کفاره روزه
 | این مقاله یک نوشتار توصیفی درباره یک مفهوم فقهی است و نمیتواند معیاری برای اعمال دینی باشد. برای اعمال دینی به منابع دیگر مراجعه کنید. |
| بخشی از احکام عملی و فقهی |
|---|
 |
کَفّارهٔ روزه جریمه‌ای که در ازای باطل کردن روزه‌های ماه رمضان، روزه نذر شده در زمان معین، و نیز قضای روزه ماه رمضان پس از اذان ظهر، بر عهده مکلف می‌آید. کفاره شکستن عمدی هر روزه، عبارت است از دو ماه روزه گرفتن که ۳۱ روز آن باید پی‌درپی باشد یا غذا دادن به شصت فقیر.
کفاره روزه در صورتی واجب می‌شود که روزه‌دار بداند آنچه انجام می‌دهد، از مبطلات روزه است. همچنین به فتوای برخی فقیهان انجام عمدی هر یک از مبطلات روزه، سبب کفاره می‌شود. در مقابل برخی فقهاء معتقدند باطل کردن عمدی روزه لزوماً به معنای واجب شدن کفاره نیست.
بنابر نظر فقهای شیعه، اگر کسی روزه‌اش را با کار حرام مانند زنا یا نوشیدن شراب باطل کند، کفاره جمع (دو ماه روزه و غذا دادن به شصت فقیر) بر او واجب می‌شود. با این حال، برخی فقها کفاره جمع را احتیاط مستحب و برخی احتیاط واجب دانسته‌اند.
مفهوم‌شناسی
کفاره جریمه مالی یا بدنی‌ای است که در ازای ارتکاب برخی گناهان بر عهده مکلف گذاشته می‌شود.[۱] کفاره غالباً موجب سقوط یا تخفیف مجازات اخروی گناه می‌شود.[۲]
فقیهان معتقدند، با باطل کردن عمدیِ برخی روزه‌ها، کفاره روزه واجب می‌شود:
- روزه ماه مبارک رمضان
- قضای روزه رمضان که پس از اذان ظهر باطل شود.
- روزه نذری که زمان معینی داشته باشد.[۳]
انواع کفاره روزه
مشهور فقهای شیعه کفاره روزه را یکی از سه مورد ذیل دانسته‌اند:
- روزه دو ماه پشت سر هم که باید سی و یک روز آن پی در پی باشد.[۴]
- اِطعام (غذا دادن) به شصت فقیر
- آزاد کردن یک بنده.[۵] (البته آزادکردن بنده امروزه موضوعیت ندارد و از این‌رو برداشته شده است.[۶])
تأثیر علم و جهل در کفاره روزه
بنابر نظر فقها، اگر شخصی به عمد و بدون دلیل شرعی، روزه خود را افطار کند، علاوه بر قضا، کفاره هم بر او واجب است.[۷] علاوه بر این در وجوب کفاره شرط است که شخص بداند آنچه انجام می‌دهد، از مبطلات روزه است.[۸] از این رو حکم کفاره شامل جاهل قاصر[۹] و جاهل مقصر[۱۰] نمی‌شود. هرچند برخی معتقدند جاهل مقصر در حکم عالم به مبطلات است و باید علاوه بر قضاء، کفاره را نیز ادا کند.[۸]
چه مبطلاتی سبب کفاره می‌شوند؟
صاحب جواهر معتقد است که بنابر روایات انجام عمدی هر یک از مبطلات روزه علاوه بر قضای روزه، سبب کفاره نیز می‌شود.[۱۱] سید ابوالقاسم خویی نیز معتقد است هر آنچه روزه با آن باطل می‌شود مانند دروغ بر خدا و پیامبر و یا قی کردن، ارتکاب عمدی آن موجب کفاره نیز می‌شود.[۱۲]
در مقابل برخی از فقیهان معتقدند که باطل کردن عمدی روزه لزوماً به معنای واجب شدن کفاره نیست.[۱۳] به فتوای امام خمینی اگر شخصی در شب جنب شود، سه مرتبه بیدار شود و بدون انجام غسل بخوابد و تا اذان صبح بیدار نشود؛ تنها قضای آن روز را باید بگیرد و کفاره‌ای بر گردنش نیست؛ کسی که در حال روزه به عمد قی کند هم همین حکم را دارد.[۱۴]
کفاره روزه در صورت باطل‌کردن آن با کار حرام
گروهی از فقها معتقدند، اگر شخصی روزه‌اش را با مبطلات حلال مانند نوشیدن آب، باطل کند باید علاوه بر قضای روزه، یکی از موارد کفاره را نیز انجام دهد.[۱۵] ولی اگر به وسیله کاری حرام مانند زنا یا نوشیدن شراب روزه‌اش را باطل کند، باید هر سه کفاره را ادا کند که به آن کفاره جمع می‌گویند.[۱۶] البته برخی از مراجع، انجام کفاره جمع را احتیاط مستحب[۱۷] و برخی احتیاط واجب دانسته‌اند.[۱۸]
تفاوت کفاره روزه و فدیه
گاهی در عُرف، کفاره به معنای فدیه به کار می‌رود؛ برای مثال از یک مُد طعام (۷۵۰ گرم گندم و مانند آن)، به‌عنوان کفاره روزه یاد می‌شود،[۱۹] در حالی که فدیه جانشین روزه است و در ازای نگرفتن روزه به‌علت ناتوانی بر اثر بیماری یا مانند آن و تأخیر قضای روزه تا ماه رمضان بعد (کفاره تأخیر) پرداخت می‌شود.[۲۰]
پانویس
- ↑ نگاه کنید به مشکینی، مصطلحات الفقه، ۱۴۱۹ق، ص۴۶۵.
- ↑ مشکینی، مصطلحات‌الفقه، ۱۴۱۹ق، ص۴۶۵.
- ↑ خوئی، منهاج الصالحین، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۲۶۹.
- ↑ امام خمینی، توضیح المسائل، ۱۴۲۶ق، ص۳۴۷
- ↑ صدوق، مجموعة فتاوی ابن بابویه، قم، ص۷۳.
- ↑ مکارم، رسالة توضیح المسائل، ۱۴۲۹ق، ص۲۵۳.
- ↑ امام خمینی، استفتائات، ۱۴۲۲ق، ج۱، ص۳۳۰.
- ↑ ۸٫۰ ۸٫۱ روحانی، منهاج الصالحین، ج۱، ص۳۵۵.
- ↑ خوئی، منهاج الصالحین، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۲۷۰.
- ↑ خوئی، منهاج الصالحین، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۲۷۰؛ سیستانی، منهاج الصالحین، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۳۲۷.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴ق، ج۱۶، ص۲۲۶.
- ↑ خویی، موسوعة الإمام الخوئی، ۱۴۱۸ق، ج۲۱، ص۳۰۵.
- ↑ نگاه کنید به: طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۲۸ق، ج۲، ص۳۸.
- ↑ امام خمینی، توضیح المسائل، ۱۴۲۶ق، ص۳۴۶.
- ↑ بهجت، جامع المسائل، ۱۴۲۶ق، ج۲، ص۲۹.
- ↑ بهجت، جامع المسائل، ۱۴۲۶ق، ج۲، ص۲۹.
- ↑ سیستانی، توضیح المسائل، ۱۳۹۳ش، ص۲۹۸-۲۹۹.
- ↑ امام خمینی، توضیح المسائل، ۱۴۲۶ق، ص۳۴۴.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به: خامنهای، اجوبة الاستفتائات، ۱۴۲۰ق، ج۱، ص۱۳۸، س۸۰۲.
- ↑ صدر، ماوراءالفقه، ۱۴۲۰ق، ج۹، ص۱۲۰.
منابع
- امام خمینی، سید روح‌اللّه، استفتائات، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، ۱۴۲۲ق.
- امام خمینی، سید روح‌اللّه، توضیح المسائل، محقق و مصحح: مسلم قلی‌پور گیلانی، قم، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ اول، ۱۴۲۶ق.
- بهجت، محمدتقی، جامع المسائل، قم، دفتر آیت‌الله بهجت، چاپ دوم، ۱۴۲۶ق.
- خویی، سید ابوالقاسم، منهاج الصالحین، قم، نشر مدینة العلم، چاپ بیست و هشتم، ۱۴۱۰ق.
- خویی، سید ابوالقاسم، موسوعة الإمام الخوئی، قم، مؤسسة إحیاء آثار الإمام الخوئی، چاپ اول، ۱۴۱۸ق.
- روحانی، سید صادق، منهاج الصالحین، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.
- سیستانی، سید علی، توضیح المسائل، مشهد، دفتر حضرت آیت‌الله العظمی سیستانی، ۱۳۹۳ش.
- سیستانی، سید علی، منهاج الصالحین، انتشارات دفتر آیة الله سیستانی، قم، چاپ پنجم، ۱۴۱۷ق.
- صدر، سید محمد، ماوراء الفقه، تصحیح جعفر هادی دجیلی، بیروت، دار الاضواء للطباعة و النشر و التوزیع، ۱۴۲۰ق.
- صدوق، علی بن حسین، مجموعة فتاوی ابن بابویه، جامع: عبدالرحیم بروجردی، محقق: علی‌پناه اشتهاردی، قم، بی‌نا، چاپ اول، بی‌تا.
- طباطبایی یزدی، سید محمدکاظم، العروة الوثقی مع التعلیقات، تعلیقات: امام خمینی، سید ابوالقاسم خویی، سید محمدرضا گلپایگانی، ناصر مکارم شیرازی، قم، انتشارات مدرسه امام علی بن ابی‌طالب(ع)، چاپ اول، ۱۴۲۸ق.
- مشکینی، میرزاعلی، مصطلحات الفقه، بی‌جا، بی‌نا، ۱۴۱۹ق.
- مکارم شیرازی، ناصر، رساله توضیح المسائل، قم، انتشارات مدرسه امام علی بن ابی‌طالب(ع)، چاپ پنجاه ودوم، ۱۴۲۹ق.
- نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، تصحیح عباس قوچانی، علی آخوندی، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ هفتم، ۱۴۰۴ق.
| وقایع |  | ||||
|---|---|---|---|---|---|
| آیینها | |||||
| عبادات |
| ||||
| احکام روزه | یوم الشک • روزه مسافر • افطار • سحری • مبطلات روزه • مد طعام • کفاره روزه • روزهخواری • بقای بر جنابت • کفاره جمع • رؤیت هلال | ||||
| مناسبتها | |||||
| وابسته | آیه روزه • حدیث صوموا تصحوا • استهلال • خطبه شعبانیه • زکات فطره • نماز عید • عید فطر • ستاد استهلال • آیه ۱۸۵ سوره بقره • روزه پیشواز | ||||