علیٌّ حُبُّه جُنَّة شعری در مورد جایگاه و فضایل امام علی(ع) که به محمد بن ادریس شافعی، از فقهای چهارگانه اهل‌سنت، منسوب است. این شعر چهار مصرع دارد و به مصونیت از آتش به واسطه محبت علی(ع) و تقسیم بهشت و جهنم توسط او اشاره می‌کند. وصایت بر حق امام علی(ع) و امامت او نسبت به انسان‌ها و اجنه، بخش دیگری از محتوای این شعر است. به غیر از شافعی، از افراد دیگری به عنوان سرایندگان این دوبیتی یاد شده است.
| علی حبه جُنّة | |
|---|---|
 خوشنویسی نستعلیق اثر احمدعلی مربوط به دوره صفویه | |
| اطلاعات شعر | |
| نام شعر | علی حبه جنة |
| شاعر | محمد بن ادریس شافعی |
| موضوع | مدح و فضیلت امام علی(ع) |
| مناسبت | فضیلت اهل بیت(ع) |
| زبان | عربی |
| زمان سرایش | حدود قرن دوم |
| تعداد ابیات | ۲ بیت |
| اشعار مشهور | |
| قصیده لامیه ابوطالب • تائیه دعبل • دوازده‌بند محتشم • همای رحمت • قطعه‌ای از بهشت • ای اهل حرم • با آل علی هرکه درافتاد ورافتاد • مکن ای صبح طلوع • ها علی بشر کیف بشر | |
مضمون این شعر در احادیثی که در منابع شیعه و اهل‌سنت نقل شده، آمده است. همچنین این شعر یا برخی از مصرع‌های آن در اشعار شاعران دیگر نیز استفاده شده است. شعر علی حبه جنه بر در روضه حرم امام علی(ع) نقش بسته است.
اشعار مشابهی با موضوع این شعر توسط شاعران دیگر سروده شده است.
محتوا
در مصراع اول، به جُنَّة بودن محبت امام علی(ع) اشاره شده است. جنة در لغت به‌معنای سلاح[۳] یا سپر[۴] است که از شخص محافظت می‌کند. برخی این واژه را به‌معنای هر چیزی دانسته‌اند که از انسان محافظت می‌کند.[۵]
مضمون مصرع اول یعنی مصونیت از آتش به سبب محبت امام علی(ع) در روایاتی از پیامبر اسلام(ص) در منابع شیعی[۶] و اهل‌سنت[۷] نقل شده است. البته این مطلب به نقل از عمر بن خطاب هم بیان شده است[۸] و در برخی از مصادر، شعری را بدین مضمون به خلیفه دوم منتسب ساخته‌اند.[۹]
تقسیم بهشت و جهنم توسط امام علی(ع) نیز در احادیث رسول خدا(ص) درباره امام علی(ع)[۱۰] و در گفته‌های خود امام علی[۱۱] و دیگر ائمه[۱۲] نقل شده است. چنان‌که این مطلب در منابع اهل‌سنت نیز انعکاس یافته[۱۳] و برخی همچون ابن‌ابی‌الحدید در شرح نهج‌البلاغه آن را مستفیض دانسته‌اند.[۱۴] و گفته شده که ابن‌حنبل از این مسئله دفاع کرده است.[۱۵][یادداشت ۱]
شاعر
شعر «علی حبه جنه» در منابع، به محمد بن ادریس شافعی از فقهای چهارگانه اهل‌سنت (۱۵۰-۲۰۴ق) نسبت داده شده است.[۱۶] از عامر بن ثعلبه[۱۷] یا عمّار بن تغلبه[۱۸] نیز به‌عنوان شاعر این شعر نام برده شده است. همچنین آثار دیگری بدون نام بردن از سراینده این شعر، تنها به نقل آن بسنده کرده‌اند.[۱۹]
اشعار مشابه
اشعاری با مضمون مشابه علی حبه جنه و درباره مصونیت از آتش با محبت امام علی(ع) و قسیم النار و الجنه بودن امام توسط شاعران دیگر سروده شده است.[۲۰] برخی از آنها عبارتند از:
برخی قدیمی‌ترین شعر مشابه را از سید حمیری می‌دانند که چنین سروده‌است:
همچنین به صاحب بن عباد در همین زمینه، شعر زیر نسبت داده شده است.
دعبل نیز به این موضوع در شعر خود اشاره کرده است:
مضمون شعر علی حبه جنة در توصیف امام علی(ع) توسط نویسندگان بعدی به‌کار رفته است[۲۴] و بعدها برخی از شعرا مانند عطار نیشابوری[۲۵] و موسی بن جعفر حسینی طالقانی[۲۶] از دو بیت این شعر یا مطلع آن در اشعار خود بهره برده‌اند.
در سال ۱۳۷۶ق، دو درِ طلاکاری‌شده در روضه حرم امام علی(ع) نصب گردید که شعر علی حبه جنه بر آن نقش بسته بود.[۲۷]
پانویس
- ↑ قندوزی، ینابیع المودة، ۱۴۲۲ق، ج۱، ص۲۵۴.
- ↑ شاه‌محمدی، علی و شکوه غدیر بر فراز وحی و رسالت، ۱۳۸۴ش، ص۲۳۵.
- ↑ ابن‌درید، جمهرة اللغة، ۱۹۸۷م، ج۱، ص۹۳؛ جوهری، الصحاح، ۱۹۵۶م، ج۵، ص۲۰۹۴.
- ↑ ابن‌منظور، لسان العرب، بیروت، ج۱۳، ص۹۴؛ زبیدی، تاج العروس، ۱۴۱۴ق، ج۱۸، ص۱۱۵.
- ↑ ابن‌منظور، لسان العرب، بیروت، ج۱۳، ص۹۴؛ فیروزآبادی، القاموس المحیط، بیروت، ج۴، ص۱۹۵.
- ↑ شیخ صدوق، الامالی، ۱۳۷۶ش، ص۶۵۷؛ طبری آملی، بشارة المصطفی، ۱۳۸۳ق، ص۷۵؛ علامه حلی، کشف الیقین، ۱۴۱۱ق، ص۲۲۵–۲۲۶.
- ↑ خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ۱۴۱۷ق، ج۳، ص۳۸۰؛ ابن‌عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ۱۴۱۵ق، ج۴۲، ص۲۴۳-۲۴۴؛ ابن‌حجر عسقلانی، لسان المیزان، ۱۴۰۷ق، ج۴، ص۴۹۷.
- ↑ دیلمی، الفردوس بمأثور، ۱۴۰۶ق، ج۲، ص۱۴۲.
- ↑ ابن‌شهر آشوب، مناقب آل أبی‌طالب(ع)، ۱۳۷۹ق، ج۳، ص۲۰۰.
- ↑ قمی، تفسیر القمی، ۱۴۰۴ق، ج۲، ص۳۸۹–۳۹۰؛ خزاز، کفایة الاثر، ۱۴۰۱ق، ص۱۵۱؛ شیخ صدوق، الامالی، ۱۳۷۶ش، ص۳۱، ۴۶، ۸۹، ۳۶۱، ۶۷۱.
- ↑ صفار، بصائر الدرجات، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۱۹۱، ۱۹۲، ۱۹۹، ۲۰۰، ۲۰۱، ۴۱۵، ۴۱۶؛ عیاشی، تفسیر العیاشی، ۱۳۸۰ق، ج۲، ص۱۷–۱۸؛ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۱۹۶–۱۹۸.
- ↑ قمی، تفسیر القمی، ۱۴۰۴ق، ج۲، ص۳۲۴؛ صفار، بصائر الدرجات، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۴۱۵؛ شیخ صدوق، عیون اخبار الرضا، ۱۳۷۸ق، ج۲، ص۸۵–۸۶.
- ↑ برای اطلاعات بیشتر نگاه کنید به: طباطبایی، أهل البیت فی المکتبة العربیة، ۱۴۱۷ق، ص۵۶۱–۵۶۷.
- ↑ ابن‌ابی‌الحدید، شرح نهج البلاغة، ۱۴۰۴ق، ج۹، ص۱۶۵.
- ↑ ابن‌ابی یعلی، طبقات الحنابلة، بیروت، ج۱، ص۳۱۹–۳۲۰؛ ابن‌فوطی، مجمع الآداب، ۱۴۱۶ق، ج۳، ص۳۵۲.
- ↑ قندوزی، ینابیع المودة، ۱۴۲۲ق، ج۱، ص۲۵۴؛ مرعشی، إحقاق الحق، ۱۴۰۹ق، ج۱۵، ص۱۸۸، ج۲۰، ص۲۵۲، ۳۲۸، ۳۹۲–۳۹۳، ۳۹۴–۳۹۵، ج۲۱، ص۶۵۲؛ کشفی، مناقب مرتضوی، ۱۳۸۰ش، ص۱۶۱.
- ↑ ابن‌عبدالوهاب، عیون المعجزات، قم، ص۳۱؛ طبری آملی صغیر، نوادر المعجزات، ۱۴۲۷ق، ص۱۲۱.
- ↑ بحرانی، مدینة معاجز، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۲۶۰.
- ↑ حموی شافعی، فرائد السمطین، ۱۴۰۰ق، ج۱، ص۳۲۶؛ ابن‌شهر آشوب، مناقب آل أبی طالب(ع)، ۱۳۷۹ق، ج۲، ص۱۶۰؛ ابن‌طاووس، طرف من الأنباء و المناقب، ۱۴۲۰ق، ص۲۹۳–۲۹۴.
- ↑ برای اطلاعات بیشتر در این زمینه نگاه کنید به: ابن‌شهر آشوب، مناقب آل أبی طالب(ع)، ۱۳۷۹ق، ج۲، ص۱۵۹–۱۶۰؛ طباطبایی، أهل البیت فی المکتبة العربیة، ۱۴۱۷ق، ۵۶۶–۵۶۷.
- ↑ طباطبایی، أهل البیت فی المکتبة العربیة، ۱۴۱۷ق، ص۵۶۶؛ امین، أعیان الشیعة، ۱۴۰۳ق، ج۳، ص۴۲۳. برای دیدن دیگر اشعار منتسب به سید حمیری در این‌باره نگاه کنید به: ابن‌شهر آشوب، مناقب آل أبی طالب(ع)، ۱۳۷۹ق، ج۲، ص۱۵۹؛ ابن‌طاوس، طرف من الأنباء و المناقب، ۱۴۲۰ق، ص۲۹۳.
- ↑ شبر، أدب الطف، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۱۴۶.
- ↑ ابن‌شهر آشوب، مناقب آل أبی طالب(ع)، ۱۳۷۹ق، ج۲، ص۱۶۰؛ طباطبایی، أهل البیت فی المکتبة العربیة، ۱۴۱۷ق، ص۵۶۶.
- ↑ قلقشندی، صبح الأعشی، ۱۹۸۷م، ج۸، ص۲۴۰ – ۲۴۱؛ مدرسی طباطبایی، برگی از تاریخ قزوین، ۱۳۶۱ش، ص۱۳۶.
- ↑ رادفر، مناقب علوی در آئینه شعر فارسی، ۱۳۸۱ش، ص۳۲.
- ↑ سماوی، الطلیعة من شعراء الشیعة، ۱۴۲۲ق، ج۲، ص۳۳۶–۳۳۷.
- ↑ حکیم، المفصل فی تاریخ النجف الأشرف، ۱۴۲۷ق، ج۲، ص۶۶؛ خلیلی، موسوعة العتبات المقدسة، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۹۸.
یادداشت
- ↑ در گزارشی احمد بن حنبل این روایت را به‌خاطر یکی از افراد حاضر در سلسله سند تضعیف کرده است اما حدیث دیگری مشابه با همین مضمون که پیامبر اسلام، حب و بغض نسبت به امام علی(ع) را نشان‌دهنده ایمان و نفاق می‌داند، تأیید کرده و با استناد به آیه قرآن نساء، ۱۴۵ جایگاه منافق را در آتش می‌داند. ابن‌عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ۱۴۱۵ق، ج۴۲، ص۳۰۱.
- ↑ ایشان [امیرمؤمنان(ع)] تقسیم‌کننده [بهشت] و جهنم است و [به آتش] می‌فرماید دشمن من را بگیر و دوست مرا رها کن.
ایشان علی بن ابی‌طالب است داماد نبی برگزیده پاکیزه. - ↑ ای اباالحسن اگر محبت تو سبب ورود من به جهنم باشد، شعله آتش برای من رستگاری است
و چطور از آتش بترسد کسی که یقین دارد تو مولای او هستی و تو تقسیم‌کننده دوزخ [و بهشت] هستی. - ↑ [امام علی(ع)] تقسیم‌کننده [بهشت و] جهنم است و می‌فرماید که این فرد برای او و این فرد برای آتش است. درحالی‌که با عدالت به تقسیم می‌پردازد.
منابع
- قرآن کریم
- ابن‌ابی یعلی، محمد، طبقات الحنابلة، بیروت، دار المعرفة، بی‌تا.
- ابن‌أبی‌الحدید، عبد الحمید بن هبة الله، شرح نهج البلاغة لابن‌أبی الحدید، قم، مکتبة آیة الله المرعشی النجفی، ۱۴۰۴ق.
- ابن‌حجر عسقلانی، احمد بن علی، لسان المیزان، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۷ق.
- ابن‌درید، محمد بن حسن، جمهرة اللغة، بیروت، دار العلم للملایین، ۱۹۸۷م.
- ابن‌شهر آشوب مازندرانی، محمد بن علی، مناقب آل أبی طالب(ع)، قم، علامه، ۱۳۷۹ق.
- ابن‌طاوس، علی بن موسی، طرف من الأنباء و المناقب، مشهد، تاسوعا، ۱۴۲۰ق.
- ابن‌عبد الوهاب، حسین بن عبد الوهاب، عیون المعجزات، قم، مکتبة الداوری، بی‌تا.
- ابن‌عساکر، علی بن حسن، تاریخ مدینة دمشق، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۵ق.
- ابن‌فوطی، عبد الرزاق بن احمد، مجمع الآداب فی معجم الألقاب، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ۱۴۱۶ق.
- ابن‌منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت، دار صادر، چاپ سوم، بی‌تا.
- امین، محسن، أعیان الشیعة، لبنان، دار التعارف للمطبوعات، ۱۴۰۳ق.
- بحرانی، سید هاشم بن سلیمان، مدینة معاجز الأئمة الإثنی عشر(ع)، قم، مؤسسة المعارف الإسلامیة، ۱۴۱۳ق.
- جوهری، اسماعیل بن حماد، الصحاح(تاج اللغة و صحاح العربیة)، بیروت، دار العلم للملایین، ۱۹۵۶م.
- حکیم، حسن عیسی، المفصل فی تاریخ النجف الأشرف، قم، المکتبة الحیدریة، ۱۴۲۷ق.
- حموی شافعی، ابراهیم بن محمد جوینی، فرائد السمطین فی فضائل المرتضی و البتول و السبطین و الأئمة من ذریتهم(ع)، بیروت، مؤسسة المحمود،۱۴۰۰ق.
- خزاز رازی، علی بن محمد، کفایة الأثر فی النصّ علی الأئمة الإثنی عشر(ع)، قم، بیدار، ۱۴۰۱ق.
- خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد او مدینة السلام، بیروت، دار الکتب العلمیة، ۱۴۱۷ق.
- خلیلی، جعفر، موسوعة العتبات المقدسة، بیروت، مؤسسه الاعلمی للمطبوعات، چاپ دوم، ۱۴۰۷ق.
- دیلمی، شیرویه بن شهردار، الفردوس بمأثور الخطاب، بیروت، دار الکتب العلمیة، ۱۴۰۶ق.
- رادفر، ابوالقاسم، مناقب علوی در آئینه شعر فارسی، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، ۱۳۸۱ش.
- زبیدی، سید مرتضی حسینی، تاج العروس من جواهر القاموس، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۴ق.
- سماوی، محمد، الطلیعة من شعراء الشیعة، بیروت، دار المؤرخ العربی، ۱۴۲۲ق.
- شاه محمدی، محمدعلی، علی و شکوه غدیر بر فراز وحی و رسالت(ترجمه ینابیع الموده)، قم، مهر امیر المؤمنین(ع)، ۱۳۸۴ش.
- شبر، جواد، أدب الطف، لبنان، دار المرتضی، ۱۴۰۹ق.
- شیخ صدوق، محمد بن علی، عیون أخبار الرضا(ع)، تهران، نشر جهان، ۱۳۷۸ق.
- شیخ صدوق، محمد بن علی، الامالی، تهران، کتابچی، چاپ ششم، ۱۳۷۶ش.
- صفار، محمد بن حسن، بصائر الدرجات فی فضائل آل محمّد(ع)، قم، مکتبة آیة الله المرعشی النجفی، چاپ دوم، ۱۴۰۴ق.
- طباطبایی، عبدالعزیز، أهل البیت(ع) فی المکتبة العربیة، قم، آل البیت، ۱۴۱۷ق.
- طبری آملی صغیر، محمد بن جریر بن رستم، نوادر المعجزات فی مناقب الأئمة الهداة(ع)، تحقیق باسم محمد اسدی، قم، دلیل ما، ۱۴۲۷ق.
- طبری آملی، عماد الدین محمد بن أبی القاسم، بشارة المصطفی لشیعة المرتضی، نجف، المکتبة الحیدریة، چاپ دوم، ۱۳۸۳ق.
- علامه حلی، حسن بن یوسف بن مطهر، کشف الیقین فی فضائل أمیر المؤمنین(ع)، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ۱۴۱۱ق.
- عیاشی، محمد بن مسعود، تفسیر العیاشی، تهران، المطبعة العلمیة، ۱۳۸۰ق.
- فیروز آبادی، محمد بن یعقوب، القاموس المحیط، بیروت، دار الکتب العلمیة، بی‌تا.
- قلقشندی، أحمد بن عبدالله، صبح الأعشی فی صناعة الإنشاء، بیروت، دار الکتب العلمیة، ۱۹۸۷م.
- قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر القمی، قم، دار الکتاب، چاپ سوم، ۱۴۰۴ق.
- قندوزی، سلیمان بن ابراهیم ، ینابیع المودة لذوی القربی، قم، اسوه، چاپ دوم، ۱۴۲۲ق.
- کلینی، محمد بن یعقوب بن اسحاق، الکافی، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.
- کشفی، محمد صالح حسینی، مناقب مرتضوی، تهران، روزنه، ۱۳۸۰ش.
- مدرسی طباطبایی، سید حسین، برگی از تاریخ قزوین، قم، کتابخانه حضرت آیت الله العظمی مرعشی نجفی، ۱۳۶۱ش.
- مرعشی، قاضی سید نورالله، إحقاق الحق و إزهاق الباطل، قم، مکتبة آیة الله المرعشی النجفی، ۱۴۰۹ق.