قدمگاه نیشابور زیارتگاهی در نیشابور، که در آن جای پای منسوب به امام رضا(ع) زیارت می‌شود. به باور برخی امام رضا(ع) در سفر خود از مدینه به مرو، در این مکان بر روی سنگی نماز خوانده است. در زیارتگاه جای پایی وجود دارد که برخی آن را به امام رضا منسوب می‌کنند. بقعه قدمگاه در سال ۱۰۲۰ق توسط شاه عباس صفوی و طراحی شیخ بهایی ساخته شد.
 | |
| اطلاعات اوليه | |
|---|---|
| بنيانگذار | شاه عباس صفوی |
| تأسیس | ۱۰۲۰ هجری قمری |
| کاربری | زیارتگاه |
| مکان | واقع در شهر قدمگاه ۲۴ کیلومتری نیشابور |
| وقایع مرتبط | محل عبور امام رضا (ع) |
| مشخصات | |
| امکانات | چشمه حضرت |
| شماره ثبت | ۲۳۶ |
| معماری | |
| معمار | شیخ بهایی |
درباره قدمگاه
بقعه زیارتی قدمگاه در شهر قدمگاه در ۲۴ کیلومتری نیشابور واقع شده است. [۱] نام قدیمی شهر قدمگاه، اسفریس[۲] یا اسفرنس[۳] بوده است. به گفته برخی منابع، امام رضا(ع) در سفر به ایران در این مکان بر روی سنگی نماز خواند. اثر نقش پای ایشان بر روی سنگ ماند و مردم آن سنگ را بریده و بر دیوار نصب کردند.[۴] اما عده‌ای معتقدند نقش این سنگ بنای یادبودی از آن حضرت است که بعدها حک شده است.[۵] این سنگ به صورت مربعی‌شکل در ارتفاع یک متری بر دیوار نصب شده و بر روی آن نقش فرو رفته پای انسان قرار دارد.[۶]
برپایه برخی گزارش‌ها، امام رضا(ع) پس از خروج از نیشابور در راه مشهد هنگام نماز ظهر به مکانی رسید و چون آبی برای وضو نبود هنگام تیمم آبی از زمین جوشیده که به باور برخی از مردم منشأ پیدایش چشمه موجود در قدمگاه شده است؛[۷] اما به باور برخی علما و محققان این واقعه در ده‌سرخ یا قریة الحمراء اتفاق افتاده است.[۸]
برخی محققان معتقدند امام رضا(ع) حدیث سلسلةالذهب را در قدمگاه نیشابور خوانده است.[۹] همچنین روستای مویدیه، محله فز، تلاجرد، مربعه و رباط سعد که از توابع شهر نیشابور بودند را جزو قدمگاه‌ها و محل عبور امام رضا(ع) دانسته‌اند.[۱۰]
شیخ صدوق (درگذشت ۳۸۱ق) گزارش کرده در نیشابور حمامی بوده که به سبب کم‌شدن آبِ چشمه نزدیک آن، غیرقابل استفاده بوده است. پس از حمام کردن امام رضا(ع) آب آن فراوان شده و به حمام رضا و بعد از آن به چشمه کهلان معروف شد. شیخ صدوق در ادامه بیان داشته مردم از آب آن چشمه جهت تبرک استفاده می‌کنند.[۱۱]
گفته شده که حافظ (درگذشت ۷۹۲ق) بیت زیر را درباره قدمگاه نیشابور سروده است:
مدرس تبریزی گزارش کرده است مولانا لطف‌الله نیشابوری (متوفای ۸۱۰ق) شاعر و عارف قرن نهم در آخر عمر برای گوشه‌گیری از مردم، از نیشابور به قدمگاه امام رضا(ع) رفت و در آنجا وفات یافته و به خاک سپرده شد.[۱۳]
قدمت بقعه
در گزارش‌ها آمده است بقعه قدمگاه در سفری که شیخ بهایی به همراه شاه عباس صفوی اول در سال ۱۰۲۰ق به نیشابور داشتند با طراحی شیخ بهایی، بازسازی شد.[۱۴] بنا بر گزارش اسکندر ترکمان، منشی شاه عباس صفوی، این مکان به قدمگاه شهرت داشته[۱۵] ولی به عقیده برخی این مکان پیش از این به قدمگاه شاپور کسری معروف بود و از انتساب آن به امام رضا(ع) تا قبل از دوره صفوی گزارشی در دست نیست و پس از بازسازی شاه عباس، نام قدمگاه را به خود گرفت.[۱۶] سلطان محمد میرزا قاجار (زنده در سال ۱۳۲۷ق) نیز در سفرنامه خود به قدمگاه از وجود باغ، چند کاروانسرا و حمام در کنار بقعه خبر داده است.[۱۷] بقعه قدمگاه در آذر ۱۳۱۴ش در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.[۱۸]
پانویس
- ↑ رضازاده اردبیلی و فاضل زاده تمام، «رد پای امام رضا (ع) در باغ قدمگاه نیشابور»، ۱۳۹۵ش، ص۹۶.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، الذریعة، ۱۳۸۱ق، ج۹، ص۹۴۴.
- ↑ مدرس تبریزی، ریحانة الأدب، ۱۳۶۹ش، ج۶، ص۲۸۰.
- ↑ بسطامی، تحفةالرضویة، ۱۲۸۱ق، ص۱۹۰.
- ↑ بلاغی، تاریخ نائین، ۱۳۶۹ق، ص۲۳۰.
- ↑ «اماکن دیدنی نیشابور»، سایت فرمانداری نیشابور، ۶ دی ۱۳۹۶.
- ↑ حیدری و ایرانی بهبهانی، «آشنایی با باغ قدمگاه نیشابور».
- ↑ عطاردی قوچانی، مسندالإمام الرضا(ع)، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۱۷۳؛ یوسفی غروی، موسوعةالتاریخ الاسلامی، ۱۴۱۷ق، ج۱۷، ص۷۵۶.
- ↑ بارانی و نادریان، «پراکندگی جغرافیای امامیه در ایران دوره سلجوقی»، ص۹۹.
- ↑ سعیدی‌زاده، «قدمگاه‌های منسوب به امام رضا(ع) در ایران»، ص۲۳۷.
- ↑ شیخ صدوق، عیون اخبار الرضا، ۱۳۷۸ش، ج۲، ص۱۴۵.
- ↑ عرفان‌منش، جغرافیای تاریخی هجرت امام رضا(ع) از مدینه تا مرو، ۱۳۷۶ش، ص۱۳۳.
- ↑ مدرس تبریزی، ریحانة الأدب، ۱۳۶۹ش، ج۶، ص۲۸۰.
- ↑ دیمرچی، شیخ بهایی از جبل عامل تا اصفهان، ۱۳۸۲، ص۱۰۱.
- ↑ ترکمانی، اسکندربیک، تاریخ عالم آرای عباسی، ۱۳۸۲ش، ج۲، ص۸۵۴.
- ↑ مولوی، آثار باستانی خراسان، ۱۳۸۲ش، ج۱، ص۳۲۰و۳۲۱.
- ↑ سلطان محمد میرزا قاجار، سفرنامه سیف الدوله، ۱۳۶۴ش، ص۳۰۷.
- ↑ سایت سازمان میراث فرهنگی و گردشگردی خراسان رضوی، آثار و ثبت شده، تصویر۴۲.
منابع
- آقا بزرگ تهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، قم، اسماعیلیان، چاپ اول، ۱۳۸۱ق.
- «اماکن دیدنی نیشابور»، سایت فرمانداری شهرستان نیشابور، تاریخ بازدید ۲۲ دی ۱۳۹۶.
- بارانی، محمدرضا، وهدایت نادریان، «پراکندگی جغرافیای امامیه در ایران دوره سلجوقی»،در مجله تاریخ اسلام، قم، باقرالعلوم، بهار۱۳۹۴ش.
- بسطامی، نوروز علی بن باقر، تحفةالرضویه، تبریز، بی‌نا، ۱۲۸۱ق.
- بلاغی، سید عبدالحجة، تاریخ نائین، تهران، چابخانه مظاهری، ۱۳۶۹ق.
- ترکمانی، اسکندربیک، تاریخ عالم آرای عباسی، تهران، امیرکبیر، چاپ سوم، ۱۳۸۲ش.
- حیدری، فاطمه؛ و هما ایرانی بهبهانی، «آشنایی با باغ قدمگاه نیشابور»، سایت همشهری آنلاین، ۲۱ شهریور ۱۳۸۷ش، بازدید ۲۲ دی ۱۳۹۶ش.
- دیمرچی، شهاب الدین، شیخ بهایی از جبل عامل تا اصفهان، تهران، نشر خورشید آفرین، ۱۳۸۲ش.
- رضازاده اردبیلی، مجتبی؛ وزهره فاضل زاده تمام، «رد پای امام رضا (ع) در باغ قدمگاه نیشابور»، نشریه هنر و معماری، تهران، دانشگاه تهران، تابستان ۱۳۹۵ش.
- سعیدی‌زاده، رسول، «قدمگاه‌های منسوب به امام رضا(ع)در ایران»، در مجله وقف میراث جاودان، سازمان اوقاف و امورخیریه، شماره۷۹ و ۸۰، تابستان و پاییز ۱۳۸۹ش.
- سلطان محمد میرزا قاجار، سفرنامه سیف‌الدوله، تهران، نشر نی، ۱۳۶۴ش.
- سایت سازمان میراث فرهنگی و گردشگری خراسان رضوی
- شیخ صدوق، محمد بن علی بن بابویه قمی، عیون اخبار الرضا، قم، انتشارات شریف رضی، چاپ اول، ۱۳۷۸ش.
- عرفان‌منش، جلیل، جغرافیای تاریخی هجرت امام رضا(ع) از مدینه تا مرو، مشهد، نشر آستان قدس رضوی،۱۳۷۶ش.
- مدرس تبریزی، محمدعلی، ریحانةالأدب فی تراجم المعروفین او اللقب، تهران، کتابفروشی خیام، چاپ سوم، ۱۳۶۹ش.
- مولوی، عبدالحمید، آثار باستانی خراسان، جلد اول شامل آثار و ابنیه تاریخی جام و نیشابور و سبزوار، تهران، ۱۳۸۲ش.