توقیع اما الحوادث الواقعه
| اطلاعات روایت | |
|---|---|
| نامهای دیگر | توقیع اسحاق بن یعقوب |
| موضوع | ولایت فقیه |
| صادره از | امام مهدی(ع) |
| راوی اصلی | اسحاق بن یعقوب |
| منابع شیعه | کمالالدین شیخ صدوق • الغیبه شیخ طوسی |
| احادیث مشهور | |
| حدیث سلسلةالذهب • حدیث ثقلین • حدیث کساء • مقبوله عمر بن حنظلة • حدیث قرب نوافل • حدیث معراج • حدیث ولایت • حدیث وصایت • حدیث جنود عقل و جهل • حدیث شجره | |
توقیع اَمَّا الحَوَادِثُ الوَاقِعَه، نامهای از امام مهدی(ع) که در پاسخ پرسشهای اسحاق بن یعقوب صادر شده و بهعنوان یکی از ادله اثبات ولایت فقیه مورد استناد قرار میگیرد.
در این توقیع، امام مهدی راویان حدیث را حجت خود معرفی کرده و از شیعیان خواسته شده تا در حوادث و پیشامدها به آنان مراجعه کنند. مراد از رُواةِ حَدِيثِنَا را فقیهانی میدانند که توانایی استنباط احکام شرعی و نیز رهبری جامعه را دارند.
اسحاق بن یعقوب در منابع رجالی به صراحت توثیق نشده، اما قرائنی مانند نقل آن توسط محدثانی چون کُلینی، شیخ صدوق و شیخ طوسی، محتوای توقیع و سلام خاص امام مهدی به اسحاق در آن، بر وثاقت او دلالت دارند.
جایگاه و اهمیت
توقیع اَمَّا الحَوادِثُ الواقِعَه از ادله روایی در اثبات ولایت فقیه به شمار میرود.[۱] این توقیع پاسخی از سوی امام مهدی(ع) به نامه اسحاق بن یعقوب است که توسط محمد بن عثمان عَمْری از نُوّاب اربعه به امام رسیده بود.[۲] محدثانی مانند شیخ صدوق در کمالالدین[۳] و شیخ طوسی در الغیبه[۴] آن را به نقل از کلینی نقل کردهاند.
| متن | ترجمه |
| أَمَّا مَا سَأَلْتَ عَنْهُ أَرْشَدَكَ اللَّهُ وَ ثَبَّتَكَ .... وَ أَمَّا الْحَوَادِثُ الْوَاقِعَةُ فَارْجِعُوا فِيهَا إِلَى رُوَاةِ حَدِيثِنَا فَإِنَّهُمْ حُجَّتِي عَلَيْكُمْ وَ أَنَا حُجَّةُ اللَّهِ عَلَيْهِمْ .... وَ السَّلَامُ عَلَيْكَ يَا إِسْحَاقَ بْنَ يَعْقُوبَ وَ عَلى مَنِ اتَّبَعَ الْهُدى.[۵] | خداوند تو را هدایت كند و بر اعتقاد حق ثابت و پایدار بدارد. این كه سؤال كردهاى .... و اما حوادثى كه براى شما پدید میآید (و حكم آن را نمیدانید) پس رجوع كنید به راویان حدیث ما؛ زیرا آنها حجت من بر شما هستند، و من هم حجت خدا بر آنها هستم ... و سلام بر تو ای اسحاق بن یعقوب و بر هر کسی که از هدایت پیروی کند. |
مستندی برای اثبات ولایت فقیه
به این توقیع برای اثبات ولایت فقیه در عصر غیبت استناد شده است.
استدلال به الحوادث الواقعه
به گفته شیخ انصاری، منظور از «حوادث واقعه» تنها مسائل شرعی فردی نیست، بلکه همه رویدادها و اموری است که از دیدگاه عقل، عرف و شرع، مراجعه به رئیس و زعیم جامعه در آنها لازم است. دلیل این شمولیت آن است که لزوم مراجعه به فقها برای فهم احکام شرعی، امری بدیهی بوده و نیاز به پرسش و پاسخ نداشته است. بنابراین امام مهدی(ع) با این بیان، فقیهان را به عنوان مرجع در امور حکمرانی و اداره جامعه منصوب کرده است.[۶] همچنین با توجه به مطلق بودن پاسخ امام مهدی(ع) و عدم وجود قید در آن، محدود کردن دایره شمول این دستور به حوادث خاصی که در سؤال راوی مطرح بوده، رد شده است.[۷]
استدلال به فَإِنَّهُمْ حُجَّتي عَلَيْكُمْ
عبارت فانهم حجتی علیکم بر نقش مدیریتی و ولایی فقیهان دلالت دارد.[۸] حجتبودن معصوم منحصر به بیان احکام شرعی نیست، بلکه در تمامی عرصههایی است که امام معصوم(ع) به عنوان حجت الهی ولایت دارد فقیه نیز به تبع آن، حجت و ولی امر محسوب میشود[۹] و همانگونه که مراجعه به ائمه(ع) در امور اجتماعی و حکومتی لازم است، رجوع به فقها در این امور نیز واجب بوده و تخلف از دستورات آنان، موجب احتجاج الهی خواهد بود.[۱۰]
مراد از رُواةِ حَدیثِنا
منظور از رُواةِ حَدیثِنا در این توقیع را فقیهانی میدانند که توانایی استنباط حکم شرعی را از متون روایی را دارند نه راوی که صرفا روایات را نقل میکند.[۱۱]
آیا اسحاق بن یعقوب وثاقت دارد؟
اسحاق بن یعقوب در منابع رجالی به صورت صریح توثیق نشده است.[۱۲] برخی با استناد به همین دلیل در اعتبار این توقیع تردید کردهاند.[۱۳] سید کاظم حائری در کتاب ولایة الامر فی عصر الغیبة با استناد به رفتار عصر غیبت صغریٰ، نقل کُلینی را دلیلی بر وثاقت اسحاق میداند. او استدلال میکند که ادعای دریافت توقیع در آن دوران حساس، تنها از سوی یک فرد بسیار موثق یا یک فرد بسیار فاسق ممکن بود و با توجه به اینکه محدثی مانند کلینی که محدثی دقیق و همعصر این بوده این روایت را نقل کرده، احتمال فسق و جعل از نگاه او پنهان نمیماند.[۱۴]
همچنین شواهد درونی توقیع،[۱۵] مانند دلالت مضمون توقیع[۱۶] و دعاهای امام مهدی به اسحاق مانند «أَرْشَدَكَ اللَّهُ وَ ثَبَّتَكَ» و «وَ السَّلَامُ عَلَيْكَ...» دلیلی بر تأیید او توسط امام مهدی محسوب میشود.[۱۷] محتوای سؤالات مطرحشده از سوی اسحاق و نقل آنها توسط شیخ طوسی را نیز نشاندهنده جایگاه علمی او میدانند.[۱۸]
سکوت برخی از عالمان فقه و اصول مانند شیخ انصاری، محقق اصفهانی و میرزای نائینی در مورد وثاقت او، و توصیف آیتالله خوئی که او را از «اجلای علما» دانسته،[۱۹] به عنوان قرائن و مؤید اعتبار راوی تلقی میگردند.
چرا توقیع در الکافی نقل نشده است؟
کلینی این توقیع را در الکافی نقل نکرده است و همین مسئله باعث تردید در انتساب آن به او شده است.[۲۰] سید کاظم حائری بر این باور است که کتاب الکافی برای عموم مردم نوشته شده بود و ذکر صریح نام راوی و نائب خاص امام در آن—با توجه به جو خفقان و تقیه—میتوانست خطرات امنیتی برای وکلا و شبکه ارتباطی امام به دنبال داشته باشد. همچنین احتمال میرود این توقیع پس از تألیف الکافی به دست کلینی رسیده باشد.[۲۱]
همچنین گفته شده از آنجا که توقیع مشتمل بر مطالب فقهی نبوده، کلینی آن را در الکافی ذکر نکرده است. البته کلینی، کتابی با عنوان الرسائل داشته که ویژه گردآوری نامهها و توقیعات ائمه(ع) بوده است و نقل توقیع در این کتاب مناسبتر است تا الکافی از این رو محتمل است که او این توقیع را در آن کتاب ذکر کرده باشد.[۲۲]
پانویس
- ↑ شیخ انصاری، کتاب المکاسب، ۱۴۱۵ق، ج۳، ص۵۵۵؛ امام خمینی، کتاب البیع، ۱۴۲۱ق، ج۲، ص۶۳۵.
- ↑ صدوق، کمالالدین، ۱۳۹۵ق، ج۲، ص۴۸۳-۴۸۵؛ طوسی، الغیبه، ۱۴۱۱ق، ص۲۹۰-۲۹۱.
- ↑ صدوق، کمالالدین، ۱۳۹۵ق، ج۲، ص۴۸۳-۴۸۵.
- ↑ طوسی، الغیبه، ۱۴۱۱ق، ص۲۹۰-۲۹۱.
- ↑ صدوق، کمالالدین، ۱۳۹۵ق، ج۲، ص۴۸۳-۴۸۵.
- ↑ شیخ انصاری، کتاب المکاسب، ۱۴۱۵ق، ج۳، ص۵۵۵-۵۵۶.
- ↑ منتظری، دراسات فی ولایة الفقیه، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۴۸۱.
- ↑ شیخ انصاری، کتاب المکاسب، ۱۴۱۵ق، ج۳، ص۵۵۵-۵۵۶.
- ↑ امام خمینی، کتاب البیع، ۱۴۲۱ق، ج۲، ص۶۳۶؛ مؤمن قمی، الولایة الالهیه، ۱۴۲۵ق، ج۳، ص۴۰۲.
- ↑ امام خمینی، ولایت فقیه، ۱۳۸۱ش، ص۸۰-۸۲.
- ↑ منتظری، دراسات فی ولایة الفقیه، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۴۷۹.
- ↑ طباطبایی قمی، دراساتنا من الفقه الجعفری، ۱۴۰۰ق، ج۳، ص۱۱۱؛ خویی، موسوعة الامام الخویی، ج۲۲، ص۸۲.
- ↑ شقیر، «پژوهشی درباره توقیع شریف امام زمان(عج) به اسحاق بن یعقوب»، مجله فقه اهل بیت(ع)».
- ↑ حائری، ولایة الامر فی عصر الغیبه، ۱۴۱۳ق، ص۱۰۰-۱۰۱.
- ↑ حسینی شاهرودی، کتاب الحج، ۱۳۸۱ق، ج۳، ص۳۹۴.
- ↑ مامقانی، تنقیح المقال، ۱۴۳۱ق، ج۹، ص۲۲۸.
- ↑ مؤمن قمی، الولایة الالهیه، ۱۴۲۵ق، ج۳، ص۴۰۰.
- ↑ مدرسی یزدی، آفاق ولایت، ۱۴۰۳ش، ج۲، ۱۶۳.
- ↑ خویی، مصباح الفقاهه، ۱۳۶۸ش، ج۵، ص۴۸.
- ↑ منتظری، دراسات فی ولایة الفقیه، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۴۷۹.
- ↑ حائری، ولایة الامر فی عصر الغیبه، ۱۴۱۳ق، ص۱۰۳.
- ↑ شقیر، «پژوهشی درباره توقیع شریف امام زمان (ع) به اسحاق بن یعقوب»، مجله فقه اهل بیت(ع)».
منابع
- امام خمینی، سید روحالله، کتاب البیع، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۲۱ق.
- امام خمینی، سید روحالله، ولایت فقیه - حکومت اسلامی، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۱ش.
- حائری، سید کاظم، ولایة الامر فی عصر الغیبه، قم، مجمع الفکر الاسلامی، ۱۴۱۳ق.
- حسینی شاهرودی، سید محمود، کتاب الحج، مقرر: ابراهیم جناتی، قم، انصاریان، ۱۳۸۱ق.
- خویی، سید ابوالقاسم، مصباح الفقاهه، مقرر: محمدعلی توحیدی، بینا، ۱۳۶۸ش.
- خویی، سید ابوالقاسم، موسوعة الامام الخویی، مؤسسة الخویی الإسلاميه، بیتا.
- شقیر، محمد، «پژوهشی درباره توقیع شریف امام زمان (ع) به اسحاق بن یعقوب»، مجله فقه اهل بیت(ع)»، شماره۴۶، سال۱۲، ص۱۹۳ تا ۲۰۷.
- شیخ انصاری، مرتضی، کتاب المکاسب، قم، المؤتمر العالمی بمناسبة الذکری المئوية الثانية لميلاد الشيخ الاعظم الانصاری، ۱۴۱۵ق.
- صدوق، محمد بن علی، کمالالدین و تمام النعمه، تهران، اسلامیه، ۱۳۹۵ق.
- طباطبایی قمی، سید تقی، دراساتنا من الفقه الجعفری، مقرر: علی مروجی، قم، مطبعة الخیام، ۱۴۰۰ق.
- طوسی، محمد بن حسن، الغیبه، قم، دار المعارف الاسلامیه، ۱۴۱۱ق.
- مامقانی، عبدالله، تنقیح المقال، قم، مؤسسة آل البیت لاحیاء التراث، ۱۴۳۱ق.
- محمدی ریشهری، محمد، دانشنامه امام مهدی(عج)، قم، دار الحدیث، ۱۳۹۳ش.
- مدرسی یزدی، سید محمدرضا، آفاق ولایت، قم، دار الکتب المعاصره، ۱۴۰۳ش.
- مروی، جواد، «اثبات اعتبار سندی توقیع شریف»، پایگاه اطلاعرسانی شیخ جواد مروی، تاریخ بازدید: ۲۲ شهریور ۱۴۰۴ش.
- منتظری، حسینعلی، دراسات فی ولایة الفقیه و فقه الدولة الاسلامیه، قم، المرکز العالمی للدراسات الاسلامیه، ۱۴۰۹ق.
- مؤمن قمی، محمد، الولایة الالهیه الاسلامیه (الحکومة الاسلامیه)، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ۱۴۲۵ق.
- نائینی، محمدحسین، منیة الطالب فی حاشیة المکاسب، تهران، المکتبة المحمدیه، ۱۳۷۳ق.