اِحصان، در متون فقهی در دو معنای «همسر داشتن» و «پاکدامنی» استفاده می‌شود که در معنای اول در باب‌های شهادات و حدود و در معنای دوم در باب‌های لعان و حدود از آن بحث می‌شود. طبق منابع فقهی، احصان موجب تشدید مجازات برخی گناهان می‌شود. مجازات زنای مُحصَنه، سنگسار و مجازات کسی که شخص محصنی را قذف کند، هشتاد ضربه شلاق است. تحقق احصان، نیازمند شرایط ویژه‌ای است.
معنا
واژه «احصان» در لغت، به معنای نگه‌داشتن و مصونیت بخشیدن[۱] و در اصطلاح فقهی به دو معنای «همسر داشتن» و «پاکدامنی» است.[۲] در منابع فقهی، از معنای اول به «احصان الرجم» و از معنای دوم به «احصان القذف» نیز یاد می‌شود.[۳] به مرد و زنی که شرایط «احصان» را داشته باشند «مُحصَن» و «محصَنه» یا «ثیِّب» و «ثیِّبه» می‌گویند.[۴]
در قرآن، واژه «احصان» و مشتقات آن، در معانی مختلفی، از جمله؛ همسرداشتن،[۵] پاکدامنی،[۶] آزادبودن (در مقابل برده و کنیز)،[۷] مسلمان بودن و بالغ شدن.[یادداشت ۱] به کار رفته است.[۸]
در فقه اسلامی، در باب‌های زنا، مساحقه، قذف، لعان[۹] و لواط از «احصان» بحث می‌شود که در هر باب، شرایط ویژه‌ای دارد.
احصان در زنا و لواط
بر پایه فقه اسلامی در باب زنا، هر شخص بالغ، آزاد (در مقابل برده) و عاقلی که همسری دارد که با او آمیزش کرده و نیز همسرش در دسترس اوست، دارای «احصان» است.[۱۰] چنین فردی (چه زن و چه مرد) اگر با دیگری زنا کند، عمل او را زنای محصنه می‌گویند.[۱۱] بر اساس منابع فقهی، «احصان» باعث تشدید در مجازات زنا می‌شود و مجازات «زنای محصنه» سنگسار است.[۱۲]
احصان باعث تشدید مجازات در باب لواط نیز می‌شود و اگر لواط‌کننده محصن باشد کشته می‌شود و اگر غیر محصن باشد حد شرعی او تنها صد ضربه تازیانه است.[۱۳]
خروج از احصان
برخی از فقیهان معتقدند اموری همانند حیض، نفاس، مسافرت، حبس، بیماری‌های مانع از آمیزش جنسی در طرف مقابل، می‌توانند مرد یا زن را از احصان خارج کنند.[۱۴] همچنین هرگاه زن و مرد با طلاق بائن از همدیگر جدا شوند، بلافاصله از احصان خارج می‌شوند؛ اما در اینکه آیا طلاق رجعی باعث خروج زن و مرد از احصان می‌شود، اختلاف وجود دارد.[۱۵] عده‌ای دیگر معتقدند اگر زوج مرتد فطری گردد، از احصان خارج می‌گردد.[۱۶]
احصان در قذف و لعان
- فقیهان در باب قذف معتقدند هر فرد مسلمانی که بالغ، عاقل، آزاد و پاکدامن باشد، دارای «احصان» است و اگر کسی به چنین فردی، تهمت لواط یا زنا بزند باید حد قذف بر او جاری شود که هشتاد ضربه شلاق است.[۱۷]
- بر پایه فقه اسلامی در باب لعان، اگر مردی، ادعا کند همسرش (زن محصنه) زنا کرده، یا بگوید فرزندم از من نیست، ولی هیچ شاهدی بر سخن خویش نداشته باشد، زن و مرد می‌توانند همدیگر را لعن کنند که در این صورت از همدیگر جدا شده و بر هم حرام ابدی می‌شوند.[۱۸]
احصان در قانون ایران
قانون مجازات اسلامی ایران نیز شرایط «احصان» را ذکر کرده و قوانین مربوط به حد شرعی و مجازات زنا، لواط، قذف و لعان مرد و زن محصن و محصنه را به صراحت ذکر نموده است.[یادداشت ۲][۱۹]
پانویس
- ↑ فرهنگ دهخدا، ذیل واژه احصان.
- ↑ هاشمی شاهرودی، موسوعةالفقه الاسلامی طبقا لمذهب اهل البیت، ۱۴۲۳ق، ج۷، ص۱۱۱؛ دانشنامه جهان اسلام، ۱۳۹۵ش، ج۲۱، ذیل مدخل زنا، ص۵۹۶.
- ↑ هاشمی شاهرودی، محمود، موسوعةالفقه الاسلامی طبقا لمذهب اهل البیت، ۱۴۲۳ق، ج۷، ص۱۱۱.
- ↑ دانشنامه جهان اسلام، ۱۳۹۵ش، ج۲۱، ذیل مدخل زنا، ص۵۹۶؛ هاشمی شاهرودی، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت، ۱۳۸۲ش، ج۱، ص۳۰۷.
- ↑ سوره نساء، آیه ۲۴.
- ↑ سوره تحریم، آیه۱۲.
- ↑ سوره مائده، آیه۵.
- ↑ دایرةالمعارف اسلامی، ۱۳۷۳ش، ج۶، ذیل واژه احصان.
- ↑ هاشمی شاهرودی، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت، ۱۳۸۲ش، ج۱، ص۳۰۷.
- ↑ رساله توضیح المسائل مراجع، ۱۳۷۲ش، ص۸۹۶.
- ↑ رساله توضیح المسائل مراجع، ۱۳۷۲ش، ص۸۹۶.
- ↑ موسوی اردبیلی، فقه الحدود والتعزیرات، ۱۴۳۷ق، ج۱، ص۱۹۸.
- ↑ مجلسی، حدود و قصاص و دیات، ص۲۱؛ رساله توضیح المسائل مراجع، ۱۳۷۲ش، ص۸۹۷.
- ↑ منتظری، مجازات‌های اسلامی و حقوق بشر، ۱۴۲۹ق، ص۱۵۱؛ امام خمینی، ترجمه تحریر الوسیله، ۱۴۲۵ق، ج۴، ص۱۷۷.
- ↑ موسوی اردبیلی، فقه الحدود والتعزیرات، ۱۴۳۷ق، ج۱، ص۲۳۴.
- ↑ امام خمینی، ترجمه تحریر الوسیله، ۱۴۲۵ق، ج۴، ص۱۷۸.
- ↑ به عنوان نمونه نگاه کنید به: علامه حلی، قواعد الاحکام، ۱۴۱۳ق، ج۳،ص۵۴۵؛ شهید ثانی، الروضة البهیة، ۱۴۱۰ق، ج۹، ص۱۷۹؛ امام خمینی، ترجمه تحریر الوسیله، ۱۴۲۵ق، ج۴، ص۲۳۹.
- ↑ شیخ بهائی، جامع عباسی، ۱۴۲۹ق، ص۷۳۱.
- ↑ ر.ک.قانون مجازات اسلامی، مصوب ۱۳۹۲ش،
یادداشت
منابع
- قرآن کریم، ترجمه ناصر مکارم شیرازی.
- امام خمینی، سید روح‌الله، ترجمه تحریر الوسیله، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۲۵ق.
- دانشنامه بزرگ جهان اسلام، تهران، مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۹۵ش.
- دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، تهران، مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۷۳ش.
- دهخدا، علی اکبر، فرهنگ لغت، تهران، مؤسسه لغت نامه دهخدا، ۱۳۴۱ش.
- رساله توضیح المسائل مراجع، قم، انتشارات تفکر، ۱۳۷۲ش.
- شهید ثانی، زین‌الدین بن علی، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، حاشیه و شرح کلانتر، قم، کتابفروشی داوری، چاپ اول، ۱۴۱۰ق.
- شیخ بهائی (عاملی)، بهاءالدین، جامع عباسی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۲۹ق.
- علامه حلی، حسن بن یوسف، قواعد الاحکام فی معرفة الحلال و الحرام، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.
- قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲ در پرتو نظرات شورای نگهبان، تهران، پژوهشکده شورای نگهبان، ۱۳۹۲ش.
- مجلسی، محمدباقر، حدود و قصاص و دیات، تهران، مؤسسه نشر آثار اسلامی، چاپ اول، بی‌تا.
- منتظری، حسین‌علی، مجازات‌های اسلامی و حقوق بشر، قم، ارغوان دانش، ۱۴۲۹ق.
- موسوی اردبیلی، سید عبدالکریم، فقه الحدود والتعزیرات، قم، موسسةالنشر الجامعه للمفید، ۱۴۳۷ق.
- هاشمی شاهرودی، محمود، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت، قم، مرکز دایرةالمعارف فقه اسلامی، ۱۳۸۲ش.
- هاشمی شاهرودی، محمود، موسوعةالفقه الاسلامی طبقا لمذهب اهل البیت، قم، مرکز دایرةالمعارف فقه اسلامی، ۱۴۲۳ق.
پیوند به بیرون