنوان «آمنه مادر پیامبر(ص)» ترجمه کرده و انتشارات بوستان کتاب آن را در سال ۱۳۹۴ش منتشر نموده است.[۳۴]
پانویس
- ↑ نگاه کنید به: مقریزی، امتاع الاسماع، ۱۴۲۰ق، ج۱، ص۵-۶.
- ↑ بنت الشاطی، آمنه مادر پیامبر، ۱۳۷۹ش، ص۷۴.
- ↑ ابن هشام، السیرة النبویة، ۱۳۷۵ق، ج۱، ص۱۵۶.
- ↑ نویری، نهایة الارب، دارالکتب و الوثایق القومیه، ج۱۶، ص۵۷.
- ↑ زرقانی، شرح المواهب اللدنیة، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۲۰۷-۲۰۶.
- ↑ یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، دار صادر، ج۲، ص۹.
- ↑ ابن هشام، السیرة النبویة، ۱۳۷۵ق، ج۱، ص۱۵۱-۱۵۵.
- ↑ نگاه کنید به: آیتی، تاریخ پیامبر اسلام، ۱۳۷۸ش، ص۴۱.
- ↑ ابن هشام، السیرة النبویة، ۱۳۷۵ق، ج۱، ص۱۶۲-۱۶۳.
- ↑ نگاه کنید به: آیتی، تاریخ پیامبر اسلام، ۱۳۷۸ش، ص۴۳.
- ↑ ابن هشام، السیرة النبویة، ۱۳۷۵ق، ج۱، ص۱۶۲-۱۶۳.
- ↑ ابن هشام، السیرة النبویة، ۱۳۷۵ق، ج۱، ص۱۶۴-۱۶۳.
- ↑ ابن عبدالبر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۲۹.
- ↑ نگاه کنید به: ابن عبدالبر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۳۰.
- ↑ مقریزی، امتاع الاسماع، ۱۴۲۰ ق، ج۱، ص۱۳.
- ↑ ابن اثیر، اسد الغابه، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۲۲.
- ↑ یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، دار صادر، ج۲، ص۱۰.
- ↑ واقدی، المغازی، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۲۰۶.
- ↑ محدث قمی، سفینة البحار، ۱۴۱۴ق، ج۱، ص۱۷۱.
- ↑ ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۹۴.
- ↑ کردی، التاریخ التقویم، ج۱، ص۷۴، به‌نقل از جعفریان، آثار اسلامی مکه و مدینه، ۱۳۸۲ش، ص۳۹۲.
- ↑ کردی، التاریخ التقویم، ج۱، ص۷۴، به‌نقل از جعفریان، آثار اسلامی مکه و مدینه، ۱۳۸۲ش، ص۳۹۲.
- ↑ آیتی، تاریخ پیامبر اسلام، ۱۳۷۸ش، ص۴۲.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۳۸۸ق، ج۱، ص۴۴۶.
- ↑ سیوطی، الدر المنثور، ۱۴۰۴ق، ج۳، ص۲۸۳ و ۲۸۴.
- ↑ امینی، الغدیر، ۱۴۱۶ق، ج۸، ص۲۷.
- ↑ نگاه کنید به: طبری، جامع البیان، بیروت، ج۱۱، ص۳۳.
- ↑ امینی، الغدیر، ۱۴۱۶ق، ج۸، ص۲۷.
- ↑ امینی، الغدیر، ۱۴۱۶ق، ج۸، ص۱۸-۱۹.
- ↑ محدث قمی، سفینة البحار، ۱۴۱۴ق، ج۱، ص۱۷۱.
- ↑ سجادی، آمنه مادر پیامبر، ۱۳۷۹ش، مقدمه چاپ سوم.
- ↑ بنت الشاطی، تراجم سیدات بیت النبوة، ۱۴۰۷ق.
- ↑ سجادی، آمنه مادر پیامبر، ۱۳۷۹ش، مقدمه چاپ سوم.
- ↑ «همزمان با اکران فیلم محمد رسول‌الله(ص): کتاب « آمنه مادر پیامبر(ص)» توسط بوستان کتاب منتشر شد»، خبرگزاری ایکنا.
یادداشت
- ↑ اسد الغابه ناشر انتشارات اسماعيليان، ج۱، ص۱۵، نام این مکان را شعب ابی رب دانسته است «ماتت بمكة ودفنت في شعب أبى رب»
- ↑ مَا کانَ لِلنَّبِی وَالَّذِينَ آمَنُواْ أَن يسْتَغْفِرُواْ لِلْمُشْرِکينَ وَلَوْ کانُواْ أُوْلِی قُرْبَی مِن بَعْدِ مَا تَبَيَّنَ لَهُمْ أَنَّهُمْ أَصْحَابُ الْجَحِيمِ (ترجمه:بر پیامبر و کسانی که ایمان آوردهاند سزاوار نیست که برای مشرکان پس از آنکه برایشان آشکار گردید که آنان اهل دوزخ‌اند، طلب آمرزش کنند؛ هرچند خویشاوند [آنان] باشند)[توبه–۱۱۳]
- ↑ وَمَا کانَ اسْتِغْفَارُ إِبْرَاهِيمَ لِأَبِيهِ إِلاَّ عَن مَّوْعِدَةٍ وَعَدَهَا إِياهُ فَلَمَّا تَبَيَّنَ لَهُ أَنَّهُ عَدُوٌّ لِلّهِ تَبَرَّأَ مِنْهُ إِنَّ إِبْرَاهِيمَ لأوَّاهٌ حَلِيمٌ (ترجمه:و طلب آمرزش ابراهیم برای پدرش جز به سبب وعدهای که ابراهیم به او داده بود نبود؛ [ولی] هنگامی که برای ابراهیم روشن شد وی دشمن خداست از او بیزاری جست. راستی ابراهیم دلسوزی بردبار بود)[توبه–۱۱۴]
- ↑ ا وَلا تُصَلِّ عَلَىٰ أَحَدٍ مِّنْهُم مَّاتَ أَبَدًا وَلَا تَقُمْ عَلَىٰ قَبْرِ‌هِ ۖ إِنَّهُمْ كَفَرُ‌وا بِاللَّـهِ وَرَ‌سُولِهِ وَمَاتُوا وَهُمْ فَاسِقُونَ ﴿٨٤﴾؛ و هرگز بر هيچ مرده‌اى از آنان نماز مگزار و بر سر قبرش نايست، چرا كه آنان به خدا و پيامبر او كافر شدند و در حال فسق مردند.(سوره توبه، آیه۸۴.)
منابع
- آیتی، محمدابراهیم، تاریخ پیامبر اسلام، تجدید نظر و اضافات از ابوالقاسم گرجی، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، ۱۳۷۸ش.
- ابن اثیر، علی بن محمد، اسد الغابه فی معرفة الصحابه، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۹ق/۱۹۸۹م.
- ابن سعد، محمد، الطبقات الکبری، تحقیق محمد عبدالقادر عطا، بیروت، دار الکتب العلمیة، ۱۴۱۰ق/۱۹۹۰م.
- ابن عبدالبر، یوسف بن عبدالله، الاستیعاب فی معرفة الاصحاب، تحقیق‌علی محمد بجاوی، بیروت، دار الجیل، ۱۴۱۲ق.
- ابن هشام، السیرة النبویة، تحقیق ابراهیم الأبیاری و مصطفی السقاء و عبدالحفیظ الشلبی، مصر، شركة مكتبة ومطبعة مصطفى البابی، ۱۳۷۵ق.
- امینی، عبدالحسین، الغدیر فی الکتاب و السنه و الادب، قم، مرکز الغدیر للدراسات الاسلامیه، ۱۴۱۶ق.
- بنت الشاطی، عایشة، آمنه مادر پیامبر(ص)، ترجمه محمدتقی سجادی، تهران، موسسه انتشارات نبوی، ۱۳۷۹ش.
- بنت الشاطی، عایشة، تراجم سيّدات بيت النّبوّة: المجلد الجامع، قاهره، دارالریان للتراث، ۱۴۰۷ق/۱۹۸۷م.
- جعفریان، رسول، آثار اسلامی مکه و مدینه، تهران، مشعر، ۱۳۸۲ش.
- زرقانی، محمد بن عبدالباقی، شرح العلامة الزرقانی علی المواهب اللدنیة بالمنح المحمدیة، تصحیح محمد عبدالعزیز خالدی، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۷ق.
- سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، الدر المنثور فی التفسیر بالماثور، قم، کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی، ۱۴۰۴ق.
- طبری، محمد بن جریر، جامع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دار المعرفة.
- بنت الشاطی، عایشه عبدالرحمن، آمنه مادر پیامبر (ص): ترجمه ام النبی، ترجمه سید محمدتقی سجادی، تهران، موسسه انتشارات نبوی، ۱۳۷۹ش.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۸۸ق.
- نویری، احمد بن عبدالوهاب، نهایة الارب فی فنون الادب، قاهره، دارالکتب و الوثایق القومیه، بی‌تا.
- محدث قمی، عباس، سفینة البحار، قم، اسوه، ۱۴۱۴ق.
- واقدی، محمد بن عمر، المغازى، تحقيق مارسدن جونس، بيروت، مؤسسة الأعلمى، ۱۹۸۹م/۱۴۰۹ق.
- مقریزی، احمد بن علی، امتاع الاسماع بما للنبی من الاحوال و الحفده و المتاع، تحقیق محمد عبد الحمید النمیسی، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۲۰ق/۱۹۹۹م.
- «همزمان با اکران فیلم محمد رسول الله(ص): کتاب «آمنه مادر پیامبر(ص)» توسط بوستان کتاب منتشر شد.»، خبرگزاری ایکنا، تاریخ انتشار: ۸ شهریور ۱۳۹۴ش.
- یعقوبی، احمد بن ابی‌یعقوب، تاریخ الیعقوبی، دار صادر، بیروت، بی‌تا.
پیوند به بیرون
- پیوند به بیرون: دایرة المعارف بزرگ اسلامی