حدیث ریان بن شبیب

حدیث ریان بن شبیب

حدیث ریان بن شبیب
اطلاعات روایت
موضوع	گریه و عزاداری امام حسین(ع)
صادره از	امام رضا(ع)
راوی اصلی	رَیّان بن شَبیب
راویان	محمد بن علی ماجیلَوَیْه، علی بن ابراهیم قمی، ابراهیم بن هاشم
اعتبار سند	حسن یا صحیح
منابع شیعه	عیون اخبار الرضا(ع)،‌ الامالی شیخ صدوق
احادیث مشهور
حدیث سلسلةالذهب • حدیث ثقلین • حدیث کساء • مقبوله عمر بن حنظلة • حدیث قرب نوافل • حدیث معراج • حدیث ولایت • حدیث وصایت • حدیث جنود عقل و جهل • حدیث شجره

حدیث رَیّان بن شَبیب حدیثی از امام رضا(ع) به نقل ریان بن شبیب درباره ماه محرم، و گریه و عزاداری بر امام حسین(ع).

در این حدیث به اعمال روز اول محرم، شکستن حرمت محرم با شهادت امام حسین(ع) در آن ماه، سفارش به گریه برای امام حسین و زیارت او، لعن قاتلان امام حسین و شاد بودن در شادی اهل‌بیت(ع) و اندوهگین بودن در غم ایشان و پذیرش ولایت آنان اشاره شده است.

در فرازی از حدیث، امام رضا(ع) به ریّان سفارش می‌کند که اگر خواستی برای چیزی گریه کنی، برای حسین بن علی(ع) گریه کن که او را مانند گوسفند ذبح کردند. در این حدیث، آمرزش گناهان، ثواب گریه بر امام حسین(ع) و زیارت آن حضرت بیان شده است.

این روایت در عیون اخبار الرضا(ع) و الاَمالی اثر شیخ صدوق آمده و کتاب‌های دیگر مانند الاِقبال، وسایل الشیعه و بحار الانوار از آن دو کتاب نقل کرده‌اند.

عالمان شیعه همچون محمدتقی مجلسی، صاحب حدائق و سید محمدسعید حکیم و حسین وحید خراسانی این روایت را حسن یا صحیح دانسته‌اند.

جایگاه حدیث در ادبیات عاشورایی

امام رضا(ع)

يَا ابْنَ شَبِيبٍ إِنْ كُنْتَ بَاكِياً لِشَيْ‏ءٍ فَابْكِ لِلْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ فَإِنَّهُ ذُبِحَ كَمَا يُذْبَحُ الْكَبْشُ
اى پسر شبیب! اگر می‌خواهى گریه کنى، بر حسین بن علی(ع) گریه کن؛ به راستی او را همچون گوسفند ذبح کردند.

حدیث ریان بن شبیب از مشهورترین احادیث درباره عزاداری دانسته شده است. این حدیث درباره ماه محرم، واقعه کربلا و ثوابِ گریه و عزاداری بر حسین بن علی است. معمولاً سخنرانان و مداحان برای اشاره به اهمیت گریه بر حسین(ع) این حدیث یا بخش‌هایی از آن را می‌خوانند. همچنین از فرازهای این حدیث برای محتوای کتیبه‌نویسی و پارچه‌نویسی مرتبط با عزاداری محرم استفاده می‌شود. از این حدیث در اشعار عاشورایی نیز استفاده شده است.

در هر مصیبت و محنی فَابکِ لِلحُسَین

در هر عزای دل‌شکنی فَابکِ لِلحُسَین

در خیمهٔ مراثی و اندوه اهل‌بیت

قبل از شروع هر سخنی فَابکِ لِلحُسَین

در مکتب ارادت اِبن‌شبیب‌ها

هم‌ناله با اَباالحسنی فَابکِ لِلحُسَین

إن کُنتَ باکیاً لِمُصابٍ کَأنبیاء

فِی الإبتلاءِ و الحَزنِ فابکِ لِلحُسَین

یابن شبیب گریه کن از غربت حسین

در کربلا شکسته شده حرمت حسین

...

....

یابن شبیب نیزه به حلقوم دیده شد

چون گوسفند سر ز تن او بریده شد

حدیث ریّان را موجب امیدواری معتقدان به ولایت اهل‌بیت(ع) و نشان از لطف خداوند نسبت به شیعیان و محبان اهل‌بیت(ع) به سبب عطای ثواب و اجر فراوان در ازای اعمال و عبادات جزیی دانسته‌اند.

محتوای حدیث

موضوعاتی که در حدیث ریان بن شبیب مطرح شده است عبارتند از:

• اعمال روز اول محرم: در این حدیث به روزه اول محرم و استجابت دعا مانند اجابت دعای زکریا(ع) در این روز اشاره شده است. سید ابن طاووس با استناد به این روایت و روایات دیگر، روزه را از اعمال روز اول محرم، و این روز را از ایام اجابت دعا دانسته است.
• شکسته‌شدن حرمت ماه محرم: در این حدیث آمده است که حرمت پیامبر(ص) را حفظ نکردند، ذریه او را کشتند و زنانشان را اسیر کردند، در حالی که در زمان جاهلیت حرمت ماه محرم را حفظ نموده و از ظلم و جنگ پرهیز می‌کردند.
• دستور به گریه بر امام حسین(ع): در فرازی از حدیث خطاب به ریّان آمده است که اگر خواستی برای چیزی گریه کنی، برای حسین بن علی گریه کن که او را مانند گوسفند ذبح کردند. همچنین گفته شده که آسمان‌ها و زمین برای شهادت او گریه کردند و آسمان خون و خاک سرخ بارید.
• فضیلت گریه بر امام حسین(ع): در این حدیث، بخشیده شدن همه گناهان، ثواب گریه و جاری شدن اشک بر گونه در عزای امام حسین(ع) ذکر شده است.

امام رضا(ع)

يَا ابْنَ شَبِيبٍ إِنْ سَرَّكَ أَنْ يَكُونَ لَكَ مِنَ الثَّوَابِ مِثْلَ مَا لِمَنِ اسْتُشْهِدَ مَعَ الْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيٍّ فَقُلْ مَتَى ذَكَرْتَهُ يا لَيْتَنِي كُنْتُ مَعَهُمْ فَأَفُوزَ فَوْزاً عَظِيماً
اى پسر شبيب! اگر دوست دارى ثوابى مانند ثواب كسانى كه همراه حسين بن على شهيد شدند، داشته باشى، هر گاه به ياد او افتادى بگو: «اى كاش با آنان می‌بودم و به فوز عظيم می‌رسیدم».

• سفارش به زیارت امام حسین: امام رضا(ع) به ریّان سفارش کرد که اگر دوست دارد پاک و بدون گناه خدا را ملاقات کند، به زیارت مزار امام حسین برود.
• لعن قاتلان حسین(ع): در حدیث آمده است که ای پسر شبیب! اگر دوست داری در خانه‌های بهشت همراه پیامبر(ص) باشی، قاتلان حسین(ع) را لعن کن.
• به یاری آمدن چهار هزار فرشته: طبق حدیث، چهار هزار فرشته برای یاری امام حسین(ع) به زمین آمدند اما به آنها اذن داده نشد، پس آنان پریشان و غبارآلود تا قیام امام زمان(عج) کنار قبرش هستند و با شعار یا لثارات الحسین جزو یاوران او خواهند بود.
• سفارش به شادی و غم در شادی و غم اهل‌بیت(ع): در فرازهای پایانی حدیث نقل شده که ای فرزند شبیب! اگر دوست داری در درجات عالی بهشت همراه با اهل‌بیت(ع) باشی، در غم و اندوه ما اهل‌بیت، اندوهگین، و در شادی ما شاد باش و ولایت ما را بپذیر؛ زیرا در قیامت کسی که سنگی را دوست داشته باشد، با آن محشور می‌شود.

منابع و اعتبار

بخشی از حدیث ریان بن شبیب بر روی پرچم نصب‌شده در حرم امام رضا(ع).

شیخ صدوق در کتاب عیون اخبار الرضا(ع) و الامالی این حدیث را از محمد بن علی ماجیلَوَیْه از علی بن ابراهیم قمی از پدرش ابراهیم بن هاشم از رَیّان بن شَبیب از امام رضا(ع) نقل کرده است. کتاب‌های دیگر مانند الاقبال اثر سید ابن طاووس، وسایل الشیعه اثر شیخ حر عاملی، بحار الانوار اثر علامه مجلسی و عوالم العلوم و المعارف اثر عبدالله بحرانی اصفهانی (درگذشت ۱۱۴۸ق) آن را از عیون و الامالی نقل کرده‌اند.

محمدتقی مجلسی این روایت را حَسَن و عالمانی چون صاحب حدائق و سید محمدسعید حکیم آن را صحیح دانسته‌اند. سند این روایت در کتاب موسوعة احادیث اهل البیت نیز معتبر خوانده شده است. حسین وحید خراسانی و برخی از محققان، راویان حدیث را ثقه و شیعه امامی دانسته و ازاین‌رو، حدیث را معتبر شمرده‌اند. از دیگر دلایل اعتبار این حدیث،‌ وجود آن در کتاب النوادر، اثر ابراهیم بن هاشم دانسته شده است.

تک‌نگاری

• کتاب «فَابْکِ لِلْحُسَین: تحلیلی کوتاه از سفارشات امام رضا(ع) به ریان بن شبیب»، از سید محمدباقر هاشمی شاهرودی، در سال ۱۳۹۷ش، در انتشارات بنیاد فقه و معارف اهل‌بیت(ع) منتشر شده است.
• کتاب «پریشان‌موی و خاک‌آلود»، اثر محمدعلی فتاح‌زاده، شرحی بر روایت ریان بن شبیب است که نشر کتابستان معرفت منتشر کرده است.

متن حدیث

حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيٍّ مَاجِيلَوَيْهِ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنَا عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ بْنِ هَاشِمٍ عَنْ أَبِيهِ عَنِ الرَّيَّانِ بْنِ شَبِيبٍ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَى الرِّضَا فِي أَوَّلِ يَوْمٍ مِنَ الْمُحَرَّمِ فَقَالَ يَا ابْنَ شَبِيبٍ أَ صَائِمٌ أَنْتَ قُلْتُ لَا

محمد بن علی ماجیلَوَیْه از علی بن ابراهیم بن هاشم از پدرش و او از رَیّان بن شَبیب نقل کرد که ريّان بن شبيب گويد: در اوّلين روز محرّم به خدمت امام رضا رسيدم و حضرت فرمودند: آيا روزه هستى؟ عرض كردم خير.

فَقَالَ إِنَّ هَذَا الْيَوْمَ هُوَ الْيَوْمُ الَّذِي دَعَا فِيهِ زَكَرِيَّا رَبَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فَقَالَ رَبِّ هَبْ لِي مِنْ لَدُنْكَ ذُرِّيَّةً طَيِّبَةً إِنَّكَ سَمِيعُ الدُّعاءِ فَاسْتَجَابَ اللَّهُ لَهُ وَ أَمَرَ الْمَلَائِكَةَ فَنَادَتْ زَكَرِيَّا وَ هُوَ قائِمٌ يُصَلِّي فِي الْمِحْرابِ أَنَّ اللَّهَ يُبَشِّرُكَ بِيَحْيى‏ فَمَنْ صَامَ هَذَا الْيَوْمَ ثُمَّ دَعَا اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ اسْتَجَابَ اللَّهُ لَهُ كَمَا اسْتَجَابَ اللَّهُ لِزَكَرِيَّا

فرمود: امروز روزى است كه زكريّا پروردگارش را خواند و گفت: «پروردگارا! فرزندى پاک به من مرحمت فرما، همانا تو دعاى بندگان را می‌شنوى» (سوره آل‌عمران، آیه ۳۸)، و خداوند دعاى او را مستجاب كرد و به ملائكه دستور داد به زكريّا -كه در محراب در حال نماز بود- بگويند خدا به تو يحيى را مژده می‌‏دهد، پس هر كس اين روز را روزه بدارد و سپس دعا كند، خداوند همانطور كه دعاى زکریّا را مستجاب كرد، دعاى او را نيز مستجاب می‌کند.

ثُمَّ قَالَ يَا ابْنَ شَبِيبٍ إِنَّ الْمُحَرَّمَ هُوَ الشَّهْرُ الَّذِي كَانَ أَهْلُ الْجَاهِلِيَّةِ يُحَرِّمُونَ فِيهِ الظُّلْمَ وَ الْقِتَالَ لِحُرْمَتِهِ فَمَا عَرَفَتْ هَذِهِ الْأُمَّةُ حُرْمَةَ شَهْرِهَا وَ لَا حُرْمَةَ نَبِيِّهَا لَقَدْ قَتَلُوا فِي هَذَا الشَّهْرِ ذُرِّيَّتَهُ وَ سَبَوْا نِسَاءَهُ وَ انْتَهَبُوا ثَقَلَهُ فَلَا غَفَرَ اللَّهُ لَهُمْ ذَلِكَ أَبَداً

سپس فرمود: اى ابن‌شبيب! محرّم ماهى است كه اهل جاهليّت به احترام آن، ظلم و جنگ را حرام كرده بودند، ولى اين امّت، احترام آن و احترام پيغمبر خود را حفظ نكردند، در اين ماه اولاد او را كشتند و زنانش را اسير كردند و وسائلش را غارت نمودند. خداوند هرگز اين كارشان را نبخشد!

يَا ابْنَ شَبِيبٍ إِنْ كُنْتَ بَاكِياً لِشَيْ‏ءٍ فَابْكِ لِلْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ فَإِنَّهُ ذُبِحَ كَمَا يُذْبَحُ الْكَبْشُ وَ قُتِلَ مَعَهُ مِنْ أَهْلِ بَيْتِهِ ثَمَانِيَةَ عَشَرَ رَجُلًا مَا لَهُمْ فِي الْأَرْضِ شَبِيهُونَ

اى ابن‌شبيب! اگر مي‌خواهى گريه كنى، بر حسين بن على ابن ابی‌طالب گريه كن؛ زيرا او را همچون گوسفند ذبح كردند و هجده نفر از بستگانش به همراهش شهيد شدند كه در روى زمين نظير نداشتند.

وَ لَقَدْ بَكَتِ السَّمَاوَاتُ السَّبْعُ وَ الْأَرَضُونَ لِقَتْلِهِ وَ لَقَدْ نَزَلَ إِلَى الْأَرْضِ مِنَ الْمَلَائِكَةِ أَرْبَعَةُ آلَافٍ لِنَصْرِهِ فَلَمْ يُؤْذَنْ لَهُمْ فَهُمْ عِنْدَ قَبْرِهِ شُعْثٌ غُبْرٌ إِلَى أَنْ يَقُومَ الْقَائِمُ فَيَكُونُونَ مِنْ أَنْصَارِهِ وَ شِعَارُهُمْ يَا لَثَارَاتِ الْحُسَيْنِ‏

آسمان‌هاى هفت‌گانه و زمين‏‌ها به‌خاطر شهادتش گريستند، و چهار هزار فرشته براى يارى او به زمين آمدند، ولى تقدير الهى نبود، و آنها تا قيام قائم(ع) در نزد قبرش با حال نزار و ژوليده باقى هستند و از ياوران قائم‌اند هستند و شعارشان‏ «يا لثارات الحسين» است.

يَا ابْنَ شَبِيبٍ لَقَدْ حَدَّثَنِي أَبِي عَنْ أَبِيهِ عَنْ جَدِّهِ أَنَّهُ لَمَّا قُتِلَ جَدِّيَ الْحُسَيْنُ أَمْطَرَتِ السَّمَاءُ دَماً وَ تُرَاباً أَحْمَرَ

اى ابن‌‌شبيب! پدرم از پدرش و او از جدّ به من خبر داد كه وقتى جدّم حسين شهيد شد، از آسمان خون و خاک سرخ باريد.

يَا ابْنَ شَبِيبٍ إِنْ بَكَيْتَ عَلَى الْحُسَيْنِ حَتَّى تَصِيرَ دُمُوعُكَ عَلَى خَدَّيْكَ غَفَرَ اللَّهُ لَكَ كُلَّ ذَنْبٍ أَذْنَبْتَهُ صَغِيراً كَانَ أَوْ كَبِيراً قَلِيلًا كَانَ أَوْ كَثِيراً

اى ابن‌شبيب! اگر به‌گونه‌اى بر حسين گريه كنى كه اشک‌هايت بر گونه‌‏هايت جارى شود، خداوند هر گناهى كه مرتكب شده باشى -چه كوچک و چه بزرگ، چه كم و چه زياد- خواهد بخشيد.

يَا ابْنَ شَبِيبٍ إِنْ سَرَّكَ أَنْ تَلْقَى اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ وَ لَا ذَنْبَ عَلَيْكَ فَزُرِ الْحُسَيْنَ

اى ابن‌شبيب! اگر دوست دارى پاک و بدون گناه به ملاقات خدا بروى، به زيارت‏ حسین برو.

يَا ابْنَ شَبِيبٍ إِنْ سَرَّكَ أَنْ تَسْكُنَ الْغُرَفَ الْمَبْنِيَّةَ فِي الْجَنَّةِ مَعَ النَّبِيِّ فَالْعَنْ قَتَلَةَ الْحُسَيْنِ

اى ابن‌شبيب! اگر دوست دارى با پیامبر در غرفه‏‌هاى بهشت همراه باشى، قاتلان حسين را لعنت كن.

يَا ابْنَ شَبِيبٍ إِنْ سَرَّكَ أَنْ يَكُونَ لَكَ مِنَ الثَّوَابِ مِثْلَ مَا لِمَنِ اسْتُشْهِدَ مَعَ الْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيٍّ فَقُلْ مَتَى ذَكَرْتَهُ يا لَيْتَنِي كُنْتُ مَعَهُمْ فَأَفُوزَ فَوْزاً عَظِيماً

اى ابن‌شبيب! اگر دوست دارى ثوابى مانند ثواب کسانى داشته باشی که همراه حسين بن على شهيد شدند، هر گاه به ياد او افتادى بگو: «اى كاش با آنان می‌بودم و به فوز عظيم می‌رسیدم».

يَا ابْنَ شَبِيبٍ إِنْ سَرَّكَ أَنْ تَكُونَ مَعَنَا فِي الدَّرَجَاتِ الْعُلَى مِنَ الْجِنَانِ فَاحْزَنْ لِحُزْنِنَا وَ افْرَحْ لِفَرَحِنَا وَ عَلَيْكَ بِوَلَايَتِنَا فَلَوْ أَنَّ رَجُلًا أَحَبَّ حَجَراً لَحَشَرَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ مَعَهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ.

اى ابن‌شبيب! اگر دوست دارى با ما در درجات عالى بهشت همراه باشى، در اندوه ما اندوهگين و در خوشحالى ما خوشحال باش، و بر تو باد به ولايت ما؛ زيرا اگر كسى سنگى را دوست داشته باشد، خداوند در روز قيامت او را با آن سنگ محشور خواهد كرد.